100 lat Bauhausu w Dessau: obchody w cieniu AfD
7 września 2025
Jeszcze przed wielką rocznicą zatytułowaną „Istota rzeczy. 100 lat Bauhausu w Dessau” instytucja „Bauhaus” w Dessau trafiła na pierwsze strony gazet. W październiku 2024 roku prawicowo-populistyczna partia Alternatywa dla Niemiec (AfD) ostrzegła przed „jednostronnym gloryfikowaniem” szkoły sztuki i projektowania w związku ze zbliżającą się rocznicą i złożyła wniosek do parlamentu krajowego Saksonii-Anhalt o krytyczną rewizję tego ruchu twórczego.
– Wniosek został odrzucony – powiedziała DW dyrektor fundacji Bauhaus Dessau Barbara Steiner. Temat ten jednak pozostaje aktualny: – Nie ma dnia, żebym nie udzielała gdzieś wywiadu na temat AfD.
W roku jubileuszowym materiały dotyczące modernizmu i współczesności są w centrum uwagi wystaw i wydarzeń. Między innymi w Muzeum Bauhausu w Dessau.
Wyjątkowość Bauhaus Dessau
Architekt Walter Gropius założył Bauhaus w 1919 roku w Weimarze w Turyngii. Jego wizją była szkoła łącząca sztukę i rzemiosło. Organizowano interdyscyplinarne kursy wstępne, podczas których studenci mogli eksperymentować z materiałami wykorzystywanymi w meblarstwie, architekturze, sztuce lub wzornictwie. Dopiero potem decydowali się na odpowiedni kierunek studiów i kształcenia.
W 1925 roku Bauhaus planował przeniesienie się do Saksonii-Anhalt – do miasta Dessau. Sprzeciw nacjonalistycznego rządu Turyngii był zbyt silny. Wstrzymano wsparcie finansowe, a szkoła artystyczna została zmuszona do przeprowadzki. W Dessau Bauhaus został przyjęty z otwartymi ramionami.
W 1926 roku Walter Gropius mógł spełnić tutaj swoje marzenie o własnym budynku dla swojej uczelni. Charakterystyczna i znana na całym świecie jest duża szklana fasada budynku, podzielona pionowymi stalowymi belkami. Bauhaus stał na straży czystych linii i form, rezygnując z ornamentów.
Obecnie Bauhaus w Dessau jest fundacją zajmującą się badaniami i projektowaniem. Budynek służy jako międzynarodowa akademia sztuki, designu i architektury.
Projektowanie świata na nowo
W Bauhausie wykładali znani artyści i architekci, tacy jak Ludwig Mies van der Rohe, Oskar Schlemmer, László Moholy-Nagy, Lyonel Feininger, Wassily Kandinsky oraz Paul Klee. Szczególnie idea prostej i funkcjonalnej architektury została rozpowszechniona na całym świecie, od Brazylii, przez Izrael, aż po Nigerię. Obecnie do Bauhausu trafiają pomysły z innych krajów, na przykład z kontynentu afrykańskiego, gdzie powszechna jest wiedza, jak budować domy, aby pozostawały chłodne w wysokich temperaturach.
– Historyczny Bauhaus to nie tylko idee nowego kształtowania świata – wyjaśnia historyk sztuki Barbara Steiner. Poszukiwano rozwiązań dla świata pełnego wyzwań, takich jak industrializacja. Wiara w technologię w Bauhausie w Dessau doprowadziła do ścisłej współpracy z przemysłem, co z dzisiejszej perspektywy miało również negatywne skutki.
– Dzisiaj mamy wspaniałe obiekty, które są niemal kultowe, emanują perfekcją i czystością formy – zaznacza Barbara Steiner. W Bauhausie nie zastanawiano się nad warunkami pracy w hutach stali: – Nie rozmawiano też o wydobyciu węgla i niezbędnej nowoczesnej infrastrukturze.
W latach 80. miały miejsce wielkie fale protestów: – Pojawiły się ostrzeżenia, że jeśli modernizm będzie postępował w takim tempie, pozostawi po sobie zniszczone krajobrazy i zniszczone środowisko – opowiada dyrektor Fundacji Bauhaus Dessau. Jednak AfD sugeruje, że nikt nigdy nie podchodził krytycznie do modernizmu i Bauhausu, zauważa Barbara Steiner.
