سفر پزشکیان به پاکستان؛ نمایش دیپلماسی یا آغاز فصلی تازه؟
۱۴۰۴ مرداد ۱۱, شنبه
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، روز شنبه دوم ۱۱ مرداد برای دیداری دو روزه وارد پاکستان شد. او به دعوت شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان به لاهور رفت و با استقبال مریم نواز شریف، وزیر ارشد ایالت پنجاب، و جمعی از مقامات پاکستانی روبه‌رو شد.
در این سفر هیاتی بلندپایه، شامل عباس عراقچی، وزیر خارجه و شماری از وزرای ارشد جمهوری اسلامی او را همراهی می‌کند.
پزشکیان پیش از سفر با اعلام این که هدف اصلی این دیدار "ارتقای روابط تجاری و اقتصادی" است تاکید کرده بود که ایران و پاکستان باید حجم تجارت سالانه خود را به ۱۰ میلیارد دلار برسانند و در این سفر امنیت مرزی و صلح منطقه‌ای هم در دستور گفت‌وگو قرار دارد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
او همچنین به طرح کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) اشاره و ابراز امیدواری کرد که ایران بتواند از این طریق به اروپا متصل شود؛ امری که به نظر می‌رسد در شرایط تحریم‌های اقتصادی و قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) امکان‌پذیر نباشد.
اولین برنامه سفر رئيس‌جمهوری ایران بازدید از مقبره اقبال لاهوری، شاعر پارسی‌گو بود. پزشکیان حین بازدید دفتر یادبود را امضا کرد و اقبال را "پیونددهنده فرهنگی میان دو ملت" خواند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
آمار و واقعیت روابط اقتصادی؛ چشم‌انداز دیپلماتیک و منطقه‌ای
گزارش‌ها نشان می‌دهد که این سفر جنبه ژئوپلیتیکی نیز دارد. برخی تحلیلگران پاکستانی آن را فرصتی برای تقویت همکاری‌های امنیتی و مقابله با تهدیدات مرزی، همچون قاچاق و تروریسم دانسته‌اند.
نمایندگان دولت ایران نیز پیش از سفر تاکید کرده بودند که پیوندهای فرهنگی و مذهبی مشترک، ابزار مهمی برای هماهنگی سیاسی بیشتر در برابر فشارهای خارجی است.
بر اساس داده‌های رسمی، حجم مبادلات ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳.۱ میلیارد دلار رسید که رشد ۱۳.۶ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. با این حال، مازاد تجاری ایران حدود سه و نیم برابر بیشتر از پاکستان است.
صادرات ایران شامل فرآورده‌های نفتی، شیرخشک و خرما می‌شود، در حالی که پاکستان کالاهایی چون برنج و دانه‌های روغنی صادر می‌کند.
با وجود این رشد نسبی، در سه‌ماهه اول امسال (۱۴۰۴)، تجارت دو کشور حدود ۱۵ درصد کاهش یافته که عمدتا ناشی از تنش‌های منطقه‌ای و مشکلات اقتصادی هر دو طرف بوده است.
وعده ۱۰ میلیارد دلاری؛ واقعیت یا شعار؟
مسعود پزشکیان وعده داد که تجارت ایران و پاکستان به ۱۰ میلیارد دلار خواهد رسید، اما تحلیلگران در عملی بودن این وعده تردید دارند.
در همین زمینه احمد علوی، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی می‌گوید: «مطالعات تاریخی نشان می‌دهد این نوع هدفگذاری معمولا محقق نمی‌شود. هدفگذاری با روسیه، ترکیه و عراق هم بارها مطرح شده ولی واقعیت اقتصادی جایی برای آرزو و تفاهم‌نامه دولتی باقی نمی‌گذارد. اغلب این هدف‌گذاری‌ها بیشتر ژست و تبلیغات است و فرآیند اقتصادی راه خودش را می‌رود.»
