رقابت تسلیحاتی ایران و اسرائیل؛ از موشک‌های بالستیک تا لیزر

روزنامه اسرائیلی هاآرتس در گزارشی تحلیلی می‌نویسد که در جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، عملیات هماهنگ تل‌آویو و واشنگتن با نابودی بخش قابل‌توجهی از سامانه‌های پدافند هوایی ایران، برتری هوایی تقریباً مطلقی ایجاد کرد. این دستاورد امکان حملات دقیق به زیرساخت‌های تولید و سامانه‌های پرتاب موشک‌های بالستیک را فراهم کرد. 

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

با وجود این ضربه، ایران همچنان حدود هزار موشک بالستیک با برد کافی برای رسیدن به خاک اسرائیل در اختیار دارد. این موشک‌ها عمدتاً در چارچوب دو سازمان موازی زیرمجموعه سپاه پاسداران و ارتش تولید و توسعه می‌یابند. از نگاه تهران، این موشک‌ها تنها ابزاری بوده‌اند که در جنگ اخیر، هرچند محدود، توانسته‌اند بازدارندگی عملی ایجاد کنند.

هزینه و محدودیت‌های دفاع موشکی

هزینه دفاع در این جنگ چشمگیر بود. هر موشک رهگیر "پیکان-۳" (Arrow-3) حدود ۳ میلیون دلار قیمت دارد و رهگیر "تاد" (THAAD) ساخت آمریکا تقریباً چهار برابر این مبلغ است. برآوردها نشان می‌دهد که در طول این جنگ، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ موشک "تاد" شلیک شد که معادل حدود یک‌چهارم کل ذخایر این سامانه در ایالات متحده است. مجموع هزینه رهگیرهای شلیک‌شده توسط اسرائیل و آمریکا حدود ۵ میلیارد شِکل (نزدیک به ۱/۴ میلیارد دلار) بود.

چالش اصلی تنها مالی نیست؛ ظرفیت تولید این سامانه‌ها بسیار محدود است. در سال ۲۰۲۵ تنها ۱۲ موشک "تاد" ساخته شده و در سال ۲۰۲۶ قرار است ۳۷ فروند دیگر تولید شود. این محدودیت باعث شده پرسش جدی مطرح شود که آیا می‌توان ذخایر لازم برای مقابله با حملات انبوه را حفظ کرد یا خیر.

رقابت هزینه‌ها؛ موشک ایرانی در برابر رهگیر اسرائیلی

به گفته کارشناسان، هزینه ساخت برخی موشک‌های بالستیک میان‌بُرد ایران به سطح قیمت سامانه‌های رهگیر رسیده است. برای نمونه، موشک‌های پیشرفته ایرانی ممکن است بیش از یک میلیون دلار قیمت داشته باشند. پیش از جنگ، برآورد سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا این بود که ایران ماهانه حدود ۵۰ موشک تولید می‌کند، اما حملات اخیر این ظرفیت را به شدت کاهش داده است. با این حال، ایران با صرف بودجه و زمان می‌تواند دوباره به این سطح بازگردد.

سناریوهای توسعه موشکی ایران

هاآرتس در گزارش تحلیلی خود می‌نویسد که ایران ممکن است مسیرهای متفاوتی برای بهبود توان موشکی خود انتخاب کند:

• تمرکز بر دقت: با وجود مشکلات جدی در حملات اکتبر ۲۰۲۴ که منجر به خطای قابل‌توجه در اصابت به اهداف شد.

• تولید انبوه با دقت کمتر: برای اشباع پدافند دشمن.

• افزایش بقاپذیری پرتابگرها: با پراکندگی بیشتر یا استفاده از پرتابگرهای متحرک.

• استفاده از فریبنده‌ها و خوشه‌ای‌سازی کلاهک‌ها برای ایجاد اهداف متعدد.

• تصاویر ماهواره‌ای از پایگاه هوایی نواتیم اسرائیل نشان داد که علی‌رغم اصابت بیش از ۳۰ موشک، خسارات واقعی محدود بود، که ضعف دقت موشک‌های ایرانی را آشکار کرد.

نقش روسیه و چین در معادلات پدافندی ایران

ایران تا کنون به سامانه‌های بومی و تجهیزات روسی مانند S-300 متکی بوده، اما عملکرد این سامانه‌ها در جنگ اخیر ضعیف بود. منابع عربی به نقل از Middle East Eye مدعی شده‌اند که چین سامانه‌های پدافندی مانند HQ-9B و رادارهای JY-26 به ایران تحویل داده است، هرچند سفارت چین در اسرائیل این خبر را تکذیب کرده است. HQ-9B نسخه چینی S-300 روسی است و کارایی آن، به گفته کارشناسان، جای بحث دارد.

احیای نیروی هوایی ایران

نیروی هوایی ایران در جنگ اخیر نقشی ایفا نکرد. ناوگان فعلی شامل هواپیماهای قدیمی مانند F-14، F-4 و F-5 و شمار اندکی میگ-۲۹ و میراژ است. قرارداد خرید بیش از ۲۰ جنگنده سوخو-۳۵ از روسیه به تعویق افتاده و ایران مذاکراتی برای خرید حدود ۴۰ جنگنده چینی J-10C داشته است. حتی با خرید این جنگنده‌ها، بدون زیرساخت‌های مدرن، تهدیدی جدی برای نیروی هوایی‌های پیشرفته ایجاد نخواهد شد.

فناوری‌های نوین: از رهگیری مرحله پرتاب تا لیزر

کارشناسان اسرائیلی بر ضرورت توسعه سامانه‌های رهگیری در مرحله پرتاب (Boost Phase) تأکید دارند تا موشک پیش از ورود به فاز بالستیک و در فاصله کوتاهی پس از شلیک منهدم شود. این کار نیازمند شبکه‌ای وسیع از حسگرها و رهگیرهای فوق‌سریع است.

فناوری لیزر نیز یکی از گزینه‌های آینده است. سامانه "پرتو آهنین" (Iron Beam) که با همکاری رافائل و لاکهید مارتین ساخته شده، توان ۱۰۰ کیلووات دارد، اما برای رهگیری مؤثر موشک‌های بالستیک باید به توان یک مگاوات برسد. استقرار این فناوری روی ماهواره‌ها نیز به‌عنوان یک ایده مطرح است، اما هزینه و پیچیدگی فنی آن بسیار بالاست.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

وزیر دفاع اسرائیل، یسرائیل کاتس، پس از جنگ اعلام کرد که این عملیات تنها پیش‌درآمد سیاست جدید اسرائیل است: «بعد از هفتم اکتبر، مصونیت تمام شده است.» او دستور تدوین برنامه‌ای بلندمدت برای حفظ برتری هوایی و جلوگیری از پیشرفت برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران را صادر کرده است. به باور کارشناسان، جنگ‌های آینده باید کوتاه، متمرکز و حداکثر یک تا دو هفته‌ای باشند، با تکیه هم‌زمان بر بازدارندگی دفاعی و تهاجمی.