Војна во Газа: Се менува ли ставот на Германија кон Израел?

„Војната во Газа мора веднаш да заврши.“ Ова е заклучокот од заедничката декларација на повеќе од 25 земји, која го привлече меѓународното внимание. Во неа, страните во конфликтот се поканети да се договорат за „итно, безусловно и трајно прекинување на огнот“ и повикуваат на почитување на меѓународното хуманитарно право.

Меѓу тие земји кои ја потпишаа декларацијата се Франција, Данска и Велика Британија, но не и Соединетите Американски Држави и Германија. И ова и покрај фактот дека откако ја презеде функцијата на почетокот на мај, германскиот канцелар Фридрих Мерц постојано ги критикуваше израелските акции, како во Појасот Газа, така и на Западниот Брег.

Мерц, исто така, конкретно ги наведе разликите во мислењата со израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху. „Ние, исто така, јасно и недвосмислено наведуваме што е неприфатливо, а она што моментално се случува таму повеќе не е прифатливо“, рече канцеларот пред неколку дена на традиционалната летна прес-конференција.

Холокаустот и одговорноста кон Израел

Како да се објасни овој посебен однос на Германија кон Израел? Станува збор за политичкиот однос на континуираната одговорност на Германија за Израел во светло на истребувањето на шест милиони Евреи за време на нацистичка Германија - масовно убиство кое беше запрено дури од сојузниците со нивната победа над Хитлер во 1945 година.

„Постоењето и безбедноста на државата Израел се и остануваат наш државен резон“, рече христијанско-демократскиот канцелар Мерц во своето прво владино соопштение на 14 мај 2025 година. Тој се осврна на 7 октомври 2023 година и, како што рече, на „варварскиот“ терористички напад на Хамас врз Израел. „Би сакал од оваа точка да им порачам на нашите израелски пријатели: ние стоиме непоколебливо со Израел“.

Мерц не е сам во овој став. Неговиот претходник, Олаф Шолц, во Ерусалим во 2022 година нагласи дека за „секоја германска влада“ масовното убиство на Евреите создава „трајна одговорност за безбедноста на државата Израел и заштитата на еврејскиот живот“. 

„Трајна одговорност“ и „државни причини“... Односот на Германија со Израел е посебен. Денес, често се опишува како „чудо“ што двете земји дури воспоставија целосни дипломатски односи во 1965 година. Младата држава Израел првично сакаше да одржува строга дистанца од „земјата на убијците“. А во повоена Германија, многу поранешни нацисти играа важни политички улоги.

На зближувањето му претходеа договори за германски плаќања и доброволна обврска за враќање на имотот, таканаречениот Луксембуршки договор од 1952 година. Но, пред сè, тоа беше зближување на одредени луѓе. Давид Бен-Гурион (1886–1973), легендарниот прв премиер на Израел, беше еден од првите застапници на ставот за „друга Германија“. Бен-Гурион и првиот германски канцелар Конрад Аденауер (1876–1967) се сретнаа само двапати – во 1960 и во 1966 година. Сепак, двајцата државници делуваа како далечни пријатели.

Од Берген-Белзен до Берлин и до Бон

Целосното обновување на дипломатските односи во 1965 година беше проследено со бројни официјални посети. Вили Брант беше првиот германски канцелар кој отпатува во Израел во петдневна државна посета во јуни 1973 година. Јицак Рабин пристигна во Германија како премиер на Израел во јули 1975 година – и ја започна својата посета во поранешниот концентрационен логор Берген-Белзен. Потоа се упати кон Берлин и Бон. Треба да се каже дека ниту еден источногермански шеф на влада или министер никогаш не го посетил Израел. ГДР негуваше блиски односи со ПЛО.

Ангела Меркел, канцеларка од 2005 до 2021 година, го посети Израел вкупно осум пати – почесто од сите други германски канцелари заедно. Во 2008 година, таа стана првиот странски шеф на влада на кој некогаш му беше дозволено да зборува во Кнесетот, израелскиот парламент. Таа зборуваше на германски, јазикот на сторителите.

