پزشکیان در شانگهای؛ روزنه‌ای نامطمئن برای گریز از فشار غرب
۱۴۰۴ شهریور ۹, یکشنبه
نشست دو روزه همکاری شانگهای در حالی در چین برگزار می‌شود که هم مسکو و هم تهران، هر یک به دلیلی، به دیدارها و نتایج آن برای خود چشم دوخته‌اند.
ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، رؤسای جمهوری روسیه و ایران، با همین هدف، روز یکشنبه ۳۱ آگوست (۹ شهریور) وارد چین شدند. آنها هر دو از میهمانان مراسم رژه نظامی عظیم روز چهارشنبه در پکن، به مناسبت هشتادمین سالگرد تسلیم ژاپن در جنگ جهانی دوم، هستند.
تلاش پوتین برای همگرایی با شرکای کلیدی
پوتین برای سفری چندروزه به چین، به عنوان مهم‌ترین شریک خود، وارد این کشور شد. او در نشست سازمان همکاری شانگهای فرصت خواهد داشت تا روابط خود با شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین، و همچنین متحدانی مانند ایران و کشورهای آسیای مرکزی را تحکیم کند. رهبر کرملین، که به شکلی گسترده در اروپا مطرود است، روز چهارشنبه نیز مهمان رژه نظامی عظیم در پکن خواهد بود.
به گزارش رسانه‌های دولتی روسیه، هواپیمای پوتین روز یکشنبه ۳۱ آگوست (۹ شهریور) در بندر تیانجین در شمال چین فرود آمد. در همین شهر و به ریاست شی جین‌پینگ، اجلاس دو روزه سازمان همکاری شانگهای برگزار می‌شود.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
پوتین در مصاحبه‌ای که روز شنبه در خبرگزاری رسمی چین "شینهوا" منتشر شد، گفت، این نشست توانایی‌های سازمان همکاری شانگهای را برای "پاسخ به چالش‌ها و تهدیدهای کنونی و تقویت همبستگی در فضای مشترک اوراسیایی" افزایش خواهد داد. او افزود: «همه اینها به ایجاد یک نظم چندقطبی عادلانه‌تر کمک خواهد کرد.»
دیلان لو، استاد علوم سیاسی در دانشگاه فنی نانیانگ سنگاپور، به خبرگزاری فرانسه گفته است که چین نیز سال‌هاست سازمان همکاری شانگهای را به‌عنوان یک "بلوک قدرت غیرغربی" معرفی می‌کند؛ بلوکی که مدافع نوع متفاوتی از روابط بین‌المللی، و از نظر پکن "دموکراتیک‌تر" است.
چین، بلاروس، هند، ایران، پاکستان، روسیه و چهار کشور آسیای مرکزی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای هستند. ۱۶ کشور دیگر نیز به‌عنوان ناظر یا "شریک گفتوگو" به آن پیوسته‌اند. چین و روسیه از این سازمان برای تقویت روابط خود با کشورهای آسیای مرکزی و ایجاد موازنه‌ای در برابر ائتلاف‌های غربی، مانند ناتو، بهره می‌گیرند.
نشست روزهای یکشنبه و دوشنبه سازمان شانگهای، بزرگترین گردهمایی این سازمان از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۰۱ محسوب می‌شود.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز در این نشست شرکت می‌کنند. فهرست شرکت‌کنندگان به گفته دیلان لو، نشان‌دهنده "نفوذ رو به رشد چین و جذابیت سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان پلتفرمی برای کشورهای غیرغربی" است.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، نیز که شامگاه شنبه وارد تیانجین شد، قصد دارد روز دوشنبه از حضور خود در چین برای دیدار دوجانبه با پوتین استفاده کند. او پیش‌تر گفته بود که با ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین، درباره تلاش‌های مرتبط با صلح در اوکراین، تلفنی گفتوگو کرده است.
مودی روز شنبه در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ما درباره تلاش‌ها برای بازگرداندن صلح و ثبات تبادل نظر کردیم. هند بدون قید و شرط از همه تلاش‌ها در این راستا حمایت می‌کند.»
زلنسکی نیز این گفتوگو را "سازنده و مهم" توصیف کرد و بار دیگر آمادگی خود را برای دیدار با پوتین اعلام داشت. او گفت که هند موافقت کرده است که در اجلاس چین، پیام‌هایی را در همین راستا به روسیه و سایر کشورها منتقل کند.
هند، به‌رغم جنگ تهاجمی روسیه علیه اوکراین و تلاش‌ها برای نزدیکی به آمریکا و کشورهای غربی، همچنان روابط نزدیکی با مسکو دارد. دولت مودی تاکنون حمله روسیه را محکوم نکرده و خود را به عنوان میانجی معرفی کرده است.
چین نیز در جنگ اوکراین اعلام بی‌طرفی کرده و می‌گوید، از همه تلاش‌ها برای صلح میان روسیه و اوکراین حمایت می‌کند. اما زلنسکی پکن را متهم کرده است که به پایان جنگ روسیه کمک نکرده و حتی با ارسال پهپاد از مسکو پشتیبانی می‌کند.
تداوم حملات روسیه به اوکراین
در همین حال، والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش روسیه، با بی‌اعتنایی به درخواست‌های غرب برای مذاکرات صلح، قصد مسکو برای ادامه حملات در پاییز پیش رو به اهدافی تازه در اوکراین را اعلام کرد.
