Hip hop w muzeum. Od Bronxu po warszawskie metro

Jay-z, Kanye West, Snoop Dogg – nie trzeba być fanem rapu, by znać te nazwiska. Podobnie jak OutKast, Wu-Tang, 50 Cent, Queen Latifah, Run-D.M.C., Missy Elliott, Public Enemy, De La Soul, Lauryn Hill, The Fugees… można wyliczać bez końca. Artyści hip-hopowi są wszechobecni na listach przebojów, w kinematografii, modzie, w mediach, również plotkarskich.

Mimo pozornej hermetyczności tego zjawiska, wyrosłego z buntu przeciwko marginalizacji, hip hop odniósł globalny sukces. A rap – będący muzyczną formą hip hopu – odniósł chyba największy sukces w porównaniu z innymi gatunkami muzycznymi. Muzeum Folkwang w Essen zanurzyło się w historię tej subkultury, organizując poświęconą jej wystawę „Walk this Way. Hip hop i kultura ulicy”.

Sam tytuł wystawy nawiązuje do utworu, który również stał się kamieniem milowym w rozwoju rapu. Piosenkę najpierw nagrał w roku 1975 zespół rockowy Aerosmith, ale prawdziwą karierę zrobiła dopiero jedenaście lat później, gdy zajęła się nią grupa Run-D.M.C., nagrywając ją z Aerosmith jeszcze raz. Publiczność oszalała, listy przebojów zostały zdobyte, a przy okazji powstał podgatunek rapu – rap rock.

Uniwersalny język buntu

Hip hop to nie tylko muzyka – to pełnoprawny ruch kulturowy, który zrodził się na ulicach Nowego Jorku w latach 70-tych XX wieku, a z biegiem lat rozprzestrzenił się na cały świat, stając się jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych zjawisk w historii kultury młodzieżowej.

Ekspozycja pokazuje obiekty pochodzące z muzealnej kolekcji fotografii. Kuratorzy zwracają uwagę, że przed upadkiem amerykańskiego ruchu na rzecz praw obywatelskich i nadejściem kryzysu gospodarczego w latach 70-tych hip hop pojawił się jako opór przeciwko dyskryminowaniu afroamerykańskiej populacji. Jego elementy takie jak rap, DJing (miksowanie muzyki), graffiti i breakdance zostały przejęte przez młodzież, która bardzo szybko przyswoiła ten sposób mówienia o realiach swojego życia.

Z upływem lat powstały różnorodne style rapu – od bardziej komercyjnych, które z pierwotną ideologią nie mają wiele wspólnego, koncentrując się na bogactwie oraz imprezowym stylu życia, po bardziej undergroundowe, które wciąż pozostają wierne ulicznej kulturze i jej pierwotnym wartościom. Pierwsze nagrania rapowe pojawiły się w 1979 roku, gdy grupa The Sugarhill Gang wydała utwór „Rapper’s Delight”, który stał się pierwszym wielkim hitem rapowym, inaugurującym triumfalny pochód tej muzyki, trwający do dziś. Nie jest to już zjawisko niszowe, dla dyskryminowanej społeczności, a ogromny biznes, przynoszący miliardowe zyski. Raperzy są gwiazdami sceny, mediów i biznesu.

Z getta na Igrzyska

Będący syntezą muzyki, tańca, sztuki i mody, hip hop ma swoje korzenie w afroamerykańskich i latynoskich dzielnicach Nowego Jorku. Jego historyczny początek nastąpił w roku 1973 podczas imprezy w zniszczonym kryzysem Bronxie, nowojorskiej dzielnicy zamieszkanej przez coraz bardziej sfrustrowanych ludzi, a szczególnie pozbawionych perspektyw młodych.

Mający jamajskie korzenie DJ Kool Herc zorganizował party w jednej ze zdewastowanych kamienic. Użył wówczas dwóch odtwarzaczy płyt i pulpitu mikserskiego, stosując technikę „cuttingu”, polegającą na łączeniu dwóch wersji tego samego kawałka, co pozwalało na tworzenie nieprzerwanego rytmu, tzw. „breaków”. Towarzyszył mu przyjaciel, Coke La Rock, który spontanicznie rymował tekst do muzyki, by utrzymać zaangażowanie uczestników.

Od tamtego pamiętnego wydarzenia jako datę narodzin hip hopu przyjmuje się 11 sierpnia 1973 roku. Ustanowił się również jego wzorzec: DJ dbał o bity, a MC (Master of Ceremonies) – o utrzymanie rytmu imprezy. „Breaki” zaś stały się podstawą tańca, breakdance’u, który szybko zyskał popularność. Warto przypomnieć, że breakdance zadebiutował na Igrzyskach w Paryżu w 2024 roku. Był to prawdziwy przełom, ponieważ breakdance stał się częścią oficjalnych zawodów olimpijskich po wielu latach jako część subkultury młodzieżowej.