„Секоја сојузна влада и секој канцелар пред мене беше посветен на посебната историска одговорност на Германија за безбедноста на Израел. Таа историска одговорност на Германија е дел од државниот резон на мојата земја. Ова значи дека за мене, како германска канцеларка, безбедноста на Израел никогаш не е предмет на преговори“, рече Меркел тогаш.

Патем, лидер на израелската опозиција во тоа време беше Бенјамин Нетанјаху, кој ја критикуваше Меркел затоа што го одржа својот говор на германски јазик.

Нејзиниот говор за германскиот „државен резон“ оттогаш стана честа референтна точка кога станува збор за дефинирање на германско-израелските односи. Таа не го измисли терминот, ниту беше првата што го употреби политички, туку силно го стави во контекст.

Нема повеќе меѓувладини консултации

Можеби таа фраза се цитира толку често затоа што конкретните билатерални односи стануваат сè покомплицирани. На пример, од 2008 до 2018 година, имаше седум таканаречени меѓувладини консултации меѓу двете земји, во Ерусалим или во Берлин - големи состаноци со сите членови на кабинетите.

Но, оттогаш не се случи ништо. На Израел му пречи германското инсистирање за решението со две држави, односно посебна палестинска држава, и ги отфрла германските критики за нелегалната изградба на населби на окупираните територии. Германија, исто така, го критикува учеството на крајно десничарските партии во владата на Нетанјаху. Во исто време, германските политичари не се во можност да го потиснат антисемитизмот во земјата. 

Терористичкиот напад на Хамас врз Израел, во кој загинаа повеќе од 1.200 луѓе, а беа киднапирани стотици цивили, доведе до бројни изрази на солидарност и посети на германски политичари на Израел по 7 октомври 2023 година. Израелските и американските акции против Иран, кој сака да изгради нуклеарна бомба, исто така, наидоа на одобрување. Според Мерц, Израел ја врши „валканата работа“ за Западот.

Роднините на сè уште киднапираните израелски заложници редовно доаѓаат во Берлин. Сепак, многумина во Германија сега бараат посилни реакции од германските политичари со оглед на ужасните слики и десетиците илјади мртви во Газа.

Остри критики од Берлин, но без санкции

„Начинот на кој се однесува израелската армија таму е неприфатлив“, рече канцеларот Мерц претходно неделава, коментирајќи ја ситуацијата во Газа. Откако ја презеде функцијата, тој повеќепати изразуваше такви критики. Но, според портпаролот на владата, германската влада не ги смета акциите на Израел во Појасот Газа за геноцид. Таа, исто така, ги спречува санкциите на ЕУ против Израел. И не бара директно примирје од Израел или од страните во конфликтот.

Сега заедничката декларација од повеќе од 25 земји даде дополнителен импулс на германската дебата. Германската влада не се придружи на повикот - но политичарите од СПД инсистираат на овој потег.

„Доколку меѓународното право систематски се крши, мора да има последици“, напиша лидерот на пратеничката група на СПД во Бундестагот, Матијас Мирш, на социјалната мрежа Х, додавајќи: „Гладни деца, уништена инфраструктура, напади врз оние што бараат помош - ова е спротивно на сето она што го штити меѓународното хуманитарно право“.

И новиот генерален секретар на СПД, Тим Клизендорф, експлицитно го поврза ова со посебна обврска од страна на Германија. „Ако сега ја критикуваме израелската влада, која според нас го крши меѓународното право, тоа не значи дека се збогуваме со соработката со Израел и државата“, рече тој за ТВ Велт .

Германските дипломати бараат построг став кон Израел

По повикот од пратеничката група на СПД следеше сигнал од Министерството за надворешни работи, кое го води ЦДУ. Неделникот „Шпигел“ известува за група од 130, претежно помлади германски дипломати, меѓу кои и десетина поранешни амбасадори, кои во отворено писмо бараат поостри критики кон израелската влада и преземање конкретни чекори. Предлозите се движат од промена на курсот во врска со извозот на германско оружје во Израел, до економски санкции против израелските населби на окупираните територии, до признавање на демократски легитимна палестинска држава. „Време е да се дејствува“, го заклучуваат дипломатите своето писмо.