پیشنهاد ایران برای ایجاد کنسرسیوم منطقه‌ای غنی‌سازی اورانیوم
۱۴۰۴ اردیبهشت ۲۵, پنجشنبه
در تحولی تازه و غیرمنتظره در روند مذاکرات هسته‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، منابع خبری گزارش داده‌اند که ایران پیشنهادی مبنی بر تشکیل یک "کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم" با مشارکت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و نظارت بین‌المللی، از جمله ایالات متحده، مطرح کرده است؛ طرحی که به گفته ناظران می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای مطالبه توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران از سوی دولت ترامپ تلقی شود.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
این گزارش ابتدا توسط وب‌سایت خبری ـ تحلیلی "امواج میدیا" منتشر شد و سپس نیویورک‌تایمز و گاردین با استناد به منابع آگاه ایرانی آن را بازتاب دادند. نیویورک‌تایمز به نقل از چهار مقام ایرانی مدعی شد که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران، این پیشنهاد را در دور چهارم مذاکرات غیررسمی با نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، استیو ویتکاف، در مسقط مطرح کرده است. بر اساس این گزارش، عراقچی همچنین در سفرهای اخیر خود به عربستان سعودی و امارات متحده عربی، این موضوع را با مقامات بلندپایه این کشورها در میان گذاشته است.
ویژگی‌های طرح پیشنهادی ایران
بر پایه اطلاعات منتشرشده، پیشنهاد ایران شامل تأسیس یک کنسرسیوم سه‌جانبه با حضور جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است. بر اساس این کنسرسیوم، اورانیوم در خاک ایران و تحت نظارت دائم بین‌المللی، از جمله بازرسان آمریکایی، تا سطح ۳.۶۷ درصد محدوده‌ای که در توافق برجام مجاز دانسته شده بود غنی‌سازی و سپس برای استفاده صلح‌آمیز به کشورهای شریک ارسال می‌شود.
نکته مهم این است که این طرح برخلاف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برجام که اعتبار ۱۵ ساله داشت، به‌صورت "دائمی" طراحی شده است. برخی ناظران معتقدند این مسئله می‌تواند به ترامپ این امکان را دهد تا این توافق احتمالی را دستاوردی بزرگ‌تر از برجام معرفی کند. گفته می‌شود ترامپ در صورت موفقیت این ابتکار، ممکن است از رویکرد فشار حداکثری علیه ایران فاصله بگیرد.
زمینه‌های تاریخی طرح
مفهوم کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم برای ایران بی‌سابقه نیست. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، ایران در دوران پهلوی عضو کنسرسیوم اروپایی "یورودیف" شد و در پروژه غنی‌سازی مشترک با فرانسه سرمایه‌گذاری کرد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ اما، این همکاری‌ها به بن‌بست خورد و همین تجربه منجر به این شد تا جمهوری اسلامی بر ضرورت استقلال در چرخه سوخت هسته‌ای تاکید کند. همچنین در دهه ۲۰۰۰، ایران تلاش کرد تا طرح کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی را در مذاکرات با سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) مطرح کند که با مخالفت غرب مواجه شد.
واکنش‌ها و ملاحظات سیاسی
هرچند هنوز مقامات رسمی جمهوری اسلامی و ایالات متحده به‌طور رسمی به این گزارش‌ها واکنش نشان نداده‌اند، منابع مختلف از بحث‌های جدی در پشت‌پرده درباره این ایده خبر داده‌اند. به‌گفته امواج.میدیا، پیشنهاد ایجاد این کنسرسیوم در دور نخست مذاکرات که در ۲۳ فروردین(۱۲ آوریل) در عمان برگزار شد، برای نخستین بار مطرح شده و سپس در دور دوم گفت‌وگوها در ایتالیا و نهایتاً در نشست چهارم در مسقط، پررنگ‌تر دنبال شده است.
بیشتر بخوانید:ترامپ: به توافق با جمهوری اسلامی امیدوارم
واکنش کشورهای عربی به این پیشنهاد متفاوت بوده است. امارات متحده عربی، بر اساس گزارش منابع نزدیک به مذاکرات، برخورد مثبتی با این طرح داشته، اما عربستان سعودی با احتیاط بیشتری به آن نگریسته است. هنوز مشخص نیست که دولت‌های عربی تا چه اندازه حاضر به مشارکت عملی در چنین پروژه‌ای هستند، به‌ویژه در شرایطی که همکاری‌های امنیتی آنان با آمریکا همچنان در اولویت قرار دارد.
انگیزه‌ها و اهداف تهران
این پیشنهاد از چند منظر قابل تحلیل است. نخست آنکه تهران با ارائه این طرح تلاش می‌کند نشان دهد که حاضر به شفاف‌سازی و تعامل گسترده‌تر در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای خود است، بدون آنکه از اصول بنیادین خود از جمله حق غنی‌سازی عقب‌نشینی کند. دوم، حضور کشورهای عربی در چنین پروژه‌ای می‌تواند نقش یک "ضامن منطقه‌ای" را ایفا کند و به کاهش نگرانی‌های امنیتی در خلیج فارس کمک کند. سوم، پیشنهاد حضور ناظران دائمی در ایران، یک چرخش چشمگیر در موضع‌گیری سنتی جمهوری اسلامی به‌شمار می‌رود.
ابهامات و چالش‌های اجرایی
با وجود ابعاد ابتکاری و اعتمادساز این پیشنهاد، موانع قابل‌توجهی نیز بر سر راه آن قرار دارد. از جمله اینکه ساخت تأسیسات جدید مشترک، انتخاب مکان مناسب، برای مثال جزیره‌ای در خلیج فارس و تعیین چارچوب دقیق نظارت بین‌المللی می‌تواند موضوعی مناقشه‌برانگیز باشد. علاوه بر آن، رویکردهای متناقض دولت ترامپ، مخالفت جناح‌های تندرو در داخل ایران و نگاه محتاطانه کشورهای عربی، همگی عواملی هستند که موفقیت چنین ابتکاری را با تردید روبه‌رو می‌کنند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
پیشنهاد ایران برای تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای غنی‌سازی اورانیوم، ابتکاری است که می‌تواند مسیر جدیدی در پرونده هسته‌ای باز کند. اگرچه هنوز زود است تا بتوان درباره موفقیت یا شکست آن قضاوت کرد، با این‌حال ارائه چنین طرحی از طرف تهران حاکی از آن است که تهران در پی یافتن راهی برای حفظ برنامه هسته‌ای خود در چارچوبی مورد پذیرش جامعه بین‌الملل است. اکنون باید دید که آیا این پیشنهاد در فضای پیچیده سیاست خاورمیانه و روابط ایران با غرب، فرصتی برای تنفس دیپلماتیک ایجاد خواهد کرد یا در حد یک ایده بلندپروازانه باقی خواهد ماند.