Hessen Eyaleti ile DİTİB arasında din dersi kavgası

Almanya'nın Hessen eyaletindeki okullarda iki farklı türde İslam dersi verilmesine ilişkin anlaşmazlıkta yeni bir gelişme yaşandı. Wiesbaden İdare Mahkemesi, Almanya'daki en büyük Müslüman çatı kuruluşu olan Diyanet İşleri Türk İslam Birliği'nin (DİTİB) eyalette devlet tarafından verilen İslam din derslerine karşı açtığı davayı reddetti.

Salı günü açıkladığı 2 Temmuz tarihli kararının gerekçesinde mahkeme, devletin sunduğu İslam dersinin inanç odaklı bir ders olmadığını ve bu nedenle DİTİB ile işbirliği içinde verilen inanca dayalı İslam din dersine rekabet teşkil etmediğini belirtti.

Mahkemenin açıklamasında devletin sunduğu İslam dersinin devletin tarafsızlık ilkesiyle bağdaşan, dini olmayan bir ders niteliği taşıdığı ve İslam dinine genel bir bakış sunduğu vurgulandı. Bu nedenle dersin "din topluluklarının kendi ilkelerine uygun olarak inanç temelli ders verme hakkını ihlal etmediği" ifade edildi.

Dava sürecinde çok sayıda okul müdürü ve öğretmenin görüşünün alındığını kaydeden mahkeme, DİTİB'in "eyaletin kaynaklarının inanç temelli İslam dersini dezavantajlı duruma düşürecek şekilde kullandığı" iddiasına dair bir bulguya rastlanmadığını belirtti. Gerekçeli kararda, ne devlet tarafından koordine edilen derslerin DİTİB'in din dersi için öğretmen açığına yol açtığı ne de bu durumun DİTİB'in dersini dezavantajlı hale getirdiği savunuldu.

DİTİB karara nasıl tepki gösterdi?

DİTİB'in ise karara karşı temyiz başvurusunda bulunduğu kaydedildi.

Mahkemenin kararına tepki gösteren DİTİB, yaptığı yazılı açıklamada Müslüman cemaatlerle işbirliği içinde hazırlanan inanç odaklı İslam din dersine paralel olarak devletin sunduğu İslam dersinin devam etmesi kararını üzüntüyle karşıladığını belirtti.

DİTİB Hessen teşkilatı, kararın dini cemaatlerin inanç temelli ders verme hakkını ihlal ettiğini ileri sürdü. Devletin din dersi sunmasının inanç odaklı dersin askıya alınması üzerine gündeme geldiğini, inanç temelli İslam dersi başladığında sonlandırılacağı taahhüdüyle başlatıldığını savundu ve bu taahhüdün yerine getirilmemesini eleştirdi.

DİTİB, karara itirazına şöyle devam etti: 

"Sadece devlet tarafından verilen İslam dersi, inanç odaklı dersle doğrudan rekabet içinde, aynı okullarda, aynı öğretmenlerle ve aynı materyallerle aynı öğrencilere hitap etmektedir. Bu, bizim açımızdan anayasaya aykırıdır. Bu nedenle DİTİB-Hessen, hukuki yolları gözden geçirmiş ve istinafa başvuruda bulunmuştur."

DİTİB'in Almanya'da 900'den fazla camisi ve derneği bulunuyor.

Süreç nasıl başlamıştı?

Hessen eyaleti, 2012'de DİTİB ile İslam din dersi konusunda yaptığı işbirliğini, derneğin Türk hükümetinden bağımsız olmadığı şüphesi üzerine 2020'de askıya almıştı. Farklı bilirkişi raporları ve hukuki süreçlerin ardından ise eyalet DİTİB ile işbirliğini 2022'de yeniden başlattı.

DİTİB ile işbirliğinin dondurulduğu dönemde Hessen eyaleti, 2019/2020 eğitim-öğretim yılından itibaren tamamen devlet tarafından hazırlanan "İslam din dersi" adlı bir proje başlattı. Hessen Eyaleti Eğitim Bakanlığının verdiği bilgiye göre, bu dersin 2025/2026 eğitim-öğretim yılında 29 ilkokulda ve 8 lisede onuncu sınıfa kadar sunulması hedefleniyor. Yaklaşık 3 bin öğrencinin bu derslere katılması öngörülürken müfredatın amacının İslam'a, tarihine, geleneklerine ve farklı yorumlarına dair bilgi vermek ve öğrencilerin dine eleştirel bir bakış açısı geliştirmesini teşvik etmek olduğu kaydediliyor.

Almanya'da din dersinden kim sorumlu?

Federal yapıya sahip Almanya'da eğitim ve öğretim, 16 eyaletin kendi yönetiminde. Eyaletlerin din dersi verip vermeyeceği, veriyorsa bunun inanç temelli olup olmayacağı yine kendi takdirinde. Çoğu doğuda olmak üzere bazı eyaletlerde İslam din dersi müfredatta yer almıyor. Din dersi verilen eyaletlerde de dersin türü eyalet anayasalarındaki temel hak ve özgürlükler tanımlamasına göre farklılıklar gösteriyor.

İnanç temelli din dersi öngören eyalet yönetimleri bunu dini cemaatlerin katılımıyla işbirliği yaparak müfredata alıyor. Devletin tarafsızlık ilkesi nedeniyle din derslerini inanç temelli öngörmeyen eyaletler ise genelde dine tarihsel, kültürel, felsefi bir bakış sunan din bilgisi ve kültürü dersi türünde vermeyi tercih ediyor. Bu yaklaşım, öğrencilerin dine karşı mesafeli ve eleştirel bir bakış geliştirmesini hedefliyor. Ayrıca derslerin türünden bağımsız, zorunlu veya seçmeli olması konusunda da eyaletler birbirinden farklılıklar gösteriyor.

DW, epd/ETO, HS