Kada su se svi hrišćani dogovorili

Ovih dana se navršava 1.700 godina od održavanja Prvog nikejskog sabora. Ovo veliko crkveno okupljanje u Rimskom carstvu pod carom Konstantinom, održano 325. godine, smatra se ključnom etapom u razvoju crkve.

Na saboru u Nikeji, na kojem je učestvovalo oko 200 episkopa, oblikovani su osnovni delovi današnje hrišćanske vere.

„Prvi Nikejski sabor je bio jedini sabor, dakle jedino okupljanje gotovo svih tada relevantnih autoriteta u antičkoj crkvi, pod vođstvom cara“, objašnjava katolički teolog iz Paderborna Kristijan Štol.

„Za razliku od svih kasnijih sabora, ovaj sabor i dalje priznaju sve postojeće hrišćanske konfesije“, dodaje Štol za DW.

To pokazuju i programi crkvenih akademija i obrazovnih institucija – ne samo u Nemačkoj – kao i skupovi međunarodnih mreža teologa: gotovo svuda se, s različitim akcentima, ove godine pojavljuje spominjanje Nikejskog sabora.

Želja za jedinstvom

Štol je takođe direktor važnog Instituta „Johan-Adam-Meler“ za ekumenizam, sa katoličke strane. Po njegovom mišljenju, danas „mnogi hrišćani širom sveta gledaju na ovaj sabor“ sa nadom ili namerom da se ojača jedinstvo ne samo unutar crkve, već i u političkom svetu.

Jer, 325. godine se, u osnovi, takođe radilo o jedinstvu crkava i jedinstvu carstva. Danas su, nasuprot tome, i crkva i svet podeljeni i razjedinjeni.

U dve goruće temeljne tačke, Nikejski sabor je doneo razjašnjenja. Prvo, učesnici su se nakon duge rasprave dogovorili oko zajedničkog datuma Uskrsa. Time je centralni hrišćanski praznik u tadašnjem svetu prvi put proslavljen istog dana među svim hrišćanima.

Drugo, sabor je doneo odluku o tome kako treba razumeti osobu Isusa iz Nazareta. „Već Novi zavet poznaje različita gledišta po tom pitanju“, kaže Štol. Zato je u antičkom svetu bilo „čitav niz teoloških kontroverzi“.

„U Nikeji su se dogovorili da se Hristos može nazvati Bogom – u istom smislu u kom vernici govore o Bogu Ocu.“

To se i danas visoko ceni kod svih hrišćanskih konfesija. U ispovedanju vere se kaže da je Isus Hristos, Sin Božiji, „pravi Bog od pravog Boga, rođen, a ne stvoren, jednosuštan s Ocem...“

„Car kao pokretač“

Zanimljiv je bio istorijski kontekst. Veliko okupljanje crkvenih predstavnika sazvao je svetovni vladar. Konstantin (rođen između 270. i 288 u današnjem Nišu; preminuo 337) bio je rimski car od 306. godine, a od 324. vladao je i zapadnim i istočnim delom Rimskog carstva, odnosno Vizantijom.

Najkasnije od 324. godine otvoreno se izjašnjavao kao hrišćanin.

Štol ocenjuje Konstantina kao „pokretača“ sabora. Svetovna vlast je pre svega sledila političke motive – da okonča sukobe u carstvu. Car je želeo „da izbegne sukobe među episkopima, da zaštiti svoju upravu od teoloških rasprava“.

A učesnici sabora su, uprkos jezičkim barijerama i vrlo različitom poreklu, uspeli da se dogovore – što bi danas moglo poslužiti kao uzor u rešavanju verskih sukoba, smatra Štol.

Tako ovaj događaj, koji je trajao od kraja maja (tačan datum početka nije poznat) do 25. jula 325. godine, zaista – i to je retkost – pripada zajedničkoj istoriji svih današnjih crkava.

Tu je nastao zajednički simbol ispovedanja vere kao tačka oslonca. U gradu, koji se danas zove Iznik i koji se nalazi oko 120 kilometara jugoistočno od Istanbula.

Veliko iščekivanje pape Franje

Godinama unazad, nedavno preminuli papa Franja je s velikim iščekivanjem gledao na 2025. godinu u okviru teme ekumenizma. To je s jedne strane bilo posebno zbog činjenice da su ove godine sve crkve slavile Uskrs istog dana – što se dešava retko, jer su se tokom istorije kalendari zapadnog i istočnog hrišćanstva razišli.

S druge strane, što je još važnije, Franjo je želeo da usmeri pažnju na sećanje na Nikeju i zajedničko nasleđe svih hrišćana. Poseta povodom jubileja bila je planirana za kraj maja. Ali, stvari su se odvile drugačije.

Inače, papa Franja, koji je preminuo 21. aprila u 88. godini, bio je gotovo prijateljski povezan sa vaseljenskim patrijarhom Vartolomejem (85), koga je posetio 2014. u njegovoj rezidenciji u Istanbulu, a sreo se s njim ponovo 2015. na Lezbosu.

Vartolomej, koji je prisustvovao i Franjinom ustoličenju 2013. u Vatikanu, nedavno je u dva navrata putovao u Rim – na sahranu Franje i na ustoličenje pape Lava XIV.

To što tako nešto danas izgleda normalno, zapravo nije bilo uobičajeno: tek 1964. godine su se, prvi put nakon više od 500 godina, ponovo sreli papa iz Rima i patrijarh iz Carigrada.

Lav XIV, koji je od 8. maja biskup Rima i time papa, i Vartolomej, koji je patrijarh od 1991, sastali su se 18. maja u Vatikanu.

Nakon toga je rimski papa pozvao na postizanje potpune zajednice među svim hrišćanima i podsetio na Prvi nikejski sabor.

Sada se očekuje – a papa je to najavio svega nekoliko dana po preuzimanju službe – da će krajem novembra otputovati u današnju Tursku povodom obeležavanja 1.700 godina od sabora i posetiti današnji Iznik i Istanbul.