Ateistlerin Endonezya'daki özgürlük mücadelesi
9 Şubat 2025
Endonezya Anayasa Mahkemesi, ateistler ve bir dine inanmayanların haklarını güvence altına alma girişimlerini geri çevirdi. Mahkeme, herkesin mutlaka bir dine aidiyetini beyan etmesi ve evliliklerin de dini gerekliliklere uygun olarak yapılması gerektiğine hükmetti.
Dünyanın en büyük Müslüman çoğunluğa sahip ülkesi Endonezya'da resmi olarak altı din tanınıyor. Bunlar İslam, Katoliklik, Protestanlık, Budizm, Hinduizm ve Konfüçyüsçülük olarak sıralanıyor.
Ateist veya herhangi bir dine inanmama tercihinde bulunmak, yasalar tarafından güvence altına alınmıyor.
Hatta 2012 yılında devlet memunu Alexander Aan, Facebook'ta ateist içerikler paylaştığı için "dine hakaret suçundan" 30 ay hapis cezasına çarptırıldı.
Hak talebi için girişim
Aslında Endonezya Ceza Kanunu, bir dine inanmamayı açıkça bir suç saymamakla birlikte, ateizmi yaymayı, dine hakareti suç kapsamında cezalandırıyor. İnançsızlar, kanunların uygulanma şeklinin kendilerini kanun önünde eşit korumadan mahrum bıraktığını söylüyor.
Ocak 2024'te Anayasa Mahkemesi, tanınan altı resmi din dışında kalan azınlık dinlerine mensup bireylere kimliklerine "inananlar" yazdırmasına izin vermişti. Bu, ateistler ve bir dine inanmayanlara da kimliklerinde "dini yok" yazdırmasına ya da din hanesinin boş bırakılmasına kapı aralayabileceği umuduna yol açmıştı.
Hatta iki agnostik aktivist, Raymond Kamil ve Teguh Sugiharto geçen sene Ekim ayında Anayasa Mahkemesi'ne başvurarak inançsızlara resmi belgelerde din hanesini boş bırakma hakkı tanınmasını talep etti. Ancak bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı.
Hakim "dini inanç bir gereklilik" diyerek geri çevirdi
Anayasa Mahkemesi yargıcı Arief Hidayat, başvuruyu geçen ay açıkladığı kararla geri çevirdi.
Yargıç, dini inancın Endonezya devlet ideolojisi "Pancasila" uyarınca bir gereklilik olduğunu, Anayasanın da bunu bir zorunluluk olarak öngördüğünü savundu.
Endonezya'nın kurucu ideolojisi Pancasila, tek ve yüce bir tanrıya inanmayı öngörüyor. Yargıç Hidayat kararında din beyanı zorunluluğunun “orantılı bir kısıtlama” teşkil ettiğini, keyfi ya da baskıcı olmadığını iddia etti.
Mahkeme, yine Kamil ve Sugiharto'nun bir diğer başvurusunu daha reddetti. İki aktivist, Evlilik Kanunu'nun evliliğin ancak din kurallarına göre yapılması halinde geçerli olacağını düzenleyen hükmün ayrımcı olduğunu savunarak iptalini talep etmişti.
Endonezya basınına göre hakim zaten bir dine ya da inanca bağlı olmamayı seçmeyi düzenleyen hükümler bulunmadığına, bu nedenle evliliklerin geçerli olması için dini kurallara göre evlenilmesi gerektiği yönündeki düzenlemenin ayrımcılık teşkil etmediğine hükmetti.
Berlin'deki Hertie School'un öğretim üyelerinden Ignatius Yordan Nugraha, konuyla ilgili olarak Almanya merkezli hukuk portalı Verfassungsblog'da kaleme aldığı yazıda, "Mahkeme bu kararıyla esasen dinsiz olma özgürlüğüne ‘yer olmadığına’ hükmetti" görüşüne yer verdi.
Ateizm Endonezya'da yaygın mı?
Akademisyen Hanung Sito Rohmawati tarafından yapılan bir araştırmaya göre 270 milyonu aşkın nüfusa sahip Endonezya'da yaklaşık 3 milyon 500 bin ateist bulunuyor.
Aktivistler ise bir dine inanmayan kişilerin ayrımcılık, taciz ya da kovuşturmadan endişe ettiklerine, bu nedenle gerçek sayıların bilinmediğine işaret ediyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) araştırmacısı Andreas Harsono ise DW'ye yaptığı açıklamada Anayasa Mahkemesi'nin kararına şaşırmadığını söyledi.
Harsono, Endonezya'da 1998 yılında otoriter Devlet Başkanı Suharto'nun devrilmesinden sonra İslami köktendinciliğin tırmanışına sahne olduğuna dikkat çekti, "Anayasa Mahkemesi'nin dokuz hakiminin İslami köktencilikten muaf tutulamayacağını" vurguladı.
Endonezya'daki bu gelişmeler, Anayasa Mahkemesi'nin bir dine inanmayanların haklarını yok sayan bu tutumu, uluslararası alanda ilgi uyandırmıyor.
Uluslararası topluma sitem
Oysa Güneydoğu Asya'daki azınlık inançlarının hakları son yıllarda, özellikle de Myanmar ordusunun 2016 yılında Müslüman azınlık Rohingya nüfusuna yönelik soykırım girişiminde bulunmasından bu yana tartışmalı bir konu haline gelmişti.
ABD hükümeti ve Alman Parlamentosu, komünist Vietnam ve Laos hükümetlerini dini azınlıklara baskı uyguladıkları gerekçesiyle eleştirmişti.
Ama agnostikler ve ateistler, kendilerine aynı desteğin verilmediğini söylüyor.
Avrupa Birliği (AB) Sözcüsü, Anayasa Mahkemesi'nin tartışmalı kararı hakkında yorum yapmamakla birlikte DW'ye şu açıklamayı yaptı:
"AB, tüm bireylerin bir dine, bir inanca sahip olma ya da inanmama hakkının yanı sıra şiddet, zulüm ya da ayrımcılık korkusu olmaksızın dinini ya da inancını açıklama, değiştirme ya da terk etme hakkını destekler ve teşvik eder."
Sözcü ayrıca düzenli olarak bu özgürlükler hakkında sonuncusu Temmuz ayında yapılan AB-Endonezya İnsan Hakları Diyaloğu toplantılarında görüşmeler yürütüldüğünü de sözlerine ekledi.
HRW'den Harsono, ateistler ve bir dine inanmayanların haklarını güvence altına alma çabalarında ilerleme kaydedilebileceğini, bunun biraz zaman alabileceğini söylerken, Endonezya'da halkın dini özgürlükler hakkında bilgilendirilmesi gerektiğini vurguladı.