او گفت، در حال حاضر حملات بی‌وقفه به اوکراین، که بیش از سه سال و نیم از آغاز آن می‌گذرد، در سراسر خط مقدم جبهه ادامه دارد. گراسیموف گفت که فرماندهی ارتش روسیه امروز یکشنبه وظایف پاییزی نیروهای مسلح این کشور را تعیین خواهد کرد.
این سخنان در تضاد با درخواست‌هایی مانند درخواست دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، برای پایان دادن هر چه سریع‌تر به جنگ با اوکراین است.
هرچند چین مهم‌ترین شریک پوتین به شمار می‌رود، اما همچنان بی‌اعتمادی‌هایی میان دو طرف وجود دارد. چین می‌خواهد از تجربه جنگی روسیه بهره‌برداری کند؛ به‌ویژه اطلاع از دانش فنی روسیه در زمینه هوافضا و نیز دانش پهپادی این کشور، از اهداف چینی‌ها محسوب می‌شود.
پوتین و پزشکیان، مهمانان رژه عظیم نظامی در پکن
لیم تای، کارشناس امور شرق آسیا از دانشگاه سوکا در ژاپن، می‌گوید، پوتین «به تمام مزایای سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان بازیگری در صحنه جهانی و نیز به حمایت دومین اقتصاد بزرگ جهان نیاز دارد».
او می‌افزاید که روسیه همچنین به روابط نزدیک‌تر با هند علاقه‌مند است و اختلافات تجاری کنونی میان هند و آمریکا فرصتی برای این امر فراهم کرده است.
چین روز چهارشنبه ۳ آگوست، اندک‌زمانی پس از اجلاس سازمان همکاری شانگهای، رژه نظامی عظیمی را در پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد تسلیم ژاپن در جنگ جهانی دوم برگزار خواهد کرد.
افزون بر پوتین، بیش از ۲۰ رهبر دیگر کشورها، از جمله مسعود پزشکیان رئیس جمهوری ایران، کیم جونگ اون رهبر کره شمالی، و مین آنگ هلینگ، رهبر نظامی میانمار، نیز در این مراسم حضور خواهند داشت. پرابوو سوبیانتو، رئیس جمهوری اندونزی، به دلیل اعتراضات خشونت‌بار در کشورش، از حضور در مراسم صرف‌نظر کرده است.
انتظارات تهران
در حالی که دغدغه اصلی پوتین در نشست شانگهای، حداکثر استفاده از آن برای تأثیرگذاری هر چه بیشتر بر سرنوشت جنگ اوکراین است، سفر چهارروزه مسعود پزشکیان به چین، برای شرکت در این نشست، در شرایطی صورت می‌گیرد که جمهوری اسلامی در یکی از حساس‌ترین دوران‌های حیات خود و در آستانه بازگشت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته است.
او در آستانه عزیمت به چین، بر اهمیت جمعیت و سهم اقتصادی سازمان شانگهای و نیز نقش آن در "تقویت چندجانبه‌گرایی" در برابر "یکجانبه‌گرایی" غرب تأکید کرد؛ رویکردی که کاملاً در چارچوب آموزه "نگاه به شرق" رهبر جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد.
این سفر اما بیش از یک حضور نمادین است. کلید خوردن مکانیسم ماشه از سوی سه قدرت اروپایی امضاکننده برجام، تهدیدی جدی برای اقتصاد و دیپلماسی جمهوری اسلامی است. بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، آن هم در شرایطی که این کشور با بحران‌های ارزی، تورمی و زیست‌محیطی دست‌وپنجه نرم می‌کند، می‌تواند فشار مضاعفی برای تهران باشد.
در چنین فضایی، تهران بیش از پیش به چین و روسیه چشم دوخته است؛ هم برای حمایت سیاسی در شورای امنیت، و هم برای تداوم شریان حیاتی فروش نفت به چین که سهمی بی‌بدیل در بقای اقتصاد ایران دارد.
با وجود این، درباره میزان حمایت پکن از تهران، تردیدهای جدی وجود دارد. چین هرچند خریدار اصلی نفت ایران است، اما در بحران اخیر و در جریان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، موضعی محتاطانه اتخاذ کرد و بیشتر بر اثرات جهانی جنگ متمرکز شد تا دفاع از منافع مستقیم ایران.
همچنین، به‌رغم شایعاتی درباره تحویل تجهیزات نظامی، پکن تا کنون از ارائه کمک دفاعی آشکار به جمهوری اسلامی خودداری کرده است. به نظر می‌رسد روابط استراتژیک چین با اسرائیل و دیگر محاسبات جهانی اقتصادی‌اش، سقفی مشخص را برای تعهدات پکن در قبال تهران تعیین می‌کند.
پزشکیان اما امیدوار است دیدارهایش با رهبران چین و روسیه و دیگر اعضای سازمان شانگهای، به تقویت همکاری‌ها، بخصوص در حوزه‌های اقتصادی و امنیتی بینجامد. اما تجربه گذشته نشان داده که سفر مقام‌های بلندپایه ایرانی به شرق، اغلب دستاوردی محدود و نمادین داشته است.
اکنون نیز به نظر نمی‌رسد که رئیس جمهوری ایران بتواند از این نشست، چیزی فراتر از بیانیه‌های دوستانه به دست آورد؛ دستاوردی که بتواند در عمل به تهران برای مهار فشار تحریم‌ها و ترمیم جایگاه متزلزل خود در صحنه بین‌المللی کمک کند.