Балтичките земји конечно ја исклучуваат руската струја

Овој потег е само симболичен, затоа што трите балтички земји немаат купено руска или белоруска електрична енергија од мај 2022 година, така што корисниците не треба да чувствуваат никаква разлика или да имаат прекини. За да ги зајакнат своите системи за електрична енергија, балтичките земји полека се поврзуваат со заедничкиот систем на синхроната мрежа на континентална Европа, втората по големина синхронизорана мрежа во светот по Кина.

Тие ќе бидат последните земји од ЕУ кои ќе се приклучат на системот, кој ги вклучува и Турција, Украина и Молдавија.

Доаѓа крајот на заедничката советска историја

Повеќе од пет децении, балтичките држави беа сателитски држави на поранешниот Советски Сојуз. Историска аномалија од овие времиња е заедничката електрична мрежа наречена БРЕЛЛ. Мрежата за пренос на електрична енергија ги поврзува електроенергетските системи на Русија - вклучувајќи ја и нејзината ексклава Калининград - Белорусија и трите балтички земји. Името БРЕЛЛ доаѓа од иницијалите на овие земји.

Советскиот Сојуз ја призна независноста на Балтикот во 1991 година. За Балтикот, отвореноста кон Европа и ЕУ беше стратешка цел, но за исклучување од интегрираната енергетска мрежа е потребно време.

Сите три земји се приклучија на ЕУ и НАТО во 2004 година. Сите три го користат и еврото како официјална валута. Со вкупно население од нешто повеќе од 6,1 милиони, Балтикот е мал во споредба со другите европски гиганти како Германија со повеќе од 84,5 милиони луѓе, или соседна Полска со повеќе од 38 милиони.

Каспарс Мелнис, летонски министер за клима и енергија, вели дека балтичките земји се „мал пазар за електрична енергија“, така што проектот за раздвојување се однесува на „одбраната, енергетската безбедност, независноста и економијата“. Неодамнешните настани во Украина покажаа дека „одлуката за исклучување беше правилна“, изјави тој за ДВ.

Мелнис не очекува напуштањето на системот БРЕЛЛ да влијае на цената на електричната енергија. Ако ништо друго, новите обновливи извори на енергија кои наскоро ќе се појават на мрежата, може да значат пониски цени до крајот на годината, рече тој.

Балтикот и пошироката енергетска безбедност на ЕУ

Со ставање на сите свои удели во електричната мрежа на ЕУ, трите земји ги демонстрираат своите европски врски и уште повеќе се дистанцираат од Русија и нивното советско минато.

Од независноста, тие се претпазливи во врска со Русија и нејзиното влијание во регионот. По руската инвазија на Украина во 2022 година, Москва го задржа природниот гас и ја таргетираше украинската енергетска инфраструктура, принудувајќи ги балтичките земји да инвестираат во неруски алтернативи за да ја обезбедат нивната енергетска инфраструктура.

Кристине Берзина, директорка на проектот за геостратегија на германскиот Маршалов фонд, вели дека пред војната се поставувало прашањето дали вредело исклучувањето од рускиот систем и мрежа.

„Граѓаните не сакаат дополнително да плаќаат за енергетската инфраструктура, а на политичарите им е тешко да објаснат зошто се потребни промени ако изгледа дека работите функционираат“, вели таа за ДВ.

Но, руската воинственост ги принуди балтичките земји да преземат мерки за да обезбедат непречен проток на електрична енергија. „Да се ​​биде поврзан значи да се биде врзан за противник кој тврди дека балтичките држави не треба да постојат“, рече Берзина.

Покрај тоа, сомнителната саботажа на критичните подморски кабли во Балтичкото Море ги стави Европа и НАТО на работ и доведе до зголемен поморски надзор.

За балтичките земји, енергетската независност значи диверзификација на добавувачите на енергија и на енергетскиот микс, плус можност за интегрирање на повеќе обновливи извори како што се сончевата и ветерната енергија. Тоа им овозможува и учество на заедничкиот пазар на електрична енергија на ЕУ.

ЕУ си постави цел до 2030 година сите земји-членки да можат да увезуваат или извезуваат најмалку 15% од електричната енергија произведена на нивната територија во други земји на ЕУ. Брисел ги поддржа напорите на балтичките земји со 1,23 милијарди евра (1,28 милијарди американски долари) инвестиции во поврзување со Европа, што ќе им даде на Литванија, Латвија и Естонија повеќе опции за сигурно снабдување со електрична енергија. Поголемиот енергетски микс ќе обезбеди постојан проток на електрична енергија.

Постоечки врски, полска помош и саботажа

Главното поврзување на Балтикот со синхроната мрежа на ЕУ на континентална Европа ќе биде преку надземниот далновод LitPol Link што ги поврзува Полска и Литванија, кои имаат заедничка граница.

Овие три земји се поврзани и со скандинавскиот пазар на електрична енергија, кој е пазар сам по себе. Литванија има подморска врска со Шведска наречена NordBalt, додека Естонија има две директни подморски врски со Финска - Estlink 1 и Estlink 2, а завршување на третата врска се очекува до 2035 година.

Сепак, кабелот Естлинк 2 беше оштетен во декември минатата година, што драстично го намали капацитетот меѓу Естонија и Финска. Ден по инцидентот, Европската комисија издаде соопштение во кое се вели дека вмешаниот брод бил дел од руската флота на бродови во сенка.

Комисијата набрзо кажа дека нападот на критичната инфраструктура нема да го спречи планираното исклучување од руската мрежа поради дополнителниот капацитет што Балтикот го изгради со текот на годините. „Не постои ризик за безбедноста на снабдувањето со електрична енергија во регионот“, се вели во соопштението на Комисијата.

Кристине Берзина вели дека трите балтички земји „направиле многу“ во последните две децении за да обезбедат снабдување со енергија, а во исто време овозможиле „поголема конкуренција во секторот на електрична енергија“. Поради „дерусификацијата“ на енергетските извори и рути, додаде таа, „политиката на пазарна конкуренција во енергетскиот сектор беше многу геополитички моќна“.