عدالت و برابری آموزشی؛ اصل فراموش شده نظام آموزشی ایران
۱۴۰۴ شهریور ۱۰, دوشنبه
«اگر می‌خواهید فرزندتان را ثبت‌نام کنیم، باید ۹ میلیون تومان پرداخت کنید، چون خارج از محدوده هستید!»
«مدرسه گفت اولویت ثبت‌نام اولی‌ها، با کسانی است که پیش‌دبستانی را در همین مدرسه گذرانده باشند، برای همین، مجبور شدم مبلغ زیادی (۲۰ میلیون تومان) پرداخت کنم تا خیالمان از ثبت‌نام او در این مدرسه راحت باشد.»
«به من گفتند اگر در محدوده هستم، ۵ میلیون تومان باید پرداخت کنم، اما اگر خارج از محدوده هستم، ۱۰ میلیون تومان.»
«در کل منطقه ۶ تهران فقط یک مدرسه دولتی هست، "جا نداریم" را اینقدر راحت می‌گویند که آدم شوکه می‌شود، "بروید مدرسه غیردولتی" را هم. انگار که همه باید سالی ۱۵۰ میلیون داشته باشند.»
اینها نمونه‌هایی از گزارش‌های منتشرشده در سایت‌های داخل ایران و در شبکه‌های اجتماعی از اولیایی است که می‌خواستند فرزندانشان را در مدارس دولتی ثبت نام کنند.
در حالی که اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌گوید: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودكفایی كشور به طور رایگان گسترش دهد.»
و باز هم در حالی که بسیاری از مسئولان آموزش و پرورش و نمایندگان مجلس، دریافت پول در مدارس دولتی را غیرقانونی دانسته‌اند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
سیدمصطفی آذرکیش، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایسنا، از والدین خواست مشخصات مدرسه‌ای را که به هر دلیل از ثبت نام دانش‌آموز خودداری می‌کند برای پیگیری تخلف اعلام کنند.
عبدالوحید فیاضی، عضو کمیسیون آموزش مجلس نیز تاکید کرده که "دریافت هرگونه وجهی از والدین دانش‌آموزان هنگام ثبت‌نام در مدارس دولتی ممنوع است". او گفته است: «دریافت‌های غیرقانونی از خانواده‌ها چه در زمان ثبت‌نام و چه با عنوان‌های دیگر، نباید ادامه پیدا کند زیرا خلاف قانون است.»
به گفته او طبق آیین‌نامه‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش، "به جز هزینه بیمه دانش‌آموزی، دریافت هر نوع مبلغ و با هر عنوانی چه کمک به مدرسه یا مشارکت‌های داوطلبانه، در زمان ثبت‌نام ممنوع است".
فیاضی البته تصریح کرده که چون سرانه لازم به مدارس دولتی داده نمی‌شود، برخی از این مدارس هزینه‌های خود را از طریق اولیای دانش‌آموزان تامین می‌کنند اما به گفته این نماینده مجلس "هیچ‌کس حق ندارد از خانواده‌ها به صورت اجبار وجهی دریافت کند زیرا در هر حال آموزش و پرورش مسئول اصلی تأمین هزینه‌های دولت است و بر اساس اصل ۳۰ قانون اساسی باید خدمات آموزشی رایگان در طول دوازده سال تحصیلی را تضمین کند".
بیشتر بخوانید: جزیره‌هایی به نام مدارس "لاکچری" در دریایی از فقر عمومی
مدیرکل آموزش و پروش استان تهران نیز چند ماه پیش تاکید کرد: «دریافت وجه هنگام ثبت‌نام ممنوع است. اگر مدرسه‌ای هنگام ثبت‌نام پول خواست، اولیای دانش‌آموزان گزارش بدهند تا برخورد کنیم.»
حسینعلی‌حاجی‌دلیگانی، نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به اینکه برخی از مدارس به نام کمک‌های مالی اقدام به دریافت مبالغی از خانواده‌ها می‌کنند، گفت: «الزام به دریافت کمک‌های مالی در مدارس دولتی عادی ممنوع است و در این باره به وزارت آموزش و پرورش تذکر داده‌ایم.»
