مکانیسم ماشه؛ چین و روسیه مخالفان لفظی، سودبرندگان عملی
۱۴۰۴ مرداد ۲۵, شنبه
وزرای خارجه تروئیکای اروپایی موسوم به "E3" اعلام کرده‌اند که اگر تهران تا پایان ماه اوت "به دنبال یک راه‌حل دیپلماتیک نباشد" یا از امکان تمدید مذاکرات استفاده نکند، برلین، پاریس و لندن آماده‌اند تا مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌های پیشین فعال کنند.
بریتانیا، فرانسه و آلمان هفته گذشته نیز به سازمان ملل اعلام کرده بودند که اگر تا ۲۸ مهر (۱۹ اکتبر ۲۰۲۵) توافقی برای حل اختلاف بر سربرنامه هسته‌ای ایران به دست نیاید، از این مکانیسم استفاده خواهند کرد.
این سازوکار که در توافق هسته‌ای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش‌بینی شده، به هر یک از طرف‌های توافق اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات، بدون نیاز به رای‌گیری یا وتو، تمام تحریم‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران را بازگردانند.
این در حالیست که لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین، روز جمعه ۱۵ اوت (۲۴ مرداد) اعلام کرد که "بازگرداندن تحریم‌ها به ایجاد اعتماد و رفع اختلافات کمک نمی‌کند و برای تلاش‌های دیپلماتیک با هدف ازسرگیری سریع مذاکرات مفید نیست."
بیشتر بخوانید: مخالفت چین با اجرای مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی
واکنش چین به بازگشت تحریم‌ها علیه ایران با فعال شدن مکانیسم ماشه در حالی صورت می‌گیرد که به عقیده تحلیلگران سیاسی، نه چین و نه روسیه منافع خود را در ایران هسته‌ای نمی‌بینند و جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائيل نیز نشان داد که هیچ کدام از این دو کشور نمی‌پذیرند که ایران قدرت نظامی هسته‌ای و برتری نسبت به غرب و اسرائيل داشته باشد.
"ایران به خودی خود برای چینی‌ها اهمیتی ندارد"
به باور کارشناسان، نمی‌توان روابط چین و روسیه با ایران را روابطی استراتژیک نامید و نمونه روشن آن جنگ ایران و اسرائیل بود؛ جایی که حتی چینی‌ها پس از ۴۸ ساعت موضع‌گیری کردند و این موضوع را باید در کنار روابط خوب هر دوی این کشورها با اسرائیل نیز در نظر گرفت.
رضا طالبی، تحلیلگر مسائل سیاسی ایران و کارشناس امور بین‌الملل در این باره به دویچه وله فارسی می‌گوید: «ایران به خودی خود برای چینی‌ها اهمیتی ندارد و این کشور بیشتر در راستای تقابل با غرب از ایران به‌عنوان یک فاکتور استفاده می‌کند.»
به عقیده این تحلیلگر سیاسی، چینی‌ها فعلاً مداخلات اساسی در روند منازعات جهانی ندارند.
طالبی همچنین به منازعات چین با هند بر سر کریدور شمال–جنوب و همچنین قرارداد ۲۵ ساله با ایران اشاره می‌کند، منازعاتی که به باور او نشان می‌دهد که خود تهران نیز با سیاست‌های منطقه‌ای و اقتصادی‌اش موانع زیادی برای همکاری با چین ایجاد کرده است.
این کارشناس امور بین‌الملل می‌افزاید: «با این حال، در صورت تشدید تنش با ایران و انتقال درگیری‌ها به حوزه‌های نفوذ چین، از جمله افغانستان، پاکستان و حتی آسیای مرکزی، ممکن است پکن برخلاف رویه‌های گذشته‌اش در موضوع ارجاع ایران به ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد اقداماتی انجام دهد.»
"چین و روسیه هیچ‌گاه چیزی به نام منافع مشترک را در نظر نگرفتند"
به عقیده تحلیلگران سیاسی، چین رو روسیه ثابت کردند که تاکنون هیچ گونه منافع مشترکی را با جمهوری اسلامی حتی در جریان پرونده هسته‌ای این کشور در نظر نگرفته‌اند. این دو کشور در جریان مذاکرات برجام نیز هرگز حمایتی از ایران نکردند.
