Референдум во Република Српска: политичка авантура

На посебна седница на Народното собрание на Република Српска (НСРС) ќе се дискутира за распишување референдум за пресудата на Милорад Додик (СНСД),  чиј мандат беше одземен  од Централната изборна комисија (ЦИК) на  Босна и Херцеговина. Со оглед на тоа што мандатот на членовите на Републичката изборна комисија е истечен, денеска (22 август) пратениците прво ќе разговараат за измените на законот за референдумот, што би овозможило формирање на ад хок комисија за негово спроведување. Слично нешто беше направено и во 2016 година, кога беше одржан референдум за Денот на Република Српска, кој го спроведе ад хок комисија предводена од тогашниот генерален секретар на Милорад Додик, Синиша Каран, сегашен министер за внатрешни работи.

Клучот e во референдумското прашање

Референдумот за одлуките на Високиот претставник  Кристијан Шмит, како и одлуката за одземање на мандатот, треба да се одржи на 18 или 25 октомври.

„Дали народот прифаќа дека Кристијан Шмит го уништува уставниот поредок на Република Српска и дека неуставен суд го уништува Уставот и ги разрешува функционерите избрани од народот“ - ова е референдумското прашање за кое граѓаните ќе се изјаснат на крајот на октомври.

„Конечната формулација ќе биде јасна, но тоа е суштината. Очекуваме народот да каже големо 'не', да ги отфрли тие приказни и затоа ги покануваме луѓето да гласаат“, вели Додик.

Со тоа што не се повлекува од функцијата претседател по одземањето на мандатот, Додик ризикува нови кривични дела и да ја влече РС во бездната на изолација, ова е мислењето на мнозинството од стручната јавност, како и на опозицијата. Доколку се одржи референдумот, тој нема да има никаква правна сила, дури ни советодавна, бидејќи само ентитетот не може да се изјасни за прашања што ја засегаат целата држава.

„Ако референдумското прашање се однесува на конечноста на пресудата против Додик, тогаш тоа ќе биде неуставно“, вели Милан Благојевиќ, правен експерт од Бања Лука.

По мене потоп

Опозицијата во Република Српска сè уште нема единствен став за тоа дали треба да има заеднички кандидат и дали воопшто треба да учествува на предвремените избори, откако ЦИК му го одзеде мандатот на Додик. Од друга страна, во врска со референдумот, тие се обединети. Велат дека станува збор за авантуризам и луд потег.

„Нема да следиме таква луда политика што предизвикува огромна штета на РС, а која сега останува без влада и без претседател“, вели Небојша Вукановиќ, од Листата за правда и ред, предупредувајќи дека Додик сака да остане на власт со сила.

„Под паролата, по мене, потоп. Ги влече сите свои соработници во бездната, бидејќи не може да поднесе некој од нив да има авторитет и моќ“, вели Вукановиќ.

Референдумот нема правна сила, но неговото постојано споменување и повлекување во последните 20 години - без никакви конкретни резултати - создаде илузија дека оној  за отцепување навистина може да се одржи и дека неговите резултати можат да се спроведат. На ова предупредува и Драшко Станивуковиќ, лидерот на опозициската Партија за демократски напредок (ПДП), кој смета дека сега не е време за таква авантура. Најавата за резолуција или декларација за самоопределување, вели тој, би можело да доведе до ескалација.

Мандатар оваа недела

„Она што го прави раководството на РС во последните неколку дена може само да предизвика продолжување на санкциите и изолацијата, што Република Српска не може да го издржи. Не можеме да бидеме изолиран остров и затоа нема потреба од таква резолуција“, изјави Станивуковиќ, која ќе присуствува на посебна седница на Народното собрание.

Политичката аналитичарка Тања Топиќ не очекува ништо до референдумот, кој може да биде само од советодавна природа, без обврзувачки карактер. Сепак, тој карактер може да биде мобилизирачки, смета Топиќ.

„Веќе слушаме дека и СНСД ќе има свој кандидат на предвремените избори за да не му 'постават кукавичко јајце' другите. Значи, преку сагата за референдумот, околу поранешниот претседател ќе се создаде ореол на жртва на постапките на 'колонијалните сили' за да може на изборите да се профитира од тој спин“, смета Топиќ, нагласувајќи дека промената на владата и изборот на нова може да се чита како „одмазда на лошите ученици".

Сепак, пратеникот на СДА во Народното собрание на Република Српска, Рамиз Салкиќ, вели дека е неуставно парламентот на ентитетот да разгледува и да зазема каков било став за одлуката на Судот на Босна и Херцеговина. Според Салкиќ, Собранието треба да размисли кој ќе ја преземе функцијата претседател.

„Милорад Додик е подготвен да направи сè  за остварување на сепаратистичките цели. Овие постапки и ситуацијата во која се наоѓаме треба да се сфатат исклучително сериозно“, смета Салкиќ.

Развлекување до изборите во 2026 година

А што се однесува до новата влада, мандатарот треба да биде познат во следниот ден или два. Имињата сè уште се нагаѓаат, од Игор, синот на Милорад Додик, до партиски „прваци".

Според Уставот на РС, само претседателот назначува носител на мандат, а со оглед на тоа што Додик повеќе не е според „силата на пресудата“, по изборот на новата влада се очекува жалба до Уставниот суд на Босна и Херцеговина, кој би можел да ја собори владата, се согласуваат повеќето експерти.

Исто така, една од теориите што се појавуваат деновиве е дека Додик свесно оди на избор на мандатар под такви услови, за Уставниот суд да ја собори владата, што би создало политичка блокада што би се „влечела“ до редовните избори во октомври следната година.

Покрај референдумот и оставката на премиерот, на седницата ќе бидат разгледани и „Информации за  пресудата на Судот на Босна и Херцеговинаизречена за претседателот на Република Српска и одлуката на Централната изборна комисија на Босна и Херцеговина за престанок на мандатот на претседателот на Република Милорад Додик и заземање став на Народното собрание за идните активности на институциите на Република Српска“. Се очекуваат и заклучоци по оваа точка, кои ќе бидат познати за време на седницата.