آیا سازمان شانگهای می‌تواند ایران را از تحریم‌ها نجات دهد؟
۱۴۰۴ شهریور ۹, یکشنبه
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، صبح روز یکشنبه ۹ شهریور (۳۱ اوت) برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای و نشست شانگهای پلاس سفر خود را به چین آغاز کرد.
در این نشست‌ها مقامات ۳۰ کشور و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز حضور خواهند داشت.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
سفر چهار روزه رئیس‌جمهور ایران به چین در شرایطی تاریخی و سرنوشت‌ساز برای جمهوری اسلامی انجام می‌گیرد، زیرا اجلاس شانگهای در شرایطی برگزار می‌شود که روند فعال‌سازی "مکانیسم ماشه" آغاز شده است.
جمهوری اسلامی امیدوار است با استفاده از ظرفیت سازمان شانگهای، فشارهای ناشی از تحریم‌ها را کاهش دهد. اهداف اصلی ایران در این سازمان را می‌توان در دو محور خلاصه کرد: جلب حمایت‌های اقتصادی و مقابله با تحریم‌ها.
اما پرسش اساسی اینجاست: اگر مکانیسم ماشه فعال شود و تحریم‌های بین‌المللی بازگردند، آیا کشورهایی چون چین، روسیه و هند حاضر خواهند شد منافع اقتصادی خود در غرب و آمریکا را قربانی روابط با ایران کنند؟
عضویت ایران برای مقابله با تحریم‌های غرب
دویچه‌وله در گفت‌وگو با هومن پیمانی، کارشناس مسائل امنیت منطقه‌ای و امنیت انرژی تأثیر عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بر چالش‌های جاری این کشور را بررسی کرده است.
پیمانی می‌گوید، دستاوردهای عضویت ایران در کوتاه‌مدت محسوس نبوده، چراکه تنها دو سال از عضویت رسمی تهراندر این سازمان می‌گذرد و ایران همچنان "عضوی جوان" به شمار می‌رود.
به گفته پیمانی، سازمان همکاری شانگهای اساسا با هدف مقابله با گسترش نفوذ غرب در آسیای مرکزی و اوراسیا شکل گرفته است.
در این چارچوب، عضویت ایران بیش از آنکه عملیاتی باشد، تاکنون بیشتر "وجه‌ای نمادین" داشته است؛ تلاشی برای کسب مشروعیت بین‌المللی و مقابله سیاسی با فشارهای غرب.
با این حال، پیمانی معتقد است که حضور ایران بی‌فایده نبوده و این عضویت می‌تواند زمینه‌ساز حضور پررنگ‌تر جمهوری اسلامی در عرصه‌های اقتصادی و امنیتی شود، به‌ویژه در شرایطی که قرار است مکانیسم ماشه فعال شود.
پیمانی تاکید می‌کند که حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، شرایط کنونی با گذشته تفاوت دارد. او می‌افزاید: «امروز اجماع جهانی بر سر تحریم ایران وجود ندارد. بسیاری از کشورها حتی متحدان آمریکا نیز تحت فشار سیاست‌های واشنگتن هستند. چین و روسیه که خود با تحریم‌های غرب روبه‌رو هستند انگیزه بسیار قوی برای مقابله با مکانیسم ماشه و بهبود وضعیت خود دارند.»
سازمان شانگهای و حمله اسرائیل به ایران
این کارشناس همچنین می‌گوید، سازمان همکاری شانگهای در ذات خود یک پیمان اقتصادی و امنیتی است و توان نظامی مستقیم برای کمک به ایران ندارد. با این حال، اعضای قدرتمند آن مانند روسیه و چین ممکن است خارج از چارچوب سازمان، تمایل بیشتری برای حمایت از ایران داشته باشند.
به باور پیمانی، این کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که سقوط حکومت ایران می‌تواند در نهایت تهدیدی برای خود آنها نیز باشد.
آیا چین تحریم‌ها را دور خواهد زد؟
حسین زمانلو، کارشناس ارشد علوم سیاسی و پژوهشگر سیاست بین‌الملل در سوئیس، معتقد است چین در سال‌های اخیر نشان داده حتی با بازگشت تحریم‌ها نیز روابط خود با ایران را حفظ می‌کند.
او می‌گوید، پکن با استفاده از "ناوگان نفتکش‌های سایه" و تغییر مبدا محموله‌ها، همچنان نفت ایران را خریداری می‌کند و بیشتر این نفت به پالایشگاه‌های کوچک می‌رود که کم‌تر تحت فشار تحریم‌ها هستند.
به گفته این کارشناس، پرداخت‌ها عمدتا با "یوان" انجام می‌شود و ایران این درآمد را صرف خرید کالا و تجهیزات از چین می‌کند؛ نوعی تهاتر نفت در برابر کالا.
زمانلو می‌افزاید، همکاری‌های نظامی ایران و چین تاکنون به رزمایش‌های مشترک دریایی و انتقال فناوری‌های دوگانه محدود مانده است. پکن از فروش آشکار جنگ‌افزارهای سنگین خودداری می‌کند تا روابطش با اسرائیل و کشورهای خلیج فارس آسیب نبیند.
او با این حال یادآور می‌شود که جایگاه ایران در مقایسه با شرکای اصلی تجاری چین چندان پررنگ نیست. آمریکا، کره جنوبی، ژاپن، تایوان و ویتنام هر یک صدها میلیارد دلار مبادلات با پکن دارند، در حالی که حجم تجارت با ایران بسیار محدودتر است.
به باور زمانلو، محتمل‌ترین سناریو در آینده ادامه همین الگوی روابط پنهان و حساب‌شده است. اگر فشار غرب بیشتر شود، چین راه‌های پیچیده‌تری برای دور زدن تحریم‌ها پیدا خواهد کرد؛ و اگر رقابتش با آمریکا تشدید شود، احتمال دارد همکاری با ایران آشکارتر شود، هرچند این گزینه برای پکن پرریسک خواهد بود.
سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ توسط شش کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد.
امروزه این سازمان ۹ عضو دائم دارد: ایران، چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان. افغانستان، بلاروس و مغولستان نیز اعضای ناظر آن هستند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
علاوه بر این، کشورهایی چون ترکیه و عربستان سعودی نیز خواستار پیوستن به این سازمان هستند؛ موضوعی که می‌تواند بر نفوذ و وزن ژئوپلیتیکی شانگهای در آینده بیفزاید.