گنبد آهنین؛ سامانه دفاع هوایی اسرائیل چگونه عمل می‌کند؟

از زمان کشتن اسماعیل هنیه، رهبر حماس، توسط اسرائیل در تهران در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ (۱۰ مرداد ۱۴۰۳) بدین‌سو، این کشور بیش از پیش با خطر حملات تلافی‌جویانه، بخصوص از سوی جمهوری اسلامی ایران، مواجه است. این خطر با حملات متقابل اخیر ایران و اسرائیل، تشدید هم شده است.

به همین دلیل، سامانه‌های دفاع هوایی اسرائیل و نیز ماهواره‌های اسرائیلی و آمریکایی که از زمان کشته شدن هنیه در تهران، در بالاترین سطح آماده‌باش قرار گرفته بودند، اینک بیش از پیش فعال شده‌اند.

به‌گفته کارشناسان، هم‌زمان با حملات تلافی‌جویانه تهران، به‌رغم تضعیف شدید شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در منطقه، مشارکت قریب‌ا‌لوقوع نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، همچون حوثی‌های یمن و حزب‌الله لبنان، و شاید شبه‌نظامیان شیعه عراق، در موشک‌پرانی به اسرائیل کاملا منتفی نیست. در نتیجه، اسرائیل همواره باید برای دفاع از خود در برابر حملاتی از چندین جبهه به شکل هم‌زمان آماده باشد.

"بیمه عمر اسرائیل"؟

اسرائیل چه سامانه‌های دفاعی در اختیار دارد و این سامانه‌ها تا چه اندازه قابل اطمینان هستند؟

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

دفاع هوایی اسرائیل از یک سامانه سه‌لایه تشکیل شده است. برای موشک‌های میان‌برد، پهپادها و موشک‌های کروز، سامانه "فلاخن داوود" (David's Sling) که به "چوب جادو" هم معروف است، به کار گرفته می‌شود. سامانه "خِتس" یا "پیکان" نیز برای مقابله با موشک‌های دوربرد طراحی شده است.

گنبد آهنین (Iron Dome) نیز موشک‌های کوتاه‌برد و گلوله‌های توپخانه را رهگیری می‌کند. این سامانه دفاعی در شبکه‌های اجتماعی به عنوان "بیمه عمر اسرائیل" ستایش شده است. "گنبد آهنین" در ماه مارس ۲۰۱۱ عملیاتی شد.

گنبد آهنین چگونه عمل می‌کند؟

این سامانه از سه بخش تشکیل شده است: واحد رادار، مرکز کنترل و پرتابگر موشک. واحد رادار، پرتابه‌های تهدیدآمیزی چون موشک‌های کوتاه‌برد و گلوله‌های خمپاره را شناسایی، مسیر پرواز آنها را محاسبه و اطلاعات آنها را به مرکز کنترل منتقل می‌کند.

این فرایند ظرف چند ثانیه انجام می‌شود و باید هم چنین باشد، زیرا بسته به فاصله از نوار غزه یا جنوب لبنان، اسرائیلی‌ها تنها ۱۵ تا ۹۰ ثانیه فرصت دارند تا از اصابت موشک در امان بمانند.

بخش سوم پرتابگرهای موشک‌اند. در هر سامانه سه تا چهار پرتابگر وجود دارد که هر کدام می‌توانند ۲۰ موشک را در خود جای دهند. تنها زمانی موشک پدافندی شلیک می‌شود که محرز باشد پرتابه به سمت منطقه مسکونی در حال حرکت است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

موشک پدافندی در هوا قابلیت مانور دارد. این موشک پرتابه دشمن را مستقیماً هدف نمی‌گیرد، بلکه در نزدیکی آن منفجر می‌شود و آن را منهدم می‌کند. البته ترکش‌های حاصل از انفجار همچنان می‌توانند خساراتی وارد کنند.

