داستان پرفراز و نشیب فوتبال زنان در جهان و ایران به روایت تصویر

ورود زنان به رشته‌های مختلف ورزشی از جمله فوتبال، در مقایسه با مردان، همواره با تأخیر همراه بوده است. تأسیس نخستین باشگاه فوتبال زنان به سال ۱۸۹۴ در کشور انگلیس، مهد فوتبال برمی‌گردد. این باشگاه British Ladies Football Club نام داشت. یک سال پس از آن چندین تیم فوتبال زنان در این کشور فعال شدند که در حضور هزاران تماشاگر مسابقه برگزار می‌کردند. درآمدهای حاصل در بسیاری از مسابقات صرف امور خیریه می‌شد.

در اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی که اروپا نخستین‌ سال‌های پس از پایان جنگ جهانی اول را تجربه می‌کرد، بیش از ۱۵۰ تیم فوتبال زنان در انگلیس فعالیت داشتند. معروف‌ترین و موفق‌ترین آنها تیمی به نام اف ث دیک کر لیدیز (FC Dick Kerr Ladies) (چپ در تصویر) بود که همه بازیکنان آن در کارخانه ماشین‌سازی و مهمات‌سازی Dick Kerr کار می‌کردند و در مقابل حریفان داخلی و خارجی به میدان می‌رفتند.

اهمیت بازی‌های خیریه و پرتماشاگری که میان تیم‌های فوتبال زنان برگزار می‌شد، پس از پایان جنگ جهانی اول و بازگشت مردان از جبهه جنگ روز به روز کاهش یافت. سرانجام در سال ۱۹۲۱ میلادی فدراسیون فوتبال انگلیس از باشگاه‌ها خواست که از فعالیت‌های زنان در این عرصه پشتیبانی نکنند. اگرچه فوتبال زنان پس از این فراخوان کاملا از صحنه محو نشد، اما به‌شدت رنگ باخت. تصویری از مسابقه دختران دو کالج در انگلیس.

افزایش مخالفت‌ها‌ از جناح‌های مختلف در دهه‌های پس از آن سبب شد که زنان کم و بیش از صحنه فوتبال دور شوند. پس از جنگ جهانی دوم نقش زنان در شکل‌گیری آلمان نوین به مراتب پررنگتر شد و آنان در تلاش برای احراز حقوق خود در همه زمینه‌ها از جمله ورزش بودند. فدراسیون فوتبال آلمان علیرغم این امر باشگاه‌های این کشور را در سال ۱۹۵۵ رسما از این‌که بخشی از فعالیت‌های خود را به فوتبال زنان اختصاص دهند، منع کرد.

در سال ۱۹۷۰ فدراسیون فوتبال آلمان سرانجام فوتبال زنان را به رسمیت شناخت. البته باید گفت که در این روند عوامل مختلفی تاثیرگذار بودند، از جمله آنکه در دیگر کشورهای اروپای غربی فوتبال زنان برای خود جایی باز کرده بود. صحنه‌ای از تمرین زنان یکی از باشگاه‌های فوتبال در ایتالیا.

از دیگر دلایل این تحولات در آلمان این نیز بود که مسئولان فدراسیون فوتبال این کشور ظاهرا ترجیح می‌دادند که نظارت و کنترل فوتبال زنان از دستشان خارج نشود. از آن زمان بود که ورزش فوتبال در عرصه ملی و بین‌المللی آرام‌آرام جایی برای خود در آلمان باز کرد. صحنه‌ای از دیدار تیم‌های ملی فوتبال زنان آلمان (پیراهن سفید) و دانمارک در سال ۱۹۷۰.

اما پا به توپ شدن پرحاشیه زنان در ایران به دهه ۱۳۴۰ شمسی برمی‌گردد. باشگاه تاج اولین باشگاهی بود که تیم فوتبال دخترانش را تشکیل داد. کیفیت فنی تیم تاج (تصویر) چنان برتر از سایر تیم‌ها بود که در سال ۱۳۴۹ در اولین بازی از فوتبال باشگاه‌های تهران، در بازی این تیم مقابل دیهیم، بازیکنان تیم تاج ۶ گل وارد دروازه تیم حریف کردند، در حالی که حتی یک بار هم توپ به دستان دروازه‌بان تاج نخورد.

به زودی تیم‌های پرسپولیس، دیهیم و عقاب نیز مانند تاج، تیم‌داری در فوتبال زنان را آغاز کردند. با بالا رفتن تعداد تیم‌ها و استقبال دختران از این رشته ورزشی، فدراسیون فوتبال ایران نیز تشکیل اولین تیم ملی زنان ایران را در دستور کارش قرار داد. اما در پایگاه اطلاع‌رسانی فدراسیون فوتبال ایران و به طور کلی در دنیای مجازی، اطلاعات موثقی درباره آن تیم وجود ندارد.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ورزش زنان در تمام رشته‌ها از جمله فوتبال به محاق رفت. در سال ۱۳۷۲ فوتبال زنان با برگزاری مسابقات سالنی دوباره فعال شد و از آن زمان تا کنون فراز و نشیب‌های زیادی را از جمله بر سر مسئله پوشش اسلامی و حضور در محافل بین‌المللی پشت سر گذاشته است. اما این ورزش شاهد حضور استعدادهایی چون نیلوفر اردلان (تصویر) بود که "خانم گل" دو دور اول بازی‌های همبستگی کشورهای اسلامی شد.

