بررسی ماجرای گم‌شدن جنین‌های فریزشده در بیمارستان آبان
۱۴۰۴ مرداد ۹, پنجشنبه
روزنامه شرق روز سه‌شنبه ۷ مرداد گزارشی مبنی بر "ناپدید شدن جنین‌های فریزشده" در بیمارستانی در تهران منتشر کرد. بر اساس این گزارش، در بهار امسال، بیمارستان آبان تهران به صورت ناگهانی بخش درمان ناباروری (IVF) خود را تعطیل کرد، بدون اینکه به زوج‌هایی که جنین‌ها، تخمک‌ها یا اسپرم‌های فریز شده‌شان در این مرکز بودند اطلاع دهد.
خانواده‌ها به طور اتفاقی خبردار و سپس متوجه شدند که برخی جنین‌ها گم شده یا جنین اشتباهی به برخی افراد تحویل داده شده است.
از سوی دیگر تلاش چهارماهه برخی خانواده‌ها و ادعاهای ضد و نقیض مسئولان بیمارستان و وزارت بهداشت، فرضیه سرقت جنین‌ها را قوت بخشیده است. البته مسئولان ادعاهای مطرح شده را رد کرده‌اند و اکنون اعلام شده که تیم نظارتی وزارت بهداشت در حال بررسی دقیق این ماجراست.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
نادر توکلی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران، نیز اخبار منتشر شده را "سوءتفاهم" خوانده و گفته است که بخش درمان ناباروری بیمارستان آبان "به صورت موقت و به دلیل انجام عملیات بازسازی و تعمیرات"، غیرفعال بوده است. او همچنین گفته که هیچ‌گونه آسیبی به جنین‌ها وارد نشده است و اختلالی در عملکرد فریزرهای نگهداری وجود ندارد.
این اظهارات در حالی مطرح شده که هنوز بسیاری از خانواده‌ها موفق به پیدا کردن جنین خود نشده‌اند و در مواردی جنین افراد دیگری "به اشتباه" به برخی مراجعه‌کنندگان تحویل داده شده است.
در همین رابطه دکتر پروین دلشاد، پزشک عمومی و استاد دانشگاه کوئینزلند استرالیا درباره احتمال گم‌شدن جنین‌های فریزشده به دویچه وله فارسی می‌گوید: «صد در صد در تئوری می‌تواند خطای انسانی اتفاق بیفتد. به خصوص در هنگام برچسب‌گذاری‌ها و نگهداری جنین و انتقال احتمال گم‌شدن وجود دارد. معمولا در شرایط عادی به صورت سهوی ممکن است این اتفاق رخ دهد اما در جایی مثل ایران واقعا نمی‌دانیم که چه دلیلی پشت این ماجرا بوده است؟ سهوی بوده یا نه.»
رویه‌ها و استانداردها
نگهداری نمونه‌های جنینی، تخمک و اسپرم در مراکز درمان ناباروری نیازمند رعایت دقیق استانداردهای پزشکی و فنی است تا سلامت و کیفیت آنها حفظ شود.
این استانداردها شامل کنترل دقیق دما، حفظ شرایط ابرسرما در نیتروژن مایع، برچسب‌گذاری دقیق نمونه‌ها با اطلاعات هویتی و ثبت مستمر وضعیت آنها است.
هر گونه سهل‌انگاری در این فرآیندها می‌تواند منجر به آسیب یا اشتباه در شناسایی نمونه‌ها شود که پیامدهای حقوقی و انسانی سنگینی دارد. بنابراین، رعایت پروتکل‌های استاندارد و نظارت مستمر برای حفظ اطمینان خانواده‌ها حیاتی است.
دکتر دلشاد با تاکید بر لزوم "شفافیت همه مراحل" می‌افزاید: «امیدوارم این پروتکل‌ها در ایران نیز وجود داشته باشد. می‌دانیم که کمی و کاستی‌های زیادی در سیستم درمان ایران وجود دارد و به همین سبب احتمال خطای انسانی نیز بسیار بالاتر است. ایران شدیدا با مشکل کادر درمان روبرو است و آموزش‌ها ممکن است استاندارد نباشد. به همین دلایل من از وقوع مشکلاتی بزرگتر از سایر کشورها تعجب نمی‌کنم.»