این سامانه‌ها متحرک‌اند و می‌توان آنها را جابه‌جا کرد. تا یک سال پیش ده سامانه از این نوع در اسرائیل فعال بودند. به گفته شرکت سازنده، یعنی شرکت تسلیحاتی دولتی اسرائیلی "سامانه‌های دفاعی پیشرفته رافائل"، تنها یک باتری منفرد می‌تواند از شهری با اندازه متوسط محافظت کند.

این سامانه قادر است پرتابه‌هایی با بردی تا ۷۰ کیلومتر را رهگیری کند. به‌گفته کارشناسان، اسرائیل برای محافظت از کل کشور نیازمند ۱۳ سامانه است.

میزان توفیق

شرکت "سامانه‌های دفاعی پیشرفته رافائل" سال گذشته نرخ موفقیت گنبد آهنین را ۹۰ درصد اعلام کرده بود. این شرکت دولتی آگوست ۲۰۲۴ در وب‌سایت رسمی خود از رهگیری "بیش از ۵۰۰۰ پرتابه" خبر داده بود.

به‌گزارش ارتش اسرائیل، در جریان حمله تروریستی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، در مجموع بیش از  سه هزار موشک از نوار غزه به سوی خاک اسرائیل شلیک شد.

هزینهٔ استفاده از "گنبد آهنین"

به‌گزارش اندیشکده آمریکایی "مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی"، هزینه هر موشک رهگیر "گنبد آهنین" بین ۴۰ هزار تا ۵۰ هزار دلار برآورد می‌شود.

با توجه به این هزینه بالا، ارتش اسرائیل سال گذشته از قصد خود برای تکمیل سامانه گنبد آهنین با یک سلاح دفاعی لیزری جدید، موسوم به "پرتو آهنین" (Iron Beam) خبر داده بود.

قرار بوده موشک‌های کوچک، پهپادها یا گلوله‌های خمپاره پرتاب‌شده با استفاده از لیزرهایی با انرژی بالا نابود شوند. همچنین این سامانه باید قادر باشد دسته‌های پهپادی را نیز خنثی کند.

پیش‌تر گفته شده بود که به‌کارگیری این فناوری لیزری، در اصل برای سال جاری میلادی (۲۰۲۵) برنامه‌ریزی شده بوده، اما طبق گزارش رسانه‌ها، این سامانه پیش از موعد عملیاتی شده است.

سلاح لیزری جدید "پرتو آهنین"

این سلاح انرژی‌محور در فوریه ۲۰۱۴ توسط شرکت دولتی "سامانه‌های دفاعی پیشرفته رافائل" معرفی شد. شرکت تسلیحاتی آمریکایی "لاکهید مارتین" نیز از سال ۲۰۲۲ در این پروژه مشارکت داشته است.

در مورد مزایای این سلاح لیزری در مقایسه با "گنبد آهنین"، از جمله از هزینه بسیار کمتر برای هر شلیک، ذخیره بالقوه نامحدود مهمات و هزینه‌های عملیاتی کمتر آن نام برده می‌شود.

ارقام مربوط به هزینه‌ها بسیار متغیرند. هزینه هر شلیک لیزری، با لحاظ کردن تمامی هزینه‌ها، از تنها چند دلار تا حداکثر دو هزار دلار برآورد می‌شود.

با وجود پیشرفته بودن سامانه‌های مزبور، حملات موشکی به اسرائیل، چه حملات جمهوری اسلامی پس از کشته شدن اسماعیل هنیه در تهران و چه حملات اخیر، و نیز حملات موشکی حوثی‌های مورد حمایت ایران، نشان داده‌اند که سامانه‌های دفاع هوایی اسرائیل قادر به رهگیری و انهدام تمام موشک‌ها، بویژه موشک‌های بالستیک، نیستند و برخی از پرتابه‌ها می‌توانند با وجود این سامانه سه‌لایه‌ای، به اهدافی اصابت کرده و خساراتی را به بار آورند.