تعلیق غنی‌سازی یا تسلیم؟ جدال تازه بر سر بیانیه جبهه اصلاحات
۱۴۰۴ مرداد ۲۸, سه‌شنبه
بیانیه اخیر جبهه اصلاحات ایران مبنی بر "تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی اورانیوم و پذیرش نظارت‌های بیشتر آژانس انرژی اتمی" آن هم همزمان با هشدارهای مسعود پزشکیان درباره احتمال حمله نظامی آمریکا و یادداشت تازه محمدجواد ظریف در فارن پالیسی، بار دیگر موضوع "راه مذاکره" در برابر "گزینه مقاومت" را در صدر گفت‌وگوهای سیاسی قرار داده است.
جبهه اصلاحات در متن بیانیه خود، "آشتی ملی و ترک تخاصم در داخل و خارج کشور" را تنها راه نجات دانسته و هشدار داده است که بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به فصل هفتم منشور ملل متحد، نه تنها تحریم‌های سازمان ملل را بازمی‌گرداند بلکه مشروعیت حمله آینده به ایران را نیز فراهم می‌کند. اصلاح‌طلبان سه راه را پیش روی کشور گذاشته‌اند: تداوم وضع موجود، تکرار الگوی مذاکره تاکتیکی بدون درمان ریشه بحران، یا انتخاب شجاعانه آشتی ملی و بازگشت به حاکمیت مردم.
جریان‌های نزدیک به سپاه و اصولگرایان رادیکال از جمله عبدالله گنجی، مدیرمسئول روزنامه جوان این بیانیه را "در راستای راهبرد موساد" خوانده‌اند. از نگاه این جریان، تعلیق غنی‌سازی به معنای تسلیم کامل در برابر آمریکا و تضعیف "بازدارندگی ایران" است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
اما اظهارات اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران هم در راستای این بیانیه قابل ارزیابی است. او چندی پیش در دیدار با مدیران رسانه‌های داخلی تأکید کرد که "کسی نگفته وقتی من حرف زدم می‌روم تسلیم می‌شوم، اصلا در ذات ما تسلیم شدن نیست، ولی چه کسی گفته تو بترس از اینکه حرف بزنی."
بیشتر بخوانید: هشدار پزشکیان درباره حمله اسرائيل؛ آغاز جدال تازه درون حکومت
پزشکیان با اشاره به بن‌بست اقتصادی و تحریم‌ها، گفت: «من تصور نمی‌کنم با دعوا کردن بتوانیم به جایی برسیم…حرف نمی‌زنم، گفت‌وگو نمی‌کنم. خب می‌خواهی چه کار کنی؟ می‌خواهی بجنگی خب آمد و زد؛ الان برویم درست کنیم دوباره می‌آید می‌زند.»
این سخنان رئیس جمهوری ایران از سوی رسانه‌های نزدیک به سپاه و چهره‌های تندرو به‌شدت مورد حمله قرار گرفت. منتقدان او را "ضعیف" و حتی "خائن" خطاب کردند.
این در حالیست که طی روزهای گذشته محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی در یادداشت خود در "فارن پالیسی" پیشنهاد داد که جمهوری اسلامی از منطق "تهدید ریشه‌دار" فاصله گرفته و وارد پارادایم "فرصت‌های توانمندساز" شود. او خواستار از سرگیری گفت‌وگو با اروپا و آمریکا و همچنین تقویت روابط منطقه‌ای شد. این پیشنهاد، در کنار مواضع پزشکیان، از نگاه بسیاری تحلیلگران نشان‌دهنده تلاشی است برای ارسال سیگنال به غرب مبنی بر وجود نیروهایی در ایران که آماده مصالحه‌اند.
"جمهوری اسلامی توان تصمیم‌گیری خود را از دست داده است"
مجتبی نجفی، دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر جنبش‌های سیاسی در ایران، در گفت‌وگو با دویچه‌وله تأکید می‌کند که حاکمیت ایران از سنگینی تبعات سیاست هسته‌ای خود آگاه است، اما ساختار سیاسی حتی با وجود انتشار بیانیه‌هایی از سوی گروه‌ها و احزاب مختلف از جمله جبهه اصلاحات، توان تصمیم‌گیری شجاعانه ندارد.
به گفته نجفی، استراتژی "بازدارندگی از طریق نیروهای نیابتی" پس از آغاز جنگ غزه از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ شکست خورده است: «استراتژی جمهوری اسلامی این بود که از طریق نیروهای نیابتی خود در خاورمیانه تلاش کند تا جنگ به تهران کشیده نشود. این استراتژی اما شکست خورد و فروپاشی آن که میلیون‌ها دلار خرج برای نظام برداشته بود، حالا کاملا عیان شده است.»
نجفی اضافه می‌کند: «مقامات جمهوری اسلامی می‌دانند که وضعیت بحرانی است اما مساله این است که ساختار این نظام یک ساختار آشفته و ناتوان از اتخاذ تصمیم‌های راهبردی و شجاعانه همراه با پذیرش اشتباهات است.»