فوتبال زنان در آلمان در طول نزدیک به نیم قرن گذشته روندی صعودی را پشت سر گذاشته و از لحاظ ساختار و تاسیس لیگ‌های مختلف دچار تغییر و تحولات اساسی شده است. در سال ۱۹۸۲ نیز تیم ملی فوتبال زنان آلمان شکل گرفت. تصویر: فلیکس ماگات، برتی فوگتس و اووه زلر (از چپ) چهره‌های فوتبال آلمان شاهد هنرنمایی تکنیکی یکی از استعدادهای جوان فوتبال زنان در سال ۱۹۸۷ هستند.

در سال ۱۹۸۹ که نخستین دوره از مسابقات قهرمانی فوتبال زنان اروپا برگزار شد، تیم ملی آلمان توانست عنوان قهرمانی را از آن خود کند. در آن زمان فدراسیون فوتبال آلمان در ازای این موفقیت پاداشی به زنان ملی‌پوش این کشور داد، البته نه جایزه‌ای نقدی، بلکه یک دست سرویس قهوه‌خوری که در تصویر دیده می‌شود.

بربل وول‌لبن (Bärbel Wohlleben) از جمله پیشکسوتان فوتبال زنان در آلمان محسوب می‌شود. او نخستین فوتبالیست زنی است که یکی از گل‌هایش از سوی فوتبال‌دوستان آلمان به عنوان بهترین گل ماه انتخاب شد.

در سال ۱۹۹۱ نخستین دوره از مسابقات جام جهانی فوتبال زنان برگزار شد که میزبانی آن را کشور چین بر عهده داشت. این مسابقات با حضور ۱۲ تیم از جمله آلمان برگزار شد. در خور توجه آنکه طول هر نیمه از بازی در این مسابقات نه ۴۵ دقیقه بلکه ۴۰ دقیقه بود. صحنه‌ای از جشن افتتاحیه جام جهانی فوتبال در سال ۱۹۹۱.

در این مسابقات نیز زنان داور توانستند جایی برای خود باز کنند. تصویری از نخستین تیم متشکل از سه داور زن که در اولین دوره از مسابقات جام جهانی فوتبال در سال ۱۹۹۱ در چین داوری بازی را برعهده داشتند (از چپ به راست): لیندا بلک (نیوزیلند)، کلودیا واسکانسلوس (برزیل)، و زو شیودی (چین).

تیم ملی فوتبال زنان آلمان که در صف مدعیان قرار داشت، در نخستین جام جهانی به مقام چهارم دست یافت. عنوان قهرمانی جام ۱۹۹۱ از آن زنان آمریکا شد که در دیدار فینال نروژ را در حضور ۶۰ هزار تماشاگر با نتیجه ۲ بر یک شکست دادند. تصویری از پیکار نهایی این مسابقات میان آمریکا (پیراهن سفید) و نروژ.

زنان آلمان اگر چه در اولین جام جهانی حضوری چندان موفقیت‌آمیز را تجربه نکردند، اما پس از آن توانستند به غولی در اروپا و جهان بدل شوند. زنان آلمان تا به حال ۸ بار (در سال‌های ۱۹۸۹، ۱۹۹۱، ۱۹۹۵، ۱۹۹۷، ۲۰۰۱، ۲۰۰۵، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۳) بر جام قهرمانی فوتبال اروپا بوسه زده‌اند و از این لحاظ گوی سبقت را از مردان این کشور ربوده‌اند. تصویر: شادی سفیدپوشان آلمان در برابر سوئد در فینال مسابقات قهرمانی اروپا ۱۹۹۵.

زنان سفیدپوش آلمان در عرصه جهانی نیز موفقیت‌های زیادی به دست آورده‌اند. کسب عنوان قهرمانی جهان در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۷ از مهم‌ترین افتخارات آنان محسوب می‌شود.

آلمان که در سال ۲۰۰۷ قهرمان جهان شده بود، در سال ۲۰۱۱ میزبانی مسابقات جام جهانی فوتبال را برعهده داشت و به همان اندازه نیز سطح انتظارات از این تیم بالا بود. تصویری از مراسم افتتاحیه این مسابقات در استادیوم المپیک برلین در حضور بیش از ۷۳ هزار تماشاگر.