بیشتر بخوانید: هشدار پزشکیان درباره حمله اسرائيل؛ آغاز جدال تازه درون حکومت
به عقیده بهزاد احمدی‌نیا، روزنامه‌نگار فعال در حوزه انرژی و دیپلماسی، حتی در دور سوم مذاکرات برجام جواد ظریف، وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی در جلسه‌ای با خبرنگاران در وین ضمن اعتراض به مواضع چین که در سطح معاون وزیر در این مذاکرات شرکت کرده بود، گفت بود که این کشور هیچ فعالیت قدرتمندی در این مذاکرات ندارد. در این میان روس‌ها حتی از امضای برجام خوشحال نبودند و حتی در گرفتن عکس یادگاری با وزرا شرکت نکردند.
رضا طالبی نیز به خنثی بودن واکنش روس‌ها به جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائيل اشاره کرده و یادآور می‌شود که آنها تاکنون هیچ سرمایه‌گذاری شاخصی در ایران انجام نداده‌اند و به‌خوبی می‌دانند که در صورت فشارهای جدی‌تر بر ایران، روس‌ها و چینی‌ها با داشتن معضلاتی همچون اوکراین و تایوان وارد یک حمایت جدی از جمهوری اسلامی نخواهند شد.
بیشتر بخوانید: عراقچی: با چین و روسیه علیه مکانیسم ماشه همکاری می‌کنیم
به عقیده طالبی، حتی پیش از مکانیسم ماشه نیز همکاری‌های اقتصادی و انرژی چندان شاخص نبوده است و چینی‌ها فقط حدود ۶۰ میلیون دلار در حوزه مصالحاتی در ایران هزینه کرده‌اند. در این میان، "گازپروم" علیرغم وعده‌های کلان هنوز سرمایه‌گذاری جدی در صنایع انرژی انجام نداده و "روس‌اتم" نیز بیشتر به وعده و وعید بسنده کرده است. در عوض، روس‌ها با راه‌اندازی کارخانه‌های مشترک در تاتارستان و تاجیکستان به سطح عظیمی از تولید پهپادهای شاهد و مدل‌های مشابه رسیده‌اند و دیگر نیاز مبرمی به تهران ندارند.
این کارشناس امور بین‌الملل می‌افزاید: «در موضوع زنگزور که روس‌ها و چینی‌ها منافع مشترک دارند، هیچ چرخشی به سمت ایران دیده نشده است. در مقابل، تمرکز مسکو و پکن بر خلیج فارس و آسیای مرکزی بیشتر شده و ایران به‌عنوان یک اهرم مواصلاتی عملاً کنار گذاشته شده است.»
"بازگشت تحریم‌ها دست روسیه و چین را برای قدرت‌نمایی بازتر می‌کند"
بازگشت تحریم‌ها ناشی از فعالیت مکانیسم ماشه منافع اقتصادی روسیه و چین را "محدودتر" می‌کند اما به گفته کارشناسان، دست آنها را برای "قدرت‌نمایی" در داخل ایران بازتر خواهد کرد تا هر محصولی را می‌خواهند روانه بازار کرده و یا روی آن قیمت‌گذاری کنند. از نظر حوزه انرژي نیز این امر برای هر دو کشور بسیار مطلوب است.
به گفته بهزاد احمدی نیا، چین در حال حاضر نفت با تخفیف بسیار بالا از ایران دریافت می‌کند. روسیه نیز بازار نفت ایران در هند و جاهای دیگر را تصاحب کرده و حتی این نابخردی آنقدر در جمهوری اسلامی زیاد است که "شبکه نفت‌شویی" خود برای دور زدن تحریم‌ها را در اختیار روسیه قرار داده و چیزی در مقابل آن دریافت نکرده است. پس فعال شدن مکانیسم ماشه از همه نظر به نفع این دو کشور خواهد بود.
احمدی نیا روابط تجاری بین ایران و چین و روسیه را در پر هزینه‌ترین حالت ممکن می‌بیند و معتقد است: «این هزینه را فقط ایران می‌پردازد آنهم با نفت‌شویی و پول‌شویی. طرف مقابل فقط سود یکه‌تازی و قیمت‌دهی خود را می‌برد.»