Totalne zanurzenie

Wystawa „Walk This Way: Hip-Hop & Street Culture” w Museum Folkwang w Essen to historia hip hopu w soczewce; jak totalne zanurzenie w tej subkulturze, prawie dosłownie. Schodząc na niższy poziom muzeum, tuż przy ziemi, odwiedzający stopniowo, krok po kroku wnikając w ten świat. Sprzyja temu nastrojowe, ciepłe światło i wszechobecna muzyka, słyszalna we wszystkich trzech salach wystawowych.

Nie jest to duża ekspozycja, ale esencjonalna; pokazane na niej obiekty zostały starannie wybrane z muzealnej kolekcji. To prace uznanych artystów z różnych zakątków świata: fotografie, instalacje wideo, archiwalne materiały prasowe oraz dokumentacje performansów, które ukazują ewolucję i społeczne znaczenie tej kultury. Ważnym aspektem wystawy jest jej interaktywność; dzięki różnorodnym mediom widzowie mogą nie tylko zobaczyć hip hop, ale także poczuć go i usłyszeć.

Ścieżka dźwiękowa ekspozycji, składająca się z klasycznych utworów hip-hopowych i nagrań ulicznych, dodatkowo wzmacnia immersję. Ściany wypełnione zdjęciami tętnią energią, a dynamiczne instalacje wideo ukazują pulsujące życie uliczne w Nowym Jorku, Los Angeles czy Paryżu. Wystawa pozostawia silne wrażenie – to nie tylko spojrzenie na sztukę, ale także refleksja nad społecznymi i kulturowymi przemianami ostatnich dekad.

Wraz z serią zinów (gazetek tworzonych przez fanów) „50 Years of Hip Hop” autorstwa nowojorskiego wydawcy Yusufa Hassana, Museum Folkwang prezentuje prace Dany Lixenberg (fotografka), Paula Grunda (skater, filmowiec i fotograf), Imruha Ashy (stylista modowy) i Hansa Eijkelbooma (fotograf) oraz Adama Lacha (polski fotograf) oraz Beat Streuli (artysta wizualny).

Archiwum protestu

Już pierwsze obiekty to mocne otwarcie, bardzo symboliczne, zwłaszcza dla tych, którzy znają historię rapu. Zestawiono bowiem dwa zdjęcia autorstwa holenderskiej fotografki Dany Lixenberg, która w latach 90. sportretowała ikony hip hopu Notoriousa B.I.G. i Tupaca Shakura dla amerykańskiego magazynu hip-hopowego „Vibe”. Po tym, jak rywalizujący ze sobą raperzy zostali w latach 90. zastrzeleni w wyniku konfliktu między ich dwiema wytwórniami Bad Boy Entertainment (Nowy Jork) i Death Row Records (Los Angeles), portrety Lixenberg zyskały popularność i były wielokrotnie przenoszone do innych kontekstów.

Jednym z najciekawszych artystów obecnych na wystawie jest Adam Lach, polski fotograf związany z Archive of Public Protests. Jego prace dokumentują sztukę uliczną i to, jak staje się ona narzędziem protestu. Na wystawie wzrok natychmiast przyciąga jego wielkoformatowa, zajmująca cała ścianę fotografia; to jedno z jego najbardziej rozpoznawalnych zdjęć – wagon warszawskiego metra pokryty graffiti z symbolem czerwonej błyskawicy, która była używana jako symbol oporu podczas demonstracji przeciwko nowym przepisom aborcyjnym w Polsce.

Przez pozostałe ściany pomieszczenia ciągnie się rząd mniejszych fotografii, tworzących korowód postaci i spontanicznie uchwyconych miejsc i zdarzeń. To 81-częściowa seria „Blemishes” francuskiego fotografa i profesjonalnego skateboardzisty Paula Grunda, dokumentująca momenty życia na ulicach Los Angeles na gruboziarnistych, czarno-białych ujęciach.

Ziny i moda

Tuż obok ciągną się gabloty z serią „50 Years of Hip Hop”, w której nowojorski wydawca Yusuf Hassan i artysta Kwamé Sorrell połączyli archiwalne fotografie i znalezione materiały drukowane z dźwiękami, obrazami i fragmentami wideo. Obaj artyści w ten sposób kontynuują koncepcję „samplingu”, która wywodzi się z muzyki; dźwięk, obraz i fragmenty wideo są tu we wzajemnym dialogu.

Jest tu też kolejny dialog, tym razem z modą. Naprzeciwko bowiem umieszczono 12-częściową serię zdjęć autorstwa holenderskiego artysty konceptualnego Hansa Eijkelbooma, stworzoną we współpracy z dyrektorem artystycznym i stylistą Imruhem Ashą dla wydania „Men Making Clothes” magazynu „Fantastic Man”. Razem zainscenizowali męskich modeli na ulicach Amsterdamu, tworząc humorystyczne studium porównawczego spojrzenia na obecną modę uliczną.

Lubisz nasze artykuły? Zostań naszym fanem na Facebooku! >>

Jednocześnie z wystawą „Walk This Way: Hip-Hop & Street Culture” muzeum pokazuje wybrane prace końcowe absolwentów studiów Photography Studies & Practice na Folkwang University of the Arts. Obie ekspozycje można obejrzeć w Museum Folkwang w Essen do 27 kwietnia.