Ледено доба меѓу Чесите и Словаците

Чешко-словачките односи се исклучително блиски и обележани со меѓусебна доверба уште од мирната поделба на Чехословачка во 1992 година. Владите се поддржуваат меѓусебно и соработуваат во одбраната, двете земји можат да комуницираат на двата јазика, а десетици илјади млади Словаци студираат на чешките универзитети, кои се познати по тоа што се од повисок квалитет од словачките.

Првото патување во странство на чешките и словачките шефови на држави секогаш води кон соседната земја, а заеднички владини состаноци се одржуваат најмалку еднаш годишно. И во анкетите на јавното мислење, тие меѓусебно се сметаа за најпопуларни земји

Крај на „исклучителните“ врски?

Сепак, откако премиерот Роберт Фицо ја презеде власта во Словачка во октомври 2023 година, односите значително се заладија. Националистичката влада, инспирирана од унгарскиот премиер Виктор Орбан и насочена кон Русија, влезе во конфликт со проукраинската чешка влада на Петр Фиала. Толку многу што Прага го откажа традиционалниот заеднички состанок на двете влади во март 2024 година.

„Исклучителните односи“ се суспендирани на неодредено време, објави чешката престолнина. „Не сметаме дека е соодветно да водиме разговори со владата на Словачката Република во наредните недели или месеци“, изјави премиерот Фиала пред новинарите. „Не може да се скрие дека постојат значителни несогласувања за важни прашања од надворешната политика“.

Фицо, кој нареди прекин на воената помош за Украина и почна со обновување на односите со Москва, потоа ја обвини владата на Фиала за воено поттикнување. „Свесни сме дека чешката влада одлучи да ги загрози нашите односи само затоа што е заинтересирана за поддршка на војната во Украина, додека словачката влада сака отворено да зборува за мир“, рече Фицо на социјалните мрежи.

Иако соработката на практични проекти продолжи на пониско ниво, нема трага од интимноста и разбирањето од претходните години. Особено што продолжува зближувањето на Словачка со Русија. Тоа кулминираше неодамна со учеството на Фицо на прославите на 9 мај во Москва - како единствен премиер од Европската Унија.

Сè подлабок јаз и меѓу населението

Домашните политички случувања во Словачка, каде што владата дејствува против независните јавни медиуми и културните институции и ја отежнува борбата против политичката корупција, исто така предизвикуваат негативни реакции во соседната земја.

Заладувањето на односите веќе се чувствува кај населението. Според годишната анкета на чешкиот институт за истражување на јавното мислење СТЕМ, објавена пред неколку дена, Словачка падна од своето традиционално прво место на десеттото место на ранг-листата на популарност меѓу Чесите.

„Ставот на чешката јавност кон другите земји и странските политичари во 2025 година останува во голема мера стабилен, но сегашното истражување бележи јасен пад на популарноста на Словачка и Соединетите Американски Држави“, се наведува на веб-страницата на организацијата. „Значителниот пад на позитивните оценки, по трендот на опаѓање во последните две години, најверојатно е поврзан со моменталната политичка ситуација во земјата, каде што односите со Чешка се заладија откако владата на Фицо ја презеде функцијата на есен 2023 година“, објасни за медиумите аналитичарката за СТЕМ, Силвија Пети.

Заладувањето дополнително се засили кога пред една година, екстремно прозападната и исклучително популарна претседателка во Чешка, Зузана Чапутова, беше заменета со кандидатот на Фицо, Петер Пелегрини. „Пелегрини е позитивно перцепиран од 38 проценти од Чесите, што е значително помалку од неговата претходничка, Чапутова, која имаше поддршка од 68 проценти од Чесите во нејзината последна година од мандатот“, рече Пети.

Секој петти Словак ја поддржува Русија

Исто така, постојат големи несогласувања меѓу двете земји кога станува збор за Украина. Според анкетата на Институтот CVVM од април 2025 година, 58 проценти од Чесите ја поддржуваат воената помош за Украина. Во Словачка, според анкетата на ИПСОС од почетокот на годината, таа бројка е само 16 проценти. Една третина од гласачите на владејачката партија Смер на Фицо и 20 проценти од сите Словаци дури посакуваат победа на Русија над Украина. Во Чешка, само седум проценти од населението го сака ова.

Словачкиот неделник „Тижден“ (Týždeň) истакна дека чешкиот претседател Петр Павел го примил украинскиот претседател Володимир Зеленски во Прашкиот замок за време на викендот пред 8 мај, додека Фицо му оддаде почит на Владимир Путин во Москва неколку дена подоцна. Фотографиите од Прашкиот замок и Кремљ го покажаа карактерот на два спротивставени света, коментираше главниот уредник Штефан Хриб.

Словачката опозиција во добри односи со Прага

Владините политичари во Братислава се обидуваат да ја намалат важноста на дистанцата меѓу Прага и Братислава. „Основната порака треба да биде дека, и покрај понекогаш различните ставови на ниво на влади, па дури и шефови на држави, нашата заедничка основа сè уште постои“, изјави за ДВ Ричард Раши, портпарол на словачкиот парламент и потпретседател на коалициската партија Хлас. Тој забележува дека пред чешките избори во октомври, заеднички состанок на владите е незамислив, но: „Верувам дека по изборите повторно ќе се вратиме на преговарачката маса“.

Словачката опозиција, предводена од партијата Прогресивна Словачка, одржува добри односи со Прага. Нивните политичари се примаат во чешката престолнина на посети на највисоко ниво, како што беше случајот со претседателот на партијата Михал Шимечка и поранешниот министер за надворешни работи и поранешен словачки амбасадор во Берлин, Иван Корчок. Тој тесно ги загуби претседателските избори минатата година и се приклучи на Прогресивна Словачка кон крајот на минатата година. Тој за време на посетата на Прага за ДВ изјави: „Сакам да им кажам на Чесите: верувајте ми, во Словачка постои политичка алтернатива во форма на опозицијата и Прогресивната Словачка. Тоа ќе ја врати Словачка од периферијата на Европа во нејзиниот центар и ќе ги обнови прекрасните чешко-словачки односи“.

Прогресивната Словачка води на сите анкети од почетокот на годината и моментално, заедно со другите опозициски партии, би имала мнозинство во парламентот. Во Чешка, во пресрет на изборите во октомври, движењето АНО е предводено од прашкиот олигарх Андреј Бабиш. Тој не ја крие својата наклонетост кон Фицо и Орбан. Затоа, политичкото отуѓување меѓу двете земји би можело да продолжи - но во спротивни околности.