İçişleri Bakanlığının "bot" açıklaması gerçekçi mi?
4 Nisan 2025
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun gözaltına alındığı 19 Mart sonrasındaki süreçte sadece adliye koridorları ve sokaklarda değil, sosyal medyada da hareketlilik oldukça yoğun oldu. Bu süreçte erişimin zaman zaman bant daraltma yöntemiyle kısıtlandığı X'te protesto ve boykot kampanyaları düzenlendi; platform AKP hükümeti tarafından karşı kampanya için de kullanılıyor.
İmamoğlu'nun gözaltına alınmasından bir gün sonra İçişleri Bakanlığının yaptığı şu açıklama dikkati çekti:
"Sosyal medya platformu Twitter (X) üzerinde gözaltı işlemlerinden sonra 20 Mart 2025 tarihi saat 06.00'ya kadar konu ile ilgili toplam 18 milyon 647 bin 269 paylaşım yapıldığı tespit edilmiştir. Bu paylaşımların yüzde 66'sının isimli hesap, yüzde 34'ünün bot hesap olduğu belirlenmiştir."
Sosyal medya paylaşımları nedeniyle 261 hesap yöneticisinin yakalanması için çalışma başlatıldığı, bunlardan 37'sinin gözaltına alındığı da kaydedilen açıklamayı İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya X hesabından 20 Mart sabahı yerel saatle 08.31'de paylaştı. Ekrem İmamoğlu ise gözaltına alındığını 19 Mart sabahı saat 06.12'de X hesabından paylaştığı video ile dünyaya duyurmuştu.
X ve Bakanlığın özel anlaşması mı var?
X, daha önce belirli sınırlamalar ile ücretsiz sağladığı veriler için Haziran 2023'ten beri ücret talep ediyor. Halihazırda kamuya açıklanan en pahalı paket aylık 210 bin dolar karşılığında 200 milyon tweet çekmeye izin veriyor.
Bir program aracılığıyla paylaşımları; içerdikleri metin ve görsellerin yanı sıra kullanıcı bilgisi, yayın tarihi, etkileşim detayları gibi ayrıntıları da kapsayacak şekilde toplu halde indirmeye "veri çekme" veya "veri kazıma" adı veriliyor. X şirketi bu iş için, veri isteyenle veriyi sağlayan arasında bir köprü görevi gören ücretli "X API" hizmetini sunuyor.
Üçüncü parti uygulamalar ile "veri çalmaya" ise izin verilmiyor, X'in bu büyüklükte girişimleri fark etmemesinin imkansız olduğu belirtiliyor.
Peki Bakanlık 210 bin dolarlık paketle, yani Elon Musk'a yılda yaklaşık 100 milyon TL ödeyerek bu veriyi elde etmiş olabilir mi?
Resmi internet sitesinde yer alan bilgiye göre X her 15 dakikada sisteme 900 talep gönderilmesine ve her talepte 500 tweet indirilmesine izin veriyor. Bu formüle göre, sistemlerin sorunsuz çalıştığı, ağ kaynaklı gecikmelerin yaşanmadığı laboratuvar koşullarında bile bu büyüklükte bir veriyi toplamak yaklaşık 10 saat 22 dakika sürer.
Bakanlığın açıklamasında veri toplama sürecinin ne zaman başladığına değinilmiyor yine de 20 Mart sabahı saat 06.00'ya kadar yapılan tüm paylaşımlar Yerlikaya'nın açıklama yaptığı ana kadar geçen 2 buçuk saatlik sürede toplanıp analiz edilmiş olabilir mi? Kısa cevap: Normal şartlarda bu mümkün değil.
Veri analizi ihmal edilerek sürenin tamamı tweet toplamaya ayrılsa bile bu, X'in normal şartlarda izin verdiğinin yaklaşık 4 katı hızda çalışmayı gerektiriyor.
İçişleri Bakanlığının açıklamasını DW Türkçe'ye değerlendiren Birleşik Krallık Edinburgh Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Tuğrulcan Elmas, "X'ten bir günde 18 milyon paylaşımı indirmek, teknik olarak çok büyük bir veri çekme operasyonu. Bunu üçüncü parti bir yazılımla yapmak neredeyse imkansız… Türkiye'de İçişleri Bakanlığı bu verilere erişim sağlıyorsa X ile özel bir anlaşmaları olabilir" dedi.
X ile yapılmış olabilecek bir anlaşma ile Bakanlığın limitlere takılmaması veya sitedeki paylaşımları eş zamanlı olarak izlemesi, yedeklemesi de olası. Ancak böylesi bir anlaşma X'in son günlerde yaptığı "ifade özgürlüğü" ve "şeffaflık" açıklamaları ile çelişkili görülüyor.
İmamoğlu sürecinde iki ayrı açıklama yapan X, ilkinde "Türkiye'den 700'den fazla hesabın engellenmesinin istendiğini," ikincisinde ise 126 hesabın kapatılması yönünde Ankara'dan gelen taleplere itiraz ettiklerini bildirdi. Açıklamalarda "X faaliyet gösterdiği her yerde ifade özgürlüğünü savunacaktır" denildi.
Türkiye hükümetiyle koşulları açıklanmamış gizli bir anlaşma yapmış olabilecek X aynı zamanda Ankara'dan gelen taleplere eskisinden daha hızlı yanıt verme eğiliminde.
Bu duruma dikkat çeken Elmas, geçtiğimiz günlerde çok sayıda hesap hızla kapatılırken örneğin Mayıs 2023'te mahkeme kararları ve Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumundan (BTK) peş peşe gelen uyarılara rağmen bazı hesap ve mesajların engellenmesine şirketin "direndiği" vakayı hatırlattı. O tarihte X, BTK'dan gelen mailleri yayınlamıştı.
Bakanlığın bot hesabı sağlıklı mı?
Bakanlığın 20 Mart'taki açıklamayı yapabilmesi için yaklaşık 18 milyon veriyi saatler içinde toplamanın yanı sıra analiz de etmesi gerekiyor. Ancak bu sürede böylesi bir veri setinin sağlıklı şekilde değerlendirilmesi oldukça güç.
Açıklamada tweet'lerin yüzde 34'ünün bot hesaplarca üretildiği belirtiliyor ancak neyin "bot" olarak tanımlandığına dair detay verilmiyor. Elmas, neyin bot olduğuna dair net bir tanım bulunmadığına dikkat çekerek "Bakanlığın verdiği oranın yanıltıcı olabileceğini" kaydetti.
Örneğin Washington merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council'e bağlı Digital Forensic Research Lab'ın (DFRL) aktivite hızı, kullanılan dil ve profil bilgileri gibi 12 kriteri dikkate aldığı bir "bot tespit kılavuzu" bulunuyor, ancak akademisyenler bu tür yönergelerin sınırlı kriterlere dayandığı için yüzeysel ve yanıltıcı sonuçlar verebileceği uyarısında bulunuyor.
Öte yandan Bakanlık açıklamasında bot olarak etiketlenen hesaplarla ilgili bir aksiyon alınıp alınmadığı da belirtilmiyor.
DW Türkçe, İçişleri Bakanlığı ve X ile haber yazım sürecinde temas kurdu ancak sorularına yanıt alamadı.