کریدور زنگزور؛ گره‌گشای توافق صلح میان آذربایجان و ارمنستان
۱۴۰۴ تیر ۲۸, شنبه
شرایط برای دستیابی به توافقنامه صلحی پایدار میان آذربایجان و ارمنستان بیش از هر زمان دیگری اکنون فراهم شده است و دو کشور هیچ‌گاه تا این اندازه به امضای یک توافقنامه صلح نزدیک نبوده‌اند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
محدوده‌های مرزی میان آذربایجان و ارمنستان تا حد زیادی تعیین شده، تماس‌های مستقیم تلفنی میان سران دو کشور برقرار و حتی پیش‌نویس توافقنامه صلح میان دو کشور همسایه و جنگ‌زده نیز آماده شده است.
با این حال، پرسش اساسی این است: چرا توافق صلح امضا نمی‌شود و گره کور کریدور زنگزور همچنان باز نشده باقی مانده است؟
تحرکات فشرده برای بازشدن کریدور زنگزور
در چهار هفته گذشته، تحرکات دیپلماتیک و میدانی قابل توجهی پیرامون بازشدن کریدور زنگزور انجام شده که به گفته کارشناسان می‌تواند نشانه‌ای از آغاز فصل تازه‌ای در مناسبات منطقه‌ای باشد.
از جمله این رویدادها می‌توان به دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در کاخ "دولماباغچه" در ۲۰ ژوئن اشاره کرد. تنها شش روز بعد، در ۲۶ ژوئن، مقام‌های ارمنستان از دستگیری عوامل وابسته به روسیه که متهم به تلاش برای کودتا بودند، خبر دادند؛ موضوعی که هم‌زمان با تیره‌شدن مناسبات میان باکو و مسکو اتفاق افتاد.
بیشتر بخوانید: تنش بین مسکو و باکو؛ آیا روسیه در قفقاز جنوبی بازنده می‌شود؟
در ادامه، دیدار پنج ساعته میان الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان در ابوظبی در ۱۰ ژوئیه، نقطه عطف دیگری بود که بار دیگر گمانه‌ها در خصوص نزدیکی به "توافقی بزرگ" را تقویت کرد.
در همین حال، سفیر آمریکا در ترکیه از طرح پیشنهادی ایالات متحده برای اجاره ۱۰۰ ساله کریدور زنگزور خبر داد. جزئیات این طرح تاکنون به‌صورت رسمی منتشر نشده، اما به‌گفته تحلیل‌گران، حاکی از نقش‌آفرینی فعال‌تر آمریکا در منطقه قفقاز است.
کارشناسان بر این باورند که کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی، هم‌زمان با تحولات مربوط به حمله آمریکا و اسرائیل به ایران، باعث تسریع در روند تحرکات دیپلماتیک پیرامون کریدور زنگزور شده است.
"همه دعواها بر سر کنترل کریدور زنگزور است"
علیرضا اردبیلی، کارشناس امور قفقاز می‌گوید کریدور ۳۲ کیلومتری زنگزور اهمیتی فرامنطقه‌ای و استراتژیک دارد.
این کارشناس بر این باور است که دو سال اول بعد از جنگ قره‌باغ، افکار عمومی ارمنستان در شوک بوده اما اکنون دو طرف حاضر هستند که توافقنامه صلح را امضا کنند.
به نظر علیرضا اردبیلی حل مسئله زنگزور با بند ۹ توافقنامه آتش‌بس قره‌باغ گره خورده است.
طبق این قرارداد "ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند و کنترل حمل و نقل توسط ارگان‌های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می‌شود".
به گفته علیرضا اردبیلی در حالی‌که آمریکا، ترکیه، آذربایجان، اتحادیه اروپا، چین و حتی اسرائیل از اجرای طرح زنگزور حمایت می‌کنند، ایران و روسیه با آن مخالف هستند، اما شرایط بین‌المللی فعلی نقش این دو بازیگر را محدود کرده است.
این کارشناس امور قفقاز معتقد است توافق نهایی صلح میان آذربایجان و ارمنستان و همچنین موافقت بر سر بازشدن مسیر زنگزور نه‌تنها معادلات منطقه قفقاز را دگرگون خواهد کرد، بلکه پیامدهای اقتصادی و ژئوپولیتیکی مهمی برای ایران، اروپا و مسیرهای انرژی آسیای مرکزی نیز به همراه خواهد داشت.
زنگزور؛ صف‌آرایی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در باکو و کی‌یف در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید مسئله کریدور زنگزور فراتر از یک پروژه ترانزیتی ساده است و عملا به میدان رقابت راهبردی میان روسیه و غرب در قفقاز جنوبی تبدیل شده است.
این کارشناس مسائل قفقاز اما تاکید می‌کند "موضوع اصلی کریدور زنگزور نیست، بلکه رقابت راهبردی میان روسیه و غرب است".
سلیمانی بر این باور است که غرب به‌ویژه آمریکا، به‌دنبال حذف نفوذ روسیه از قفقاز جنوبی است و از خلا ناشی از درگیری نظامی روسیه در اوکراین استفاده می‌کند. هم‌زمان، دولت ارمنستان نیز به گفته سلیمانی آشکارا از پیمان امنیت جمعی (CSTO) فاصله گرفته و حتی سخن از نزدیکی به ناتو و اتحادیه اروپا به میان آورده است.
سفیر سابق ایران در باکو افزود پاشینیان بدون اشاره به طرح اجاره کریدور زنگزور توسط آمریکا، تائید کرده است که نظر او به چنین طرح‌هایی مثبت است و ارمنستان برخلاف "مواضع رسمی" خود، در حال پیش‌برد طرح زنگزور است.
از نظر این کارشناس بحث نظارت بر مسیر زنگزور، قلب اختلافات فعلی است. روسیه همچنان خود را براساس توافق آتش‌بس ۲۰۲۰ "ناظر طبیعی" این پروژه می‌داند، اما در متن آن توافق، نامی از زنگزور قید نشده و همین "خلا حقوقی"، اکنون به محل نزاع اصلی تبدیل شده است.
سفیر سابق ایران در باکو همچنین هشدار می‌دهد که اگر درگیری نظامی جدیدی میان آذربایجان و ارمنستان دربگیرد، اجرای این پروژه متوقف خواهد شد. سلیمانی همچنین خاطرنشان می‌کند آذربایجان از مسیر نظامی برای تحقق کریدور پرهیز دارد، اما بی‌ثباتی منطقه می‌تواند شرایط را به سرعت تغییر دهد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
افشار سلیمانی می‌گوید که پروژه زنگزور تنها یک مسیر ترانزیتی نیست؛ بلکه میدان تازه‌ای برای بازتعریف نظم ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی است. سلیمانی همچنین می‌گوید آینده کریدور زنگزور به‌گونه‌ای فزاینده به تحولات سیاسی، امنیتی و حتی داخلی ارمنستان گره خورده و چشم‌انداز اجرایی شدن آن بیش از هر زمان دیگری، به این تحولات بستگی خواهد داشت.
علیرضا اردبیلی، کارشناس مسائل قفقاز هم با نگاهی "خوش‌بینانه" به تحولات اخیر، بر این باور است که بسترهای لازم برای امضای یک توافق صلح پایدار میان آذربایجان و ارمنستان فراهم شده و گشایش کریدور زنگزور نیز در آینده‌ای نزدیک، امری محتمل و قابل تحقق خواهد بود.