آن دوره از مسابقات با حضور ۱۶ تیم برگزار شد. تیم ملی فوتبال زنان آلمان علیرغم برخورداری از امتیاز میزبانی نتوانست انتظارات را برآورده سازد و در دور یک چهارم نهایی از گردونه رقابت‌ها حذف شد. تیم ملی فرانسه (پیراهن آبی در تصویر)، اگر چه در نهایت به مقام چهارم دست یافت، اما از جمله تیم‌هایی بود که با تکیه بر استعدادهای جوان خود توانست خوش بدرخشد.

در فوتبال زنان نیز شماره پیراهن گاه نقشی پراهمیت بازی می‌کند. مارتا، ستاره تیم ملی فوتبال زنان برزیل که چندین بار به عنوان بهترین بازیکنان جهان برگزیده شده، پیراهن شماره ۱۰ را بر تن می‌کرد؛ شماره‌ای که ستارگان مرد فوتبال برزیل چون پله، زیکو، رونالدینیو نیمار بر تن داشته‌اند.

قهرمانی جام جهانی فوتبال زنان در سال ۲۰۱۱ نصیب ملی‌پوشان ژاپن شد که در دیدار نهایی توانستند آمریکا را در ضربات پنالتی شکست دهند و به عنوان نخستین تیم آسیایی بر این جام بوسه زنند. پیکار میان دو تیم در وقت قانونی و اضافه با تساوی ۲ بر ۲ به پایان رسیده بود.

در سال ۲۰۱۳ میلادی کشور سوئد میزبانی مسابقات قهرمانی فوتبال زنان اروپا را بر عهده داشت. در دیدار نهایی آن دوره از رقابت‌ها تیم ملی فوتبال زنان آلمان به مصاف سرخ‌پوش‌های نروژ رفت و با پیروزی بر حریف خود در ضربات پنالتی توانست برای هشتمین بار قهرمان اروپا شود. این آخرین موفقیت بزرگ تیم ملی فوتبال زنان آلمان در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود.صحنه‌ای از فینال مسابقات قهرمانی فوتبال زنان اروپا ۲۰۱۳.

هفتمین دوره از مسابقات جام جهانی فوتبال زنان در سال ۲۰۱۵ در کانادا برگزار شد. تیم ملی فوتبال زنان آمریکا (تصویر) که از مدعیان قهرمانی محسوب می‌شد، توانست در نبرد پایانی تیم ملی فوتبال زنان ژاپن را ۵ بر ۲ شکست دهد و برای سومین بار قهرمان جهان شود.

جام ملت‌های اروپا ۲۰۱۷ در هلند برگزار شد. قهرمانی آن دوره از بازی‌ها نیز به تیم ملی فوتبال زنان هلند رسید که در پیکار نهایی توانستند ۴ بر ۲ دانمارک را شکست دهند و طعم قهرمانی فوتبال اروپا را بچشند.

در سال ۲۰۱۹ میلادی فرانسه میزبانی مسابقات جام جهانی را بر عهده داشت و یکی از مدعیان قهرمانی محسوب می‌شد. این عنوان اما در نهایت به ملی‌پوشان آمریکا رسید که با پیروزی ۲ بر صفر بر هلند توانستند از عنوان قهرمانی دفاع کرده و برای چهارمین بار قله فوتبال زنان جهان را فتح کنند. تصویری از شادی ملی‌پوشان آمریکا از باز کردن دروازه هلند در فینال جام جهانی فوتبال زنان در سال ۲۰۱۹.

جام ملت‌های اروپا ۲۰۲۱ به خاطر همه‌گیری کرونا با یک سال تأخیر برگزار شد. این رقابت‌ها در سال ۲۰۲۲ با میزبانی انگلیس برگزار شد و تیم ملی فوتبال زنان کشور میزبان توانستند با پیروزی ۲ بر یک مقابل آلمان در وقت اضافه برای نخستین بار قهرمان فوتبال اروپا شوند. صحنه‌ای از پیکار تیم‌های ملی فوتبال انگلیس (پیراهن سفید) و آلمان در فینال مسابقات قهرمانی اروپا در سال ۲۰۲۲.

تیم ملی فوتبال انگلیس به عنوان قهرمان اروپا راهی مسابقات جام جهانی ۲۰۲۳ شد و یکی از مدعیان محسوب می‌شد. در آن دوره از مسابقات که با میزبانی مشترک استرالیا و نیوزیلند برگزار شد، زنان اسپانیا توانستند در رقابت نهایی انگلیس را یک بر صفر شکست دهند و برای اولین بار در تاریخ خود قهرمان فوتبال زنان در جهان شوند.

از روزهای ۲ تا ۲۷ ژوئیه (۱۱ تیر تا ۵ مرداد) چهاردهمین دوره از مسابقات قهرمانی فوتبال زنان اروپا برگزار می‌شود. میزبانی این دوره از مسابقات را سوئیس بر عهده دارد.