Томпсон како анестетик за колективна фрустрација

Никогаш досега немало таква тензија во пресрет на настан од поп-културата во главниот град на Хрватска. Претстојниот концерт на десничарската поп-ѕвезда Марко Перковиќ Томпсон, закажан на Загрепскиот хиподром за сабота (5 јули), веќе ги надмина сите слични претходни собири, ако не и сите други, воопшто.

Меѓутоа, растечката тензија во јавноста не произлегува само од фактот на екстремните политички склоности на кантавторот, поради кои неговите настапи беа и забранувани во некои западноевропски средини. Имено, во прв план сега избива стравот од разни опасности поради очекуваната енормна гужва на концертот.

За тој настап на Томпсон наводно биле продадени околу половина милион влезници. Се проценува дека овој викенд Загреб ќе биде преполн со посетители, кои ќе бидат повеќе од половина од населението на хрватската престолнина. Истовремено, се предвидува можност за општ сообраќаен, безбедносен, јавноздравствен и друг колапс на градот.

На ова укажуваат честите спорови во јавноста кога станува збор за прашања како што се обезбедување концерти, служби за итни случаи, паркинг простор, јавен превоз и.т.н. Но, додека исходот од таа неизвесност се очекува со нетрпение, дефинитивно ќе остане недовршена дискусијата во јавноста за причините за импресивната популарност на Марко Перковиќ, без кого денес, на пример, нема јавна прослава на ниедна победа на  хрватската фудбалска репрезентација.

Нормализација на усташтвото

Некои одмавнуваат со рака на тоа со доза на морална паника, адресирајќи ги сите причини на (не)одговорноста на најшироките маси. Други прибегнуваат кон посложени анализи. Нема сомнение дека Томпсон ги величи хрватските фашисти од Втората светска војна, т.е. усташкиот режим, но тој самиот не можеше да го рехабилитира до таа мера и, би се рекло - да го нормализира.

Хрватска во таа војна беше и важен дел од југословенското партизанско движење, единственото во светот кое претежно самостојно ја ослободи земјата од целосната окупација на Силите на оската. Ова немаше да се случи без антифашистичкото единство на хрватското и српското население на Хрватска, под водство на домашните комунисти.

„Во контекст на општото поместување кон десно, не само во Хрватска, туку и низ цела Европа и светот, популарноста на Томпсон не е изненадувачка“, вели за ДВ Лада Дураковиќ, музиколог и музички историчар на Музичката академија во Пула.

Според неа, тој е и огледало на поразот на културната политика и систематското повлекување на институциите пред побучната, агресивна десница. Причината не е првенствено војната меѓу Хрватите и Србите на крајот од минатиот век, иако кариерата на Томпсон и започна во таа војна, важна фаза на  десничарската екстремизација на општеството  се случи и пред и потоа со иницијатива од врвот, од страна на елитата.

Да речеме, тоа беше изведено со одобрување на употребата на усташкиот поздрав  „За дом - спремни“ (ЗДС),  слично на украинскиот случај со десничарскиот поздрав „Слава на Украина“. Томпсон го извикува на почетокот на својот прв и можеби најголем хит „Чавоглава“, но тој покажува слични великохрватски импулси и во други песни, како онаа во „Лиепа ли си“ кога вклучува дел од Босна и Херцеговина под неговата имагинарна Хрватска.

„Во земја каде што Националната академија на науките и уметностите ја 'пере' усташката иконографија, создавајќи“, како што вели нашата соговорничка, „разлика помеѓу 'усташкиот' и 'татковинскиот' ЗДС, а симболите поврзани со НДХ, како што е хрватскиот грб со првото бело почетно поле, наоѓаат пат во полуофицијална употреба, усташките симболи на концертите на Томпсон повеќе и не се скандал, туку дел од процесот на институционална нормализација на историскиот ревизионизам“.

Утопија на заедништвото

„Затоа, тоа е дел од културната политика за која државата дала дозвола“, констатира музикологот, која, меѓу другото, се занимава и со истражување на меѓусебните односи меѓу идеологијата и музиката. Дополнително, таа оценува дека за дел од публиката, причината за популарноста на Томпсон е секако свесен идеолошки избор. Бидејќи, во неговите песни, таквите луѓе го препознаваат и го споделуваат наративот за ексклузивност, репродукцијата на пораки што ги тривијализираат злосторствата, го релативизираат фашизмот и слично.

Сепак, оваа научничка предупредува дека гледањето на неговата популарност само од тој агол е прилично поедноставување. Впрочем, како изгледа музиколошкиот осврт на структурата на феноменот Томпсон?

„Во основа, музиката на Томпсон е многу функционална и користи познати механизми за постигнување одреден ефект: хард рок или хеви метал шеми со мелодични рефрени и силни ритми, едноставни хармонични прогресии, дисторзирани гитари, моќни тапани, повремена употреба на традиционални инструменти и доминантно емоционално артикулиран вокал. Тој ефект е сржта на неговата привлечност, бидејќи пружа утопија на припадност, еден вид емоционален одговор на длабоките социјални фрустрации. Накратко, феноменот Томпсон е повеќе прашање на тоа што луѓето чувствуваат отколку што мислат. Тој афективен момент е клучен“, оценува Дураковиќ.

Томпсон, како што додава нашата соговорничка, буди колективни афективни состојби, моменти во кои толпата споделува некое заедничко чувство - тага, гордост, пркос, еуфорија. „Томпсон нуди одговори на проблеми како што се материјална несигурност, културна дезориентација, симболична празнина - кои сме ние, што преживеавме, за што се боревме, дали е ова Хрватска за која сонувавме“, истакнува Лада Дураковиќ.

Компензација на смислата

„А неговите одговори“, како што вели, „се: твоето страдање е легитимно, припадност на хрватскиот народ на светот, твојата жртва е навистина запишана во историјата. Тоа е лековито за секој што се чувствува безначаен, обесправен, презрен, секојдневно измамен - еден вид анестетик за фрустрација и засилувач на адреналин“.

Дураковиќ нагласува дека за време на ова „хранење“ на чувството на заедништво, национална гордост и припадност, посебен третман се дава на дијаспората како активен, емоционално и духовно поврзан сегмент од хрватскиот народ. „Публиката веројатно го напушта неговиот концерт со чувство на смисла, со што го компензира она што ѝ недостасува во реалноста“, вели таа.

Според нејзиното мислење, Томпсон нуди стабилна афективна мапа: „Знам што чувствуваш, и еве - мојата музика ти  потврдува дека си во право.“ Ова, вели експертката, е причината зошто тој не е „само пејач“, туку емотивен центар за илјадници луѓе. Регулатор на чувството за идентитет и производител на некаква колективна афективна кохезија која во општество на длабока несигурност обезбедува чувство на ред, смисла и припадност.

„Притоа, публиката на Томпсон не мора нужно да ги дели неговите политички ставови“, нагласува Дураковиќ. Но, исто така е нереално да се очекува дека по претстојниот концерт во Хиподром, ќе ги дели нешто помалку од досега.