Државјанството на ЕУ повеќе не е на продажба?

Мануел Делиа помина дванаесет години работејќи на овој исход, но не можеше да верува во пресудата на Судот на правдата на Европската Унија од 29 април.

„Малку вреснав“, изјави тој за ДВ. „Очекував лоши вести.“ Делиа, блогер против корупцијата и извршен директор на малтешката граѓанска организација Република, долго време води кампања против програмата на малтешката влада со која се нуди државјанство на странски инвеститори.

Малта беше последната земја од ЕУ која ги понуди овие таканаречени „златни пасоши“. Другите програми „пари за државјанство“ во Бугарија и Кипар завршија во последниве години.

Одлуката, вели тој, ја оправдува работата на неговата колешка и пријателка Дафне Каруана Галиција, убиената малтешка новинарка која се истакна во борбата против корупцијата и која беше меѓу првите кои ги посочија опасностите од овие програми за државјанство „преку линијата“.

Златни пасоши само за „комерцијална трансакција“

Во 2022 година, Европската комисија покрена постапка против Малта поради нејзината практика на доделување државјанства главно врз основа на инвестиции во недвижнини, тврдејќи дека примателите на државјанство на ЕУ мора да покажат „вистинска врска“ со земјата што го издала пасошот, а не само финансиска обврска.

Но, Делиа очекуваше лоши вести бидејќи мислењето објавено од главниот адвокат на Европскиот суд во октомври 2024 година ја поддржуваше позицијата на малтешката влада.

Европскиот суд честопати ги следи мислењата на своите главни застапници, но овој пат тоа не се случи.

Највисокото правно тело на ЕУ утврди дека малтешката политика го прави државјанството „обична комерцијална трансакција“ и дека „практиката не дозволува воспоставување на потребната врска на солидарност и добра волја меѓу земјата членка и нејзините граѓани, како ни обезбедување меѓусебна доверба меѓу земјите членки“.

Делиа вели дека потврдата на случајот од страна на Комисијата е добро чувство бидејќи се темели на „вредност, принцип, солидарност“ меѓу земјите членки на ЕУ, со оглед на тоа што секој со малтешки пасош има пристап до други земји во унијата.

Од каде се купувачите на малтешки пасоши?

Делиа рече дека одлуката на судот „навистина го потврди она што се обидувавме да го кажеме, а тоа е дека оваа програма не е оправдана само со фактот дека преку неа се прават инвестиции“.

„Не можете да ставите цена на државјанството. Тоа е многу повредно од парите“, рече Делиа.

Од почетокот на програмата, Делиа и други набљудувачи покренаа прашања за тоа колку внимателно малтешките власти ги испитувале барањата за престој, бидејќи многу инвеститори се чини дека отсуствувале од земјата за време на потребниот период.

Во некои случаи, не беше ни јасно дали имотите што ги купиле биле воопшто погодни за живеење. Податоците собрани од Фондацијата Дафне Каруана Галиција покажаа дека во 9 од 10 случаи на купување „златни пасоши“, купувачите биле кинески инвеститори.

Но, тој број го надмина бројот на кинески државјани регистрирани како жители на Малта според пописот. Ова, како што тврдеше фондацијата, сугерира „дека барем половина од нив не ја користат својата златна виза за престој на Малта“, што всушност е предуслов за нејзино добивање.

Една врата се затвора, но друга останува отворена

По пресудата, малтешкиот премиер Роберт Абела го бранеше принципот на „златни пасоши“, наведувајќи дека Малта заработила повеќе од 1,4 милијарди евра. Тој најави дека ќе го „преработи“ системот за да го усогласи со одлуката на судот.

„Како и секогаш, Владата на Малта ги почитува одлуките на судовите, додека правните импликации од оваа пресуда моментално се проучуваат детално, за да може регулаторната рамка за државјанство да се усогласи со принципите утврдени во пресудата“, рече тој.

Иако купените пасоши сега се исклучени, постојат и други начини за купување влез во Шенген зоната без пасош. Се чини дека има голем интерес за тоа.

„Златните визи“ функционираат на речиси исти принципи како и програмите за пасоши, овозможувајќи дозволи за престој за купување недвижен имот или други големи инвестиции.

Фирмата Хенли и партнерс, кои посредуваа во програмата за малтешки пасоши, моментално наведуваат 31 земја меѓу своите клиенти кои нудат програми за „престој преку инвестиција“. Половина од нив се во Европската Унија.

„Оваа програма сè уште дава пристап до многу слободи во ЕУ“, забележува Ана Тероне, службеничка за политика во глобалната организација за борба против корупцијата Транспаренси интернешнал.

По пресудата на судот, портпаролот на Европската комисија, Маркус Ламерт, нагласи „сериозни загрижености“ во врска со програмата за златни визи.

„Ваквите програми ги зголемуваат безбедносните ризици, можноста за перење пари, криење на данокот и корупција за Унијата како целина“, рече Ламерт.

Тој рече дека законите на ЕУ против перење пари „бараат од земјите членки кои ги спроведуваат овие програми да ги следат ризиците и да воспостават мерки за ублажување на ризикот“.

Во резолуцијата на Европскиот парламент од 2022 година се наведува дека програмите за „престој преку инвестиции“ треба да вклучуваат „стандарди и процедури на ниво на ЕУ за зголемена длабинска анализа и ригорозни проверки на биографијата на апликантите и изворите на нивното богатство“ и вкрстени проверки во национални, европски и меѓународни бази на податоци. Но, спроведувањето е оставено на земјите членки.

Момент за промена

Тероне се надева дека процесот започнат по одлуката за укинување на „златните пасоши“ ќе продолжи. „Овој начин на размислување можеби може да се прошири на програмата за златна виза“, рече Тероне.

Што се однесува до солидарноста и безбедноста меѓу земјите од ЕУ, таа рече дека е потребен заеднички напор за да се спречи влезот на „корумпирани и богати поединци кои ги добиле парите на сомнителни начини“.

За Делиа, судската одлука за него како малтешки државјанин е, многу лична, лична како малтешки државјанин и ја оправдува работата на Каруана Галиција.

Тој вели дека овие одлуки јасно ставаат до знаење дека државјанството „е признавање на договорот кој постои меѓу поединците и државата и единицата на солидарност што ја споделуваме за да живееме заедно врз основа на законот. А, кога ќе ставите цена на тоа, автоматски го обезвреднувате“.