چگونه در روزهای جنگ ایران و اسرائیل اطلاع‌رسانی محدود شد؟
۱۴۰۴ تیر ۲۱, شنبه
در جریان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل که از ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) آغاز شد، جمهوری اسلامی با توسل به تمام ابزارهای امنیتی، قضایی و تبلیغاتی خود تلاش کرد کنترل روایت جنگ را به‌طور کامل در دست بگیرد.
این تلاش‌ها تنها به سانسور و فیلترینگ ختم نشد، بلکه سرکوب هدفمند و سازمان‌یافته‌ای را نیز علیه روزنامه‌نگاران، رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی در پی داشت.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
تنها ساعاتی پس از آغاز حملات اسرائیل، دادستانی کل و وزارت اطلاعات با صدور بیانیه‌هایی به رسانه‌ها و کاربران درباره بازنشر "اخبار غیرواقعی" هشدار دادند. اما این تهدیدها بلافاصله به احضار، بازداشت و توقیف رسانه‌ها بدل شد.
پرویز یاری، پژوهشگر ارشد سازمان دفاع از جریان آزاد اطلاعات، در گفت‌وگوی اختصاصی با دویچه‌وله فارسی تاکید کرد: «وسیع‌ترین سرکوب اطلاع‌رسانی آزاد در ایران همزمان با جنگ ایران و اسرائیل ثبت شد.»
به گفته او، نیروهای امنیتی و قضایی با تماس‌های تهدیدآمیز با مدیران رسانه‌ها، حضور خبرنگاران در مناطقی که آماج حملات اسرائیل قرار گرفته بودند را ممنوع کردند و همچنین شهروندان نیز شاهد اختلال شدید در اینترنت بودند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
بنابر گزارش این نهاد، در همین راستا بین روزهای ۱۸ تا ۲۲ ژوئن، سطح اختلال در اینترنت بین‌المللی در ایران به اوج رسیده است.
خاموشی رسانه‌ای
در حالی که اسرائیل به‌صورت رسمی مسئولیت حملات را می‌پذیرفت و حتی تصاویری از عملیات متعدد خود منتشر می‌کرد، رسانه‌های ایران با سانسور، روایت‌های ساختگی و انتشار ویدئوهای جعلی ساخته‌شده با هوش مصنوعی، تلاش کردند تا کنترل افکار عمومی را در دست بگیرند.
بنا بر مستندات سازمان دفاع از جریان آزاد اطلاعات، در طول جنگ، تصاویر قدیمی یا ساختگی بارها از رسانه‌های دولتی ایران بازنشر شده است.
همزمان، دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی تلاش کرد تا تصویری "مقتدر" و "پیروز" از نظام ارائه دهد. حملاتی مانند بمباران زندان اوین یا ساختمان صداوسیما با وجود کشته‌شدن ده‌ها غیرنظامی، در رسانه‌های داخلی یا سانسور شد یا با ادعاهای پیروزی بازتاب داده شد.
سرکوب هدفمند روزنامه‌نگاران
در جریان این جنگ و روزهای پس از آن، ۹۵ روزنامه‌نگار و رسانه در مجموع با ۱۱۰ مورد برخورد قضایی و امنیتی مواجه شدند. دست‌کم شش روزنامه‌نگار بازداشت موقت را تجربه کردند. روزنامه‌نگاران زن نیز به‌طور ویژه تحت فشار بودند. در همین مدت، ۱۹ روزنامه‌نگار زن با احکام زندان یا تشکیل پرونده مواجه شدند.
بیشتر بخوانید:سرکوب گسترده روزنامه‌نگاران در ایران؛ ۱۰۹ پرونده در شش‌ماهه نخست ۲۰۲۵
مهرداد آلادین، وحید دلیجه، علی پاکزاد و مجید سعیدی از جمله روزنامه‌نگارانی بودند که بازداشت موقت شدند. همچنین فرشته باقری، نیما رجب‌پور و احسان ذاکری در جریان حملات اسرائیل کشته شدند. صالح بایرامی، گرافیستی که سابقه همکاری با نشنال جئوگرافیک را داشت، نیز بر اثر اصابت ترکش در تجریش جان باخت.
روایت‌های مستقل، هدف برخورد امنیتی
مریم دهکردی، روزنامه‌نگار ایران‌وایر، در گفت‌وگوی اختصاصی با دویچه‌وله فارسی می‌گوید: «در جریان جنگ، حجم حملات سایبری، فحاشی و اتهام‌زنی‌ها بی‌سابقه بود. یکی از گزارش‌هایم درباره ورود ماموران امنیتی به خانه‌ها و مغازه‌ها باعث شد سیلی از اتهامات و حملات روانی متوجه من شود.»
او اضافه می‌کند که در نبود اینترنت آزاد، کنترل فضای مجازی به‌دست سایبری‌ها افتاد و روایت رسمی به‌شدت تبلیغ شد. همزمان، ده‌ها خبرنگار به دلیل انتشار یا حتی لایک‌کردن پست‌های انتقادی مورد تهدید یا پیگرد قرار گرفتند.
"سرکوب‌ها محدود به مرزهای ایران نبود"
سرکوب فقط در داخل ایران محدود نماند. تهدیدات فرامرزی علیه خبرنگاران ایرانی رسانه‌های خارج از کشور نیز شدت گرفت. اعضای خانواده خبرنگاران بی‌بی‌سی فارسی و ایران‌اینترنشنال با تماس‌های تهدیدآمیز از سوی نهادهای امنیتی مواجه شدند.
بی‌بی‌سی در بیانیه‌ای اعلام کرد که در برخی موارد، خانواده روزنامه‌نگاران به‌عنوان "گروگان" تلقی و خود روزنامه‌نگاران با اتهام "محاربه" مواجه شده‌اند؛ اتهامی که بر اساس قوانین جمهوری اسلامی می‌تواند به مجازات اعدام منجر شود.
در روزهای اوج حملات، رسانه‌های مستقل یکی پس از دیگری خاموش و حتی بسیاری از رسانه‌های دولتی نیز از دسترسی به اینترنت محروم شدند. در این میان، تنها صدای غالب، روایت رسمی بود.
در میانه جنگ، مجلس ایران با تصویب طرحی با عنوان "تشدید مجازات جاسوسی و همکاری‌کنندگان با کشورهای متخاصم"، تلاش برای اطلاع‌رسانی مستقل را جرم‌انگاری کرد.
روزنامه‌نگاران بسیاری با اتهام "نشر اکاذیب با هدف تشویش اذهان عمومی" مواجه شدند، اتهامی که با ۴۷ مورد، پرتکرارترین اتهام علیه آن‌ها بود.
موج اخراج‌ها پس از آتش‌بس
بنابر گزارش روزنامه "هم‌میهن"، پس از آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، حدود ۱۵۰ خبرنگار از تحریریه‌های رسانه‌های مختلف تعدیل شدند. اخراج‌هایی که به‌نظر می‌رسد بخشی از "پاکسازی پساجنگ" در فضای رسانه‌ای ایران باشد.
جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل نه تنها صفحه‌ای خونین در روابط منطقه‌ای بود، بلکه تبدیل به نقطه‌ای تاریک در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران شد. همزمان با هدف‌گرفتن ادارات و مراکز نظامی، روایت مستقل نیز زیر آوار سانسور، بازداشت و ارعاب دفن شد.
اگرچه خبرنگاران بسیاری بهای سنگینی برای اطلاع‌رسانی پرداختند، اما جهان همچنان در حال شنیدن پژواک صدای آن‌هایی است که تلاش کردند تا حقیقت را زنده نگه دارند.