او از والدین خواست تا اگر مدرسه‌ای دریافت پول را شرط ثبت‌نام قرار داد، "موضوع را به واحد ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش و پرورش و در صورتی که رسیدگی نشد، موضوع را به کمیسیون اصل ۹۰ گزارش دهند".
پیامدهای پولی شدن آموزش
سعید پیوندی استاد دانشگاه در پاریس و متخصص مسائل آموزشی، به طور کلی وجود مدارسی که شهریه می‌گیرند را ناقض قانون اساسی ایران دانسته و می‌گوید: «آموزش جزو خدمات عمومی است که باید هر دولتی آن را به طور رایگان در اختیار همه مردم کشور به طور برابر قرار دهد و همه شهروندان باید از حق آموزش برخوردار باشند چرا که در منشور حقوق کودک و بقیه میثاق‌های بین‌المللی بر تامین رایگان حق آموزش توسط دولت تاکید شده و قانون اساسی ایران هم برای آموزش اجباری این را تصریح کرده است.»
بیشتر بخوانید: هشدار درباره فقر آموزشی؛ افزایش ترک تحصیل در مدارس ایران
این کارشناس به دویچه‌وله می‌گوید اگر کودکی که در سن تحصیل است به دلیل نداشتن پول نتواند به مدرسه برود "حق مسلم آموزش به طور آشکار و خشنی زیر پا گذاشته شده است".
زیرپا گذاشته شدن این حق به معنای تغییر مسیر زندگی یک فرد در آینده است که نه تنها برای خود او بلکه برای جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند تبعات بالایی دارد.
عدالت آموزشی؛ زمینه‌ساز عدالت اجتماعی
اصرار بر حق آموزش همگانی و شرایط یکسان آموزشی برای همه به دلیل اهمیتی است که عدالت آموزشی در اجرایی شدن عدالت اجتماعی دارد.
سعید پیوندی در این باره می‌گوید: «نهاد آموزش یکی از معدود نهادها یا شاید تنها نهادی در جامعه است که می‌تواند در کاهش نابرابری‌ها و دادن فرصت‌های برابر به نسل جوان نقش موثری ایفا کند و یکی از ابزارهای اصلی این فرصت‌های برابر، آموزش رایگان و کیفیت یکسان در مدارسی است که آموزش رایگان ارائه می‌دهند.»
این فرصت برابر به کودکان این امکان را می‌دهد تا تنها از طریق تلاش و کوشش و نه بر اساس پول داشتن یا نداشتن پدر و مادرها یا دوری و نزدیکی به مراکز آموزشی بتوانند تحصیل کنند.
این در حالی است که این اصل به جز چند سال اول حاکمیت جمهوری اسلامی که همه مدارس خصوصی، دولتی اعلام شدند، هیچگاه رعایت نشده و الان در بدترین وضعیت قرار دارد.
سعید پیوندی می‌گوید: «تاثیر این مسئله بر آموزش این است که ما در ایران دارای سیستم آموزشی با دو کیفیت بسیار متفاوت شدیم: مدارس غیرانتفاعی که کیفیت آموزشی به مراتب بالاتری دارند و مدارس دولتی که امکانات کمتری دارند. وجود این دو شبکه متفاوت باعث شده آموزش طبقاتی در ایران شکل بگیرد و طبقات دارا از آموزش خوبی برخوردار باشند در حالی که تهیدستان نمی‌توانند از آموزش خوبی برخوردار باشند و این باعث شده میزان ترک تحصیل یا خروج از نظام آموزشی برای آنها خیلی شدیدتر باشد.»
مقایسه‌ای با نظام آموزشی فرانسه
سعید پیوندی سالهاست که در فرانسه زندگی می‌کند. او تحقیقات گسترده‌ای در زمینه سیستم آموزشی این کشور انجام داده و اطلاعات زیادی در این زمینه دارد.
