توافقنامه صلح میان آذربایجان و ارمنستان با میانجی‌گری ترامپ
۱۴۰۴ مرداد ۱۷, جمعه
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در شبکه اجتماعی "تروث سوشال" اعلام کرد که روز جمعه ۱۷ مرداد (۸ اوت) میزبان روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید خواهد بود تا در مراسم رسمی امضای توافقنامه صلح شرکت کنند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
ترامپ گفته است: «مشتاقانه منتظر استقبال از الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در این نشست تاریخی هستم.»
رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد ایالات متحده با هر دو کشور توافق‌نامه‌های دوجانبه اقتصادی امضا خواهد کرد و افزوده: «من به این رهبران شجاع افتخار می‌کنم که برای مردم بزرگ ارمنستان و آذربایجان، کار درست را انجام می‌دهند. فردا روزی تاریخی برای ارمنستان، آذربایجان، ایالات متحده و جهان خواهد بود.»
کریدور زنگزور؛ تنش پنهان در سایه صلح
با این حال، امضای توافقنامه صلح پیامدهای دیگری نیز دارد؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها مسئله فعالشدن کریدور زنگزور است. این کریدور قرار است میان آذربایجان و نخجوان در خاک ارمنستان ایجاد شود. کریدوری که اهمیت استراتژیک و فرامنطقه‌ای دارد و مسیر ترانزیتی را کوتاه‌تر خواهد کرد.
این کریدور قرار است "مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی TRIPP" نام‌گذاری شود.
کارشناسان بر این باورند که کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی، هم‌زمان با تحولات مرتبط با حمله آمریکا و اسرائیل به ایران، موجب تسریع در تحرکات دیپلماتیک درباره کریدور زنگزور شده است.
پزشکیان می‌گوید ایران درباره زنگزور نگران نیست
اگرچه ترامپ در پیام خود مستقیما به کریدور زنگزور اشاره‌ای نکرده اما تحلیل‌گران معتقدند امضای توافقنامه صلح، زمینه فعالشدن این مسیر را فراهم خواهد کرد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در دیدار با کارکنان وزارت امور خارجه اخیرا اظهار داشت: «در صورت داشتن روابط خوب با همسایگان، نیازی به نگرانی درباره ایجاد کریدور زنگزور نیست.» او تأکید کرد که باید با کاهش حساسیت‌ها و توسعه همکاری‌های مرزی، به گسترش تعاملات سازنده اندیشید.
ولایتی: تجربه شکست‌خورده را تکرار نکنید
اما این اظهارات با واکنش تند علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی، مواجه شد. وی در توییتی نوشت: «هر حکومتی که در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست‌خورده قبلی را تکرار کند، با برخورد محکم ایران روبه‌رو خواهد شد.»
رضا طالبی، کارشناس مسائل قفقاز می‌گوید پزشکیان تلاش دارد در شرایطی که ایران با بحران خارجی و تنش‌های همسایگی مواجه است و نزاع‌های درون‌حکومتی نیز افزایش یافته، از تشدید تنش با کشورهای منطقه جلوگیری کند؛ رویکردی که در قبال آذربایجان نیز دنبال می‌شود.
کنار گذاشته‌شدن ایران از مسیرهای ترانزیتی منطقه
طالبی اشاره می‌کند که با کاهش نفوذ ایران و روسیه و کنار گذاشته‌شدن جمهوری اسلامی از پروژه‌هایی همچون "آیمک" و "کریدور شمال–جنوب" نیز همچنان در رکود باقی مانده است. کنار گذاشته‌شدن ایران از مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای، نه‌تنها از جنبه ژئوپلیتیک بلکه از لحاظ اقتصادی و گمرکی نیز خسارت‌بار بوده و فرصت‌های درآمدی مهمی را از بین برده است.
