Świadczenia socjalne. Debata o Ukraińcach budzi silne emocje
7 sierpnia 2025
W ubiegłym roku Niemcy wydały 46,9 miliarda euro na wypłaty zasiłku obywatelskiego(odpowiednik świadczenia dla bezrobotnych) – o ponad 4 miliardy więcej niż rok wcześniej. Jednym z powodów była podwyżka stawki podstawowej. Samotne osoby dorosłe oraz samotni rodzice otrzymują miesięcznie 563 euro, a dodatkowo państwo pokrywa koszty najmu, ogrzewania i innych opłat związanych z użytkowaniem mieszkania. Z całkowitej kwoty przeznaczonej na zasiłek obywatelski aż 6,3 miliarda euro trafiło w ubiegłym roku do obywateli Ukrainy.
Aby otrzymywać zasiłek obywatelski, osoby ubiegające się o azyl oraz uchodźcy muszą posiadać uznany status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub muszą być objęci zakazem deportacji. Ponieważ Unia Europejska po rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 roku po raz pierwszy uruchomiła tzw. dyrektywę o masowym napływie, obywatele Ukrainy nie muszą przechodzić procedury azylowej. Oznacza to, że od razu przysługują im podobne prawa jak osobom z uznanym statusem uchodźcy i co za tym idzie prawo do zasiłku obywatelskiego.
Ukraińscy obywatele w Niemczech
Do końca kwietnia uchodząc przed wojną w Ukrainie schronienie w Niemczech znalazło około 1,2 mln osób, z czego około jednej trzeciej to dzieci i młodzież. Wśród dorosłych uchodźców ukraińskich przeważają kobiety, które często zajmują się dziećmi i tylko część z nich podjęła pracę. Według Federalnej Agencji Pracy, w maju około 279 tys. Ukrainek i Ukraińców było zatrudnionych na umowach objętych ubezpieczeniem społecznym. Dodatkowo 53 tys. z nich pracowało wniepełnym wymiarze godzin. Dane te obejmują również osoby pochodzenia ukraińskiego, które przyjechały do Niemiec wcześniej choć ich udział jest niewielki.
W maju zatrudnienie wśród wszystkich obywateli Ukrainy w wieku produkcyjnym (15-65 lat) wynosiło w Niemczech niespełna 35 procent, choć liczba ta od miesięcy systematycznie rośnie. Ukraińscy uchodźcy najczęściej znajdują zatrudnienie w usługach gospodarczych (takich jak praca tymczasowa czy zarządzanie nieruchomościami), przemyśle przetwórczym, handlu, opiece zdrowotnej i społecznej oraz w branży hotelarsko-gastronomicznej.
Większość obywateli Ukrainy otrzymuje zasiłek obywatelski. Jak podaje Federalna Agencja Pracy, w lipcu około 519 000 Ukrainek i Ukraińców było zarejestrowanych jako osoby zdolne do pracy, co oznacza, że przysługiwało im prawo do świadczenia. Dodatkowo około 200 tys. osób pobierało zasiłek mimo braku zdolności do pracy – głównie były to dzieci. Ponad połowa zarejestrowanych nie była jednak dostępna dla rynku pracy, ponieważ uczęszczali na kursy integracyjne, uczestniczyli w szkoleniach lub opiekowali się bliskimi. Faktycznie jako bezrobotni zarejestrowanych było 217 tys. obywateli Ukrainy.
Gorąca debata
Kwestia tego, jakie świadczenia państwo socjalne powinno zapewniać i komu, jest zawsze przedmiotem gorących dyskusji. Aby obniżyć koszty, rząd Niemiec chce zwiększyć zatrudnienie i zaostrzyć sankcje za unikanie pracy. Ponadto wszystkie osoby, które uciekły z Ukrainy po 1 kwietnia tego roku, zamiast zasiłku socjalnego mają otrzymywać jedynie niższe świadczenia dla osób ubiegających się o azyl.
Zgodnie z projektem ustawy ministerstwa pracy nie powinno to jednak przynieść żadnych oszczędności: zgodnie z nim w 2026 r. zmniejszenie wydatków o 1,32 mld euro będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami w wysokości około 1,38 mld euro na świadczenia dla osób ubiegających się o azyl. Propozycja premiera Bawarii Marcusa Södera, aby wstecz zaprzestać wypłacania zasiłków wszystkim ukraińskim uchodźcom, spotkała się z poparciem CDU, ale także z ostrą krytyką ze strony koalicyjnej SPD oraz opozycyjnej partii Zielonych. Ich zdaniem temat ten nie powinien być rozpatrywany kosztem osób słabszych. Poparcie wyraziły natomiast populistyczne partie AfD i BSW.
Porównanie z innymi krajami europejskimi
Söder uzasadniał swoją propozycję wskazując, że w Niemczech mniej Ukraińców znajduje pracę niż w innych krajach. Według badania Instytutu Badań Rynku Pracy i Zawodowego (IAB) z 2024 roku, Niemcy z 27-procentowym wskaźnikiem zatrudnienia ukraińskich uchodźców wojennych plasują się w europejskiej średniej. Znacznie wyższy wskaźnik odnotowano m.in. na Litwie (57 procent), w Danii (53 procent) orazw Polsce (48 procent).
Badacze zwracają jednak uwagę na bardzo różne rynki pracy i systemy świadczeń socjalnych w poszczególnych krajach. Na przykład na Litwie panuje duże zapotrzebowanie na pracę w sektorze nisko płatnym, co wielu Ukraińcom ułatwia zatrudnienie. W Polsce i Danii obowiązuje z kolei zasada „work first”. Oznacza to, że najważniejsze jest szybkie znalezienie pracy, a nauka języka czy inne działania integracyjne schodzą na dalszy plan. W Niemczech ze względu na uczestnictwo w kursach językowych i integracyjnych uchodźcy często są dostępni dla rynku pracy dopiero później.
Badanie przeprowadzone przez Fundację Bertelsmanna wskazuje również na wysokie bariery biurokratyczne, takie jak uznawanie kwalifikacji zawodowych oraz wysokie wymagania językowe.
(AfP/jar)