به گفته او مدارس خصوصی در فرانسه وجود دارند اما ۸۰درصد هزینه آنها توسط دولت تامین می‌شود چرا که هیچ چیز نباید مانع قانون تحصیل رایگان که از قرن ۱۹ در این کشور اجباری است، بشود.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
از این گذشته کیفیت مدارس خصوصی در فرانسه همیشه بهتر از مدارس دولتی نیست و در بسیاری موارد مدارس دولتی حتی بهتر هستند چرا که مدارس خصوصی عموما متعلق به مراکز مذهبی هستند و تنها فرقشان با مدارس دولتی آموزش‌های دینی است.
از طرف دیگر به دلیل اجباری بودن تحصیل در فرانسه هر شهروند فرانسوی به طور متوسط ۱۸ سال و نیم را در سیستم آموزشی می‌گذراند که یکی از بالاترین رقم‌ها در دنیاست.
چهار میلیون کودک بازمانده از تحصیل؛ نتیجه نبود عدالت آموزشی
طبق آمار رسمی در سال تحصیلی ۴۰۳-۱۴۰۲ نزدیک به یک میلیون کودک در ایران از تحصیل بازماندند. این اما تنها آمار رسمی اعلام‌شده از سوی آموزش و پرورش و براساس تعداد کسانی است که در یک سال مشخص در مدرسه ثبت نام نکرده‌اند. سعید پیوندی اما با نگاه به آمار آخرین سرشماری انجام شده و با در نظر گرفتن تعداد کودکانی که در آخرین سرشماری می‌بایست در مدرسه باشند اما ثبت نام نکرده‌اند، آمار کودکان بازمانده از تحصیل در ایران را حدود چهار میلیون ذکر می‌کند که عمدتا از خانواده‌های تهیدست و در مناطق توسعه نیافته هستند.
او می‌گوید بازماندن از تحصیل همیشه تنها به دلیل فقر نیست بلکه بسیاری از این کودکان، کسانی بودند که در مدارس دولتی تحصیل کرده‌اند اما نوع آموزش در این مدارس و کیفیت پایین آموزشی و فضایی که این مدارس دارند آنها را دلزده کرده و در نهایت "عطای تحصیل را به لقایش بخشیده و وارد بازار کار شده‌اند".
بیشتر بخوانید: آموزش در ایران؛ گرفتار ایدئولوژی حکومت و بحران عدالت و برابری
با نگاهی به آمارها می‌بینیم که از حدود ۱۶ میلیون دانش آموز در ایران به گفته وزیر آموزش و پرورش تنها دو ونیم میلیون نفر در مدارس پولی (غیرانتفاعی و نمونه مردمی و...) تحصیل می‌کنند. این در حالی است که با نگاهی به نتایج آّخرین کنکور سراسری دانشگاه‌ها که چند روز پیش اعلام شد می‌توان دید که هیچیک از رتبه‌های برتر از مدارس دولتی نیستند.
بنا بر آمار سازمان سنجش آموزش کشور، از ۲۹ نفر برتر سه رشته علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی، ۲۲ نفر دانش‌آموز مدارس سمپاد (استعدادهای درخشان)، ۴ نفر دانش‌آموز مدرسه غیردولتی، دو نفر مدرسه نمونه دولتی و یک نفر دانش‌آموز مدرسه ماندگار با هیأت امنا بوده‌اند و هیچ رتبه برتری از مدارس دولتی وجود ندارد.
سعید پیوندی با استناد به این آمار می‌گوید: «این نشان می‌دهد که دوگانگی در سیستم آموزشی ایران در عمل به معنای نابودی ماموریت نظام آموزشی در دادن فرصت‌های برابر به همه افراد یک نسل است.»
او می‌گوید: «عدالت و برابری آموزشی اصل فراموش شده نظام آموزشی ایران است و می‌توان گفت سالهاست دیگر کسی در دولت از آن صحبتی به میان نمی‌آورد.»