W Dessau chodzi o „istotę rzeczy”
Hasło „Do istoty rzeczy” ma podwójne znaczenie: z jednej strony w roku jubileuszowym zajmuje się rzeczywistymi materiałami budowlanymi, takimi jak szkło, kamień czy drewno, którymi zajmowali się wówczas studenci na kursach wstępnych, oraz obiektami, które z nich powstały. Z drugiej strony chodzi jednak również o istotę społeczeństwa, o poczucie wspólnoty w Bauhausie. – Silny duch zbiorowości, chęć wywierania wpływu na społeczeństwo: to była siła napędowa Bauhausu – mówi Barbara Steiner.
Dzisiaj przyglądamy się bliżej szlakom handlowym surowców i produktów. Studenci badają, gdzie produkowano i przetwarzano materiały dla Bauhausu oraz jakie skutki uboczne, takie jak zanieczyszczenie środowiska i wyzysk, były z tym związane. – W latach 20. XX wieku firma Polysius miała w Afryce Wschodniej cementownię, która produkowała cement do tych wspaniałych budynków. Dzisiaj przyglądamy się warunkom, które umożliwiły powstanie tej architektury i tych obiektów – mówi Steiner.
Studenci oraz artyści Bauhausu poszukują pomysłów i rozwiązań problemów, które były aktualne zarówno wtedy, jak i dziś. Zajmują się recyklingiem materiałów lub alternatywnymi materiałami budowlanymi, takimi jak glina.
Jak Bauhaus świętuje rocznicę
Obchody rocznicy potrwają do przyszłego roku. Budynki Bauhausu, takie jak domy mistrzów ówczesnych nauczycieli, będą przez cały rok gościć różne wystawy. – Budynki są naszymi największymi eksponatami – mówi Steiner.
W parku przy zoo wraz z teatrem Anhaltinisches Theater obchodzone jest tradycyjne „święto Bauhausu”, między innymi z tak zwanym „Baletem triadycznym” scenografa, malarza i projektanta Oskara Schlemmera. Kostiumy mają geometryczne kształty i są wykonane z metalu, tkaniny lub innych materiałów. Już na początku istnienia Bauhausu studenci przebierali się i hałaśliwie przemierzali miasto, co nie przysparzało im popularności wśród mieszkańców. Teraz spektakl pozostaje w jednym miejscu.
– Tym razem nie możemy przemierzać ulic podczas festiwalu Bauhausfest ze względu na wymogi bezpieczeństwa, które na to nie pozwalają – ubolewa historyk sztuki Barbara Steiner.
Po werbalnych atakach AfD nie można wykluczyć ewentualnych protestów przeciwników instytucji.
Wsparcie dla Bauhausu
Barbara Steiner zauważa: – Myślę, że ta kampania AfD – a nie była to tylko jedna kampania, lecz seria, która zawsze zmierzała w tym kierunku, przeciwko modernizmowi – przyniosła nam wiele uwagi i wsparcia.
Jednocześnie obawia się, że AfD może zdobyć bezwzględną większość w parlamencie Saksonii-Anhalt w następnych wyborach: – Wtedy przewodniczącym zarządu fundacji byłby minister kultury AfD, ponieważ kultura jest jednym z kluczowych obszarów działalności tej partii – ostrzega.
Bauhaus już tworzy sojusze z innymi instytucjami kulturalnymi. Wspólnie udało się odeprzeć inne ataki AfD na modernizm. Mimo to Barbara Steiner od czasu do czasu ma niepokojące przeczucie, że AfD może pewnego dnia zdobyć bezwzględną większość w Bundestagu.
– I że wtedy, 100 lat później, Bauhaus zostanie ponownie zamknięty – mówi. Istnieje jednak różnica w porównaniu z rokiem 1933, gdy naziści zamknęli Bauhaus: – Wtedy Bauhaus nie miał poparcia społecznego, teraz ma wielu fanów.
Artykuł ukazał się pierwotnie na stronach Redakcji Niemieckiej DW.