بیشتر بخوانید: مکانیسم ماشه؛ هشداری از درون حاکمیت در مورد روزهای طوفانی ایران
او به نمونه سوء استفاده چین از منابع ایران از جمله کشتی نفت کش سانچی اشاره می‌کند. نفتکش سانچی، متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران و ثبت شده در پاناما بود که ۱۶ دی ماه سال ۱۳۹۶ با ۳۰ خدمه ایرانی و ۲ خدمه بنگلادشی در مسیر انتقال ۱۳۶ هزار تن محصولات نفتی از بندر عسلویه به کره جنوبی در ۳۰۰ کیلومتری بندر شانگهای دچار حادثه و غرق شد و هنوز هیچ خبری از سرنوشت سرنشینان آن نیست. در این حادثه حتی کاپیتان و یا ملوان چینی نیز مورد بازخواست قرار نگرفت و چینی‌ها جعبه سیاه سانچی را نیز پس از بررسی تخلیه کرده، بخشی از اطلاعات آن را در اختیار ایران قرار دادند و به گفته احمدی نیا، با ایران به مانند یک "مستعمره" برخورد کردند.
"ایران تنها دو گزینه دارد: مذاکره مستقیم با ترامپ یا ساخت بمب اتم"
فعال شدن مکانیسم ماشه و قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد یعنی فروش صفر نفت حتی به چین، بازرسی تمام کشتی‌های ایرانی، افزایش تحریم‌های بانکی، ایجاد پرواز ممنوع و در نهایت شکل‌گیری اجماع جهانی علیه جمهوری اسلامی.
به گفته رضا طالبی، در چنین وضعیتی بعید است چین و روسیه به سمت روابط استراتژیک با تهران بروند. در این شرایط، ایران تنها دو گزینه دارد: مذاکره مستقیم با دونالد ترامپ یا ساخت بمب اتم.
بهزاد احمدی نیا نیز در این باره معتقد است: «چین و روسیه در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه قطعا از ایران فاصله خواهند گرفت چون تحریم‌ها تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود و می‌تواند بسیار پرهزینه باشد.»
به گفته او، از طرفی دیگر چین و روسیه همین حالا نیز با کشوری مثل کره شمالی که همه جانبه منزوی شده در حد اهرم در مذاکرات خود استفاده می‌کنند. در رابطه با ایران نیز دقیقا همینطور بوده و هست. در ضمن تحریم‌ها علیه ایران زمانی که در شورای امنیت تصویب شد، چین و روسیه با این که حق وتو داشتند، آن را وتو نکردند. پس مسلما با بازگشت تحریم‌ها آنها نیز با اجرای آن همکاری می‌کنند.
«در حال حاضر اما مشخص نیست تصمیم تهران چیست: حرکت به‌سمت ساخت بمب و "کره‌شمالی شدن" همراه با فلاکت، یا خلع سلاح محدود و عادی‌سازی روابط با آمریکا.»
رضا طالبی با بیان این عبارات توضیح می‌دهد: «در هر دو استراتژی، پکن و مسکو در کنار تهران نخواهند بود و روابط تاکتیکی امروز نیز صرفاً برای دور نگه داشتن تهدید از خودشان است.»
بیشتر بخوانید: تخت‌روانچی: محدودیت‌های هسته‌ای را در صورت لغو تحریم‌ها می‌پذیریم
به عقیده این کارشناس روابط بین‌الملل، بازگشت تحریم‌ها و روند رفتن به سمت فصل هفتم بدون تردید برای ایران سلسله‌ای از بحران‌های جدی را به همراه خواهد داشت؛ بحران‌هایی که جمهوری اسلامی با سیاست‌های غلط و ایدئولوژیک خود بر کشور تحمیل کرده است.
احمدی نیا نیز با تاکید بر این که نه چین و نه روسیه منافع خود را در ایران هسته‌ای نمی‌بینند، خاطرنشان می‌کند: «در جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائيل نیز شاهد بودیم که هیچ کدام از این دو کشور نمی‌پذیرند که ایران قدرت نظامی هسته‌ای و برتری نسبت به اسرائيل داشته باشد. حتی چینی‌ها به شدت مانع بسته شدن تنگه هرمز از سوی جمهوری اسلامی شدند و حکومت ایران نتوانست از این موقعیت جغرافیایی خود استفاده کند چون ارباب چینی‌اش به او چنین اجازه‌ای نمی‌داد. پس مسلما همکاری‌های چین و روسیه با غرب بسیار استراتژيک‌تر از همکاری آنها با جمهوری اسلامی خواهد بود.»