او به نمونه استرالیا اشاره می‌کند که سازمان‌های پزشکی و بهداشتی بر اجرای پروتکل‌های ویژه نظارت دارند. به گفته او، با وجود اینکه در ایران هم قطعا سازمان‌های نظارتی وجود دارند، اما "مشخص نیست که تا چه حد پروتکل‌ها اصولی دنبال می‌شوند."
سناریوی سرقت جنین‌ها
گمانه‌زنی‌ها در خصوص سرقت احتمالی جنین‌های فریزشده نیز قوت گرفته‌اند. اگر سرقت جنین‌ها صحت داشته باشد، نشانه آشکار دیگری از فساد سیستماتیک و ضعف در نظارت و مدیریت مراکز درمان ناباروری است.
همچنین فقدان شفافیت و اراده برای پیگیری جدی، فضای امنی برای تداوم تخلفات و سوءاستفاده‌های گسترده‌تر ایجاد خواهد کرد.
این پزشک عمومی در پاسخ به پرسش دویچه وله فارسی درباره احتمال سرقت جنین‌های فریز شده می‌گوید: «اگر واقعا سرقتی رخ داده باشد، قطعا فرد یا افراد دخیل آشنایی تخصصی داشته‌‌اند و روش‌های نگهداری و انتقال را می‌دانستند. احتمال دارد که کارکنان یا افرادی مرتبط با مرکز درمانی در این اتفاق نقش داشته باشند.»
دکتر پروین دلشاد ادامه می‌دهد: «مجددا تاکید می‌کنم که اتفاق افتادن چنین مواردی در ایران به هیچ عنوان دور از انتظار نیست. به واسطه ناکارآمدی در کل سیستم و نیاز افراد به پول و درآمد، ممکن است حتی سرقت به چنین درجاتی هم برسد. در این میان افرادی هم هستند که از سر استیصال و عدم توانایی مالی برای انجام IVF، به دنبال خرید جنین آماده با هزینه کمتر از درمان گرانقیمت ناباروری هستند. من پتانسیل یک بازار با درآمد بالا را در آن می‌بینم.»
او در عین حال بار دیگر تاکید می‌کند که "انتقال جنین توسط افرادی نا‌آشنا به این حوزه و غیرتکنیکی محال است چرا که زنجیره سرد و مراحل مشخصی وجود دارد."
به گفته این استاد پزشکی عمومی، اگر فرد یا افرادی به امکانات کافی از جمله پزشک متخصص، یا "باندی از افراد دارای تخصص" دسترسی داشته باشند، انجام چنین کاری شدنی است.
پیگیری قانونی و حقوقی
دکتر پروین دلشاد تصریح می‌کند که در صورت گم‌شدن نمونه IVF، مرکز درمانی موظف است فوراً موضوع را مستند، به مراجع نظارتی گزارش و پاسخ‌گویی شفاف به خانواده‌ها را آغاز کند.
او مسئولیت مرکز درمانی در چنین شرایطی را اینگونه توضیح می‌دهد: «این موارد به صورت نادر در کشورهای دیگر رخ داده است. معمولا خطای سهوی است که در پزشکی کم نیست. اشتباهاتی از این دست در تمام دنیا پیش می‌آید. با وجود همه پروتکل‌ها اما خطا اتفاق می‌افتد اما بیمارستان برای نگهداری و حفظ جنین فریزشده مسئولیت مستقیم دارد و باید در صورت وقوع، شفاف‌سازی و با بیمار صحبت و عذرخواهی شود و بیمارستان باید مسئولیت کامل خود را بپذیرد.»
به گفته او در چنین شرایطی نیز بیمار حق شکایت و درخواست غرامت دارد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
خانواده‌ها چشم انتظار پاسخ
در این ماجرای پر ابهام، آنچه بیش از هر چیز نادیده گرفته شده، فشار روانی سنگینی است که به خانواده‌ها وارد آمده است. زوج‌هایی که سال‌ها با امید و هزینه‌های سنگین، مسیر سخت درمان ناباروری را طی کرده‌اند، حالا با بی‌خبری از سرنوشت جنین‌هایشان، بار سنگین اضطراب، خشم و ناامیدی را تحمل می‌کنند.
در این میان ضد و نقیض‌گویی‌های مسئولان نیز نه تنها به روشن شدن حقیقت کمکی نکرده، بلکه رنج روحی خانواده‌ها را عمیق‌تر کرده است و مشخص نیست که در نهایت این ماجرا به کجا ختم خواهد شد.