علوی می‌افزاید: «موانع پرشماری وجود دارد، از جمله عدم اطمینان و امنیت اقتصادی در ایران. اقتصاد پاکستان هم مکمل اقتصاد ایران نیست. ایران به فناوری پیشرفته و مواد واسطه نیاز دارد که تامین‌کنندگان اصلی آن اروپا و امریکا هستند. پاکستان چه چیزی برای صادرات به ایران دارد که واقعا نیاز باشد؟ از سوی دیگر، ایران می‌تواند بازار صادراتی گسترده در پاکستان داشته باشد اما پاکستان با کدام منابع ارزی می‌تواند از بازرگانان ایرانی خرید کند؟»
او تاکید می‌کند که شرط گسترش بازرگانی خارجی ایران "رابطه متعارف با جهان، گشایش بین‌المللی، کنار گذاشتن ستیزه‌جویی و ایجاد ثبات" است و در شرایط فعلی "این شرط‌ها فراهم نیست".
تنش‌های مرزی نیز بخشی مهم از روابط تهران و اسلام‌آباد است. در ژانویه ۲۰۲۴، دو کشور برای اولین بار طی دهه‌های اخیر حملات هوایی متقابل انجام دادند. پس از این درگیری، عباس عراقچی به پاکستان رفت تا روابط آرام شود. حالا هم یکی از اهداف رسمی سفر پزشکیان گفت‌وگو برای مقابله با گروه‌های مسلح، قاچاق مواد مخدر و مشکلات مرزی است.
بیشتر بخوانید:شش نکته در خصوص عملیات تلافی‌جویانه پاکستان
تضاد آشکار؛ نشان نظامی پاکستان برای فرمانده سنتکام
در بحبوحه این سفر، خبر دیگری نیز فضا را تغییر داد. چند روز پیش، رئیس‌جمهوری پاکستان عالی‌ترین نشان نظامی این کشور را به ژنرال مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام (فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا) اهدا کرد. او نقش مهمی در تهیه طرح و حمله علیه تاسیسات هسته‌ای ایران و همکاری با اسرائیل در جنگ ۱۲روزه داشت.
بیشتر بخوانید:حمله آمریکا به تأسیسات فردو چه عواقب احتمالی به دنبال دارد؟
اهدای این نشان عالی واکنش‌های زیادی را در تهران برانگیخت. از جمله مهم‌ترین واکنش‌هایی که منتقدان اظهار کردند این بود که چگونه کشوری که خود را "شریک استراتژیک ایران" می‌داند، چنین افتخاری را به فرمانده چنین عملیاتی می‌دهد.
سفر پزشکیان به پاکستان در ظاهر فرصتی برای گسترش روابط اقتصادی، امنیتی و فرهنگی بود، اما همزمانی آن با اعطای نشان به فرمانده سنتکام تناقض بزرگی ایجاد کرد.
احمد علوی می‌گوید: «این سفر بیشتر نوعی نمایش است که رژیم ولایی نشان دهد در انزوای بین‌المللی نیست. پاکستان در این مسیر نمی‌تواند بازیگر مناسبی برای این نمایش باشد.»
به نظر می‌رسد، پزشکیان تلاش می‌کند تا روابط تهران با اسلام‌آباد را حفظ کند، حتی به بهای چشم‌پوشی از اقداماتی که برای افکار عمومی ایران سنگین است.
در چنین فضایی، تلاش بی‌وقفه رئیس‌جمهوری ایران برای پیشبرد روابط با پاکستان، حتی با وجود چنین تحقیرهایی، می‌تواند پرسش‌های اساسی درباره هزینه و فایده این سیاست ایجاد کند.
پزشکیان این سفر را برای ایجاد تحرک دیپلماتیک انجام داد، اما تا زمانی که وعده‌ها عملی نشوند و تناقضات برطرف نشود، این سفر بیش از آن‌که نقطه عطف باشد، ممکن است به نمادی از دشواری‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی در منطقه تبدیل شود.