آلمان له چين څخه د ايغوريانو په کړکيچ کې د شفافيت غوښتنه کړې
۱۳۹۷ آبان ۲۱, دوشنبه
د آلمان د بهرنيو چارو وزير هايکو ماس، د چين د حکومت له خوا د دغه هېواد په کورنيو چارو کې د مداخلې په تړاو د خبرداريو سربيره هم له چين څخه د ايغور مسلمانانو د بشري حقونو په موضوع کې د زيات شفافيت غوښتنه کړې ده. پيکنگ ته د خپل دوه ورځني سفر د مخه نوموړي ټينگار وکړ: «موږ نه شو کولی د بيا ادغام او د روزنې د کمپونو خبره وزغمو .»
د رسمي ناتائید شويو رپوټونو په حواله د دې ترک ډبرو لږکۍ کابو يو ميليون غړي د روزنې يا بيا ادغام په کمپونو کې ژوند کوي. پيکنگ خپل دغه چلن دشين جيانگ په خپلواکمنه سيمه کې د تندلارو غورځنگونو سره توجيه کوي او ايغوريان د ناآرامۍ او ترهگريزو بريدونو تر شا بولي.
ماس: «غوسه مې حس نه کړه»
په آلمان کې د چين سفارت د آلمان پارلمان او حکومت، چین ته د ماس د سفر په درشل کې «په خپلو کورنيو چارو کې په مداخلې او د چين د خپلواکۍ په نقضولو» تورن کړل. تر دې دمخه د آلمان د پارلمان استازو د ايغور مسلمانانو د بشري وضعيت په اړه بحث کړی وو.
ماس په پينکنگ کې د مرستيال لومړي وزیر ليو هي، سره چې د تجارت د برخې مسئول هم دی، تر ليدنې کتنې وروسته وویل چې د نوموړي سره یې په خبرو کې «د چين د حکومت غوسه حس» نه کړه. د دې پوښتنې په ځواب کې چې آیا دی به د روزنې کمپونو ته د بشري حقونو د سازمانونو د مداخلې غوښتنه وکړي، نوموړي په محتاطانه توگه وويل چې «د شفافيت رامنځته کول او د دې له پاره د يوې منطقي او آفاقي پروسې موندل به ډير گټور وي خو دا چې دا شفافيت څوک رامنځته کوي، ډيره مهمه خبره نه ده.»
د چين د بارازونو پرانيستل کیدل
د چين او امريکا متحدو ايالاتو ترمنځ تجارتي شخړې ته په کتو سره ماس ټينگار وکړ چې د آلمان او چين حکومتونه په شريکه د سوداگرۍ د دې کړکيچ ختميدو ته ليوال دي. په چين کې به د ماس په ملاقاتونو کې پر دې هم خبرې وشي چې د خلکو جمهوريت چين د خپلو بازارونو په پراخه کچه د پرانيستلو او يا د معنوي مالکيت له لارې د دې کړکيچ په حلولو کې څه ونډه درلودلی شي. په برلين کې د چين د انستيتوت د مشر فرانک پيکه، له نظره د چين او امريکا ترمنځ د سوداگرۍ کړکيچ په ترڅ کې آلمان پر «چين زيات نفوذ» درلودلای شي. پيکه، ماس ته مشوره ورکوي چې چينايان دې باراز پرانيستو ته مجبور کړي. هغه زياته کړه: «دوی (چينايان) اوس مهال د امتيازاتو د ورکړې دريځ بايد خپل کړی ځکه دوی په ناڅاپي ډول د نړۍ تجارتي سستم او اروپا ته د نيم کال مخکې په پرتله زياته اړتيا لري.»
د بې وسلې کولو په تړون کې د چين شاملول
د امريکا متحدو ايالاتو له خوا د روسیې سره د بې وسلې کولو د تړون څخه د وتلو تر گواښ وروسته ماس د دې په تعقيب د يوه داسې تړون د رامنځته کولو خبره وکړه چې چين به هم پکښې شامل وي. هغه وويل چې د وسلو کنترول او د بې وسلې کولو مسايل بايد د هر اړخیزو تړونو له لارې تنظیم شي. امريکا پر مسکو تور لگولی چې د بې وسلې کولو د اي اين ايف په نامه تړون یې نقض کړی دی او له دې کبله غواړي ترې خارج شي.
ماس به د خپل سفر په ترڅ کې بهرني سياست اړوندو پوښتنو له پاره د دولتي جرگه گۍ له مشر ينگ ديچي، سره هم وگوري. نوموړی د دې ځواکمن سياسي دفتر د مشر په توگه د بهرنيو چارو د وزير وانگ اي، چې ماس به ورسره د سه شنبې په ورځ وگوري، څخه لوړ مقام لري. ماس به همدا راز د ولسمشر له مرستيال وانگ قيشان سره هم ملاقات وکړي. وانگ د ولسمشر شي جين پينگ باوري او نزدې تن بلل کيږي.