به باور این پژوهشگر، هرچند توصیه‌های اصلاح‌طلبان از جمله "راهکارهای اضطراری" است، اما حکومت دیگر توان تصمیم‌گیری ندارد: «توصیه گروه‌ها، احزاب مختلف و حتی مقامات نظام برای بهبود اوضاع همچنان وجود دارد ولی جمهوری اسلامی ظرفیت فکری پذیرش این توصیه‌ها را ندارد.»
"بیانیه اصلاح‌طلبان نوعی عقب‌نشینی است"
دامون گلریز، تحلیلگر استراتژیک ایران در مؤسسه ژئوپلیتیک لاهه، اما نگاه متفاوتی دارد. او بیانیه اصلاح‌طلبان را در مقایسه با مواضع اخیر میرحسین موسوی نوعی "عقب‌نشینی" می‌داند. میرحسین موسوی در این موضع گیری خواستار قانون اساسی تازه‌ای بر پایه حاکمیت ملی و عبور از ولایت فقیه با تشکیل مجلس مؤسسان شده بود.
به گفته گلریز، هر دو موضع نشانه‌ای از "محدودتر شدن" دایره حامیان نظام‌اند.
او بر همزمانی بیانیه اصلاح‌طلبان از جمله با اظهارات حسن روحانی، پزشکیان و ظریف تأکید می‌کند و می‌گوید: «همزمانی یادداشت ظریف درباره تغییر پارادایم و تکرار گذشته فاجعه‌بار در فارین پالیسی… در کنار اظهارات روحانی، کروبی، پزشکیان و بیانیه جبهه اصلاحات، همگی نشانه ارسال پالس واحد برای مذاکره‌ای هستند که معنای واقعی‌اش تسلیم در برابر خواسته‌های ترامپ و متحدانش در زمینه توقف برنامه هسته‌ای، محدودسازی موشکی و عقب‌نشینی از محور مقاومت است.»
گلریز هشدار می‌دهد که با فعال شدن مکانیزم ماشه و قرار گرفتن پرونده ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل زمینه حمله نظامی به ایران بیش از پیش فراهم خواهد شد و این سناریو مشروعیت حمله نظامی به ایران را، به‌عنوان تهدیدی علیه صلح جهانی، هموارتر می‌کند.
او هشدار می‌دهد: «یادمان نرود حمله نظامی اسرائیل به ایران، یک روز پس از تصویب قطعنامه شورای حکام و با حمایت لفظی قدرت‌های جهانی انجام شد.»
به گفته تحلیلگر استراتژیک ایران در مؤسسه ژئوپلیتیک لاهه، جریان‌های اخیر می‌کوشند در آستانه خلأ قدرت پس از علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به بازیگران سیاسی، به‌ویژه آمریکا، نشان دهند که درون نظام نیرویی "مایل به معامله با ترامپ" وجود دارد.
به عقیده گلریز، البته اگرچه در زمان رهبری خامنه‌ای، این پالس‌ها عاملیت اجرایی و سیاست‌گذاری ندارند، اما به‌سود گفتمان تغییر و مخالفان جدی نظام عمل کرده و در عین حال به حاکمیت خامنه‌ای کمک می‌کنند تا در صورت تغییر معادلات جهانی، راه معامله با غرب را بدون تغییر رژیم و واگذاری قدرت باز نگه دارد.
او در پایان می‌گوید: «جنگ دنیا با ایران، بدون نابودی خامنه‌ای، به نفع تقویت حاکمیت او خواهد بود. ضمن این که برای ترامپ، خامنه‌ای مهم‌ترین عامل بازدارنده در تصمیم جمهوری اسلامی برای ساخت بمب هسته‌ای است و در این زمینه، میان آن دو نوعی تفاهم برقرار است.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مجموعه تحولات اخیر نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در برابر یک سه‌راهی تاریخی قرار گرفته است: ادامه وضعیت موجود با خطر جنگ و تحریم‌های شدیدتر، تکرار الگوی مذاکرات تاکتیکی گذشته، یا پذیرش تغییرات اساسی و حرکت به سمت آشتی ملی. بیانیه اصلاح‌طلبان و اظهارات ظریف و پزشکیان، اگرچه مورد حمله شدید جناح‌های تندرو قرار گرفته، اما نشان‌دهنده تلاش بخشی از نیروهای سیاسی برای باز کردن راه مذاکره و جلوگیری از سقوط کشور به پرتگاه جنگ است.
بیشتر بخوانید: بقایی از دور بعدی مذاکرات با آژانس "در روزهای آینده" خبر داد
در عین حال، همان‌طور که کارشناسان تأکید می‌کنند، ساختار سیاسی جمهوری اسلامی با بحران تصمیم‌گیری روبه‌روست و اگر تا پایان مهلت تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه توافقی حاصل نشود، ایران ممکن است بار دیگر در آستانه جنگی تازه قرار گیرد.