طالبی می‌گوید تیم پزشکیان سعی دارد در چارچوب طرح "۳+۳" از این وضعیت بهره‌برداری کند، اما تاکنون نتیجه ملموسی حاصل نشده است.
او تاکید می‌کند که سیاست "مماشات‌گونه" جمهوری اسلامی در قبال آذربایجان بیش از آن‌که مبتنی بر واقع‌گرایی باشد، رنگ‌وبوی ایدئولوژیک دارد. طالبی معتقد است که روابط با ارمنستان با هدف مهار حضور اسرائیل در آذربایجان گسترش یافت، اما نتیجه آن سوق یافتن بیشتر آذربایجان به سمت اسرائیل بوده است.
رقابت‌های فرامنطقه‌ای بر سر زنگزور
به گفته این کارشناس پزشکیان اکنون سعی دارد رویکرد خود را در برابر آذربایجان، اقلیم کردستان عراق، پاکستان و ترکیه تعدیل کند تا مانع از بروز درگیری تازه‌ای در شرایط انزوای ایران شود. اما ورود آمریکا و اسرائیل به پرونده زنگزور این مسئله را از یک اختلاف مرزی صرف، به بحرانی ژئوپلیتیک تبدیل کرده است.
طالبی تصریح می‌کند: «کریدور زنگزور برخلاف خط راه‌آهن، از مرز ایران و ارمنستان عبور نمی‌کند، اما سیاست‌های متناقض و نبود وحدت در فرماندهی، موجب شده تهران از ارزیابی درست منافع و تهدیدات عاجز بماند.»
این کارشناس امور قفقاز در ادامه صحبت‌های خود خاطرنشان می‌کند که در چنین شرایطی، ایران نه‌تنها نتوانسته با آذربایجان روابط مؤثری برقرار کند، بلکه حتی از سوی ارمنستان نیز در حال فاصله گرفتن است.
به گفته این کارشناس ترکیه جای ایران را در بسیاری از حوزه‌ها پر کرده و در قفقاز نیز نقش پررنگ‌تری یافته است و حتی پاشینیان نیز در سیاست خارجی خود به سمت نزدیکی با آنکارا حرکت کرده است.
طالبی تاکید می‌کند تضعیف هم‌زمان روسیه و ایران، فضا را برای گسترش نفوذ ترکیه و غرب باز کرده است و این احتمال وجود دارد که این روند به آسیای مرکزی نیز گسترش یابد. با این حال رضا طالبی تاکید می‌کند که هنوز برای قضاوت قطعی در خصوص گشایش نهایی کریدور زنگزور زود است.
توافقنامه صلح؛ فرصتی تاریخی برای کل منطقه قفقاز
الهام شبان، مدیر "مرکز مطالعات نفت خزر"، امضای توافقنامه صلح میان آذربایجان و ارمنستان را یک رویداد تاریخی می‌داند.
این کارشناس مقیم باکو تاکید می‌کند که پس از نزدیک به یک قرن مناقشه، و جنگ‌های خونین این گام می‌تواند زمینه‌ساز صلحی پایدار در منطقه باشد.
او می‌گوید: «امروز یک فرصت تاریخی نه‌تنها برای مردم آذربایجان و ارمنستان، بلکه برای کل منطقه قفقاز فراهم شده است. قرن‌هاست که جنگ و خونریزی در این منطقه جریان داشته و اکنون گام بزرگی در مسیر صلح برداشته شده است.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به گفته شبان، آذربایجان هرچند همواره تلاش کرده استقلال خود را حفظ کند، اما غرب در حمایت از آن کوتاهی کرده است. او تأکید می‌کند که کشورها باید اجازه داشته باشند درباره سرنوشت خود آزادانه تصمیم بگیرند.
به‌گفته این کارشناس، ایجاد کریدور زنگزور به سود تمامی کشورهای منطقه، از جمله ایران، خواهد بود و می‌تواند به تقویت هم‌گرایی منطقه‌ای منجر شود.