Co to znaczy być Żydem

Przez wszystkie lata działalności Muzeum Żydowskiego jego pracownicy konfrontowani byli z pytaniami ze strony zwiedzających, czy to wpisami do Księgi Gości, czy bezpośrednimi pytaniami do przewodników. Berlińska wystawa nie udziela jednoznacznych odpowiedzi. Są one zaczej ironiczne, niedomówione, komentujące. Instalacja z 70 jarmułek prezentuje pierwszy z symboli.

Na pytanie, kto jest Żydem, premier Izraela David Ben Gurion odpowiedział swego czasu: "Dla mnie każdy jest Żydem, kto jest na tyle wariatem (meschugge), by się do tego przyznać". Oglądając 12 portretów prominentnych osób, zwiedzający mogą zgadywać, kto z nich jest Żydem, a kto nie. Odpowiedzi są na odwrocie plansz.

W mur Ściany Płaczu w Jerozolimie codziennie wtykane są setki karteczek (kotel) z modlitwami. Są one symbolem łączności z bogiem. Z czasem trzeba je jednak uprzątać: zakopuje się je na Górze Oliwnej.

O tym musi każdy zadecydować sam. Czy wzburzenie wywołują u kogoś pasaże z amerykańskich seriali komediowych? Czy wolno się śmiać z dowcipów niemieckich komików, jak Oliver Polak? Na ekspozycji pokazany jest rysunek z komiksu Dava McElfatricka, o tym, jak ciężko było umówić się na randkę z dziewczyną z obozu koncentracyjnego.

Zwiedzającym wskazuje się wyjątkowość relacji niemiecko-izraelskich. Obok prezentu, jaki prezydent Gauck otrzymał w czasie swej pierwszej oficjalnej podróży do Izraela, pokazuje się także kuchenny fartuch i przepis na placki ziemniaczane Toma Franza, który został zwycięzcą kucharskiego pojednyku w izraelskiej telewizji i stał się najpopularniejszym Niemcem w tym kraju.

Jeden eksponat ma wręcz wagę państwową: oryginał Porozumienia Luksemburskiego, podpisanego w 1952 roku przez Konrada Adenauera und Mosze Szareta, w którym rząd Niemiec zobowiązał się wypłacić w ramach odszkodowań około 3,5 mld marek.

Przedmioty na ceramicznych płytkach przedstawiają obiekty żydowskich przesądów, znanych także nie-Żydom: czarny kot, czterolistna koniczyna, podkowa, magiczna siódemka. Instalację Michała Adler-Shaleva uzupełnia cytat: "Cywilizowani ludzie nierzadko tracą swoją wiarę, lecz rzadko kiedy swoje przesądy" (Karl Goldmark, kompozytor i skrzypek, 1830-1915).

Oczywiście! Najlepszym przykładem jest Ido Porat, 33-letni Żyd z Izraela siedzący w szklanej gablocie w sali numer 7 wystawy w berlińskim Muzeum Żydowskim. Na cokole witryny widnieje napis: "Czy w Niemczech są Żydzi?" Porat jest ucieleśnieniem odpowiedzi na to pytanie. Zwiedzający wystawę mogą zadawać mu pytania na każdy temat.

Dla niektórych jest to barbarzyńskie okaleczenie dzieci i łamanie praw człowieka, dla innych zwyczajny, religijny rytuał. O rytualnym obrzezaniu toczyła się niedawno w RFN burzliwa dyskusja, po tym, jak jeden z niemieckich sądów określił je mianem naruszenia nietykalności cielesnej.

O Żydach krąży wiele stereotypów i uprzedzeń. Na wystawie w Berlinie każdy może zweryfikować swoje wyobrażenia. Czy potwierdzą się własne uprzedzenia? Do każdego biletu na wystawę dołączana jest moneta, przy pomocy której można potem zagłosować, czy uważa się Żydów za świetnych biznesmenów, miłośników zwierząt, wpływowych, inteligentnych czy pięknych ludzi.