Szczepionka na półpasiec chroni kobiety przed demencją

Od dawna podejrzewano związek między półpaścem a demencją. Teraz brytyjskie badanie dostarczyło dość przekonujących dowodów: szczepienie przeciwko półpaścowi chroni w szczególności kobiety przed demencją.

– Przedstawiona tutaj analiza jest najlepszą opublikowaną do tej pory pracą na temat związku między infekcją wirusową a zwiększonym ryzykiem demencji. Dostarcza ona przekonujących dowodów na to, dlaczego szczepienie przeciwko półpaścowi nie tylko chroni przed tą bardzo bolesną chorobą, ale także znacznie zmniejsza ryzyko demencji – ocenia prof. dr Martin Korte, dziekan Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Technicznego w Brunszwiku.

Badanie opublikowane w czasopiśmie naukowym „Nature” pokazuje, że wprowadzenie szczepionki przeciwko półpaścowi u osób w wieku 80 lat i starszych było prawdopodobnie przyczyną rzadszego diagnozowania demencji. Przez siedem lat obserwowano dwie grupy w Walii. Wynik jest jasny: dzięki szczepieniu ryzyko demencji u kobiet zmniejszyło się o jedną piątą. Nie stwierdzono wyraźnego efektu statystycznego u mężczyzn.

Wyniki badania odnoszą się jednak wyłącznie do żywej szczepionki Zostavax, która nie jest już stosowana. Żywa szczepionka zawiera niewielką ilość osłabionych, ale żywych, tj. odtwarzalnych patogenów.

Ponieważ jednak Zostavax ma słabsze działanie ochronne, zgodnie z amerykańskim badaniem, obecnie zwykle szczepi się szczepionką przeciwko półpaścowi o nazwie handlowej Shingrix.

Co to jest wirus ospy wietrznej i półpaśca?

Wirus ospy wietrznej i półpaśca należy do grupy wirusów opryszczki, które są związane z rozwojem demencji. Wirus ten wywołuje ospę wietrzną. Ta wysoce zaraźliwa infekcja wirusowa dotyka głównie dzieci, powodując gorączkę i swędzącą wysypkę.

Po zakażeniu ospą wietrzną wirusy pozostają w stanie nieaktywnym w komórkach nerwowych rdzenia kręgowego. Jednak po wielu latach mogą ponownie stać się aktywne i namnażać się, jeśli układ odpornościowy jest osłabiony. Wówczas wywołują półpasiec.

Jak objawia się półpasiec?

Wczesne objawy półpaśca to zmęczenie i gorączka. Następnie pojawia się zapalenie nerwów w określonym obszarze z pieczeniem i silnym bólem.

Półpasiec może wystąpić w dowolnym miejscu na ciele, ale zwykle dotyczy klatki piersiowej lub pleców. Może również wystąpić na szyi, ramionach lub nogach, a także na twarzy, oczach lub uszach.

Wysypka często rozprzestrzenia się od kręgosłupa wokół ciała w kształcie pasa – stąd nazwa. Na wysypce tworzą się swędzące pęcherze, które wypełniają się przezroczystym płynem i znikają po około pięciu dniach.

Dlaczego szczepionka przeciwko półpaścowi działa inaczej u kobiet?

Badanie dostarcza dowodów na to, że szczepienie przeciwko półpaścowi chroni przed dalszym rozwojem lub wystąpieniem demencji. Jednak sposób działania tego mechanizmu ochronnego wymaga dalszych badań.

Wyjaśnienia wymaga jeszcze to, dlaczego wpływ szczepienia przeciwko półpaścowi na ryzyko demencji różni się tak bardzo u kobiet i mężczyzn. – Kobiety częściej rozwijają demencję i silniej reagują poprzez mechanizmy autoimmunologiczne. Dwie trzecie wszystkich chorób autoimmunologicznych dotyka kobiety. W związku z tym badanie może nawet dostarczyć wskazówek co do mechanizmu: procesy neurozapalne wyzwalane autoimmunologicznie mogą być zmniejszone przez szczepionkę, co szczególnie lepiej chroni kobiety – mówi neurobiolog Korte.

Neurozapalenie oznacza, że mózg jest w stanie zapalnym, ponieważ układ odpornościowy, który normalnie chroni organizm, atakuje własny mózg lub tkankę, zamiast po prostu zwalczać obce substancje, takie jak bakterie lub wirusy.

Kto powinien zaszczepić się przeciwko półpaścowi?

Około trzech na dziesięć osób zachoruje na półpasiec w ciągu swojego życia. Zasadniczo choroba może wystąpić w każdym wieku, ale zwykle dotyka osoby w wieku powyżej 50 lat lub osoby z osłabionym układem odpornościowym. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, a choroba występuje wcześniej i częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Do tej pory szczepienia przeciwko półpaścowi były zalecane na przykład w Niemczech dla wszystkich osób powyżej 60. roku życia i grup ryzyka powyżej 50. roku życia. Szczepionkę wstrzykuje się dwukrotnie domięśniowo w górną część ramienia. Aby ochrona poszczepienna mogła się rozwinąć, między dwoma szczepieniami muszą upłynąć co najmniej dwa, a maksymalnie sześć miesięcy. Jedno szczepienie kosztuje jednak ponad 500 euro.

W świetle wyników nowego badania, zalecenia dotyczące szczepień w Niemczech również powinny zostać ponownie rozważone, mówi Peter Berlit, sekretarz generalny Niemieckiego Towarzystwa Neurologicznego. – Wpływ szczepienia na zapobieganie lub opóźnianie demencji jest tak duży, że jest to argument przemawiający za szczepieniem, oprócz ochrony przed półpaścem. Warto przedyskutować, czy szczepienie nie powinno być ogólnie zalecane od 50. roku życia, przynajmniej dla kobiet – podkreśla Berlit.

Korte, który również kieruje grupą roboczą ds. neurozapalenia i neurodegeneracji w Centrum Badań nad Zakażeniami Helmholtza, idzie o krok dalej. – Moim wyraźnym zaleceniem byłoby dalsze rozszerzenie szczepień. Wszystkie grupy wiekowe odnoszą korzyści, jeśli chodzi o sam półpasiec – nie ma nic bardziej bolesnego niż ciężki półpasiec. Można założyć, że im wcześniej się zaszczepisz, tym szybciej zmniejszy się ryzyko demencji – mówi neurobiolog.

 

Źródło: A natural experiment on the effect of herpes zoster vaccination on dementia. Nature. DOI: 10.1038/s41586-025-08800-x