بحران آب در ایران و پیامدهای آن؛ گفت‌وگو با منصور سهرابی
۱۴۰۴ مرداد ۳, جمعه
ایران در دهه‌های اخیر با بحرانی عمیق و فراگیر در حوزه منابع آب روبه‌رو شده است. نشانه‌های این بحران دیگر صرفاً محدود به افت سطح آب‌های زیرزمینی یا کاهش بارندگی نیست، بلکه اکنون به شکل آشکار در خشکی دریاچه‌ها، کاهش ذخایر سدها، نابودی زمین‌های کشاورزی و مهاجرت‌های اقلیمی خود را نشان می‌دهد.
سدهایی که زمانی نماد توسعه و مدیریت منابع آبی کشور بودند، امروز یکی پس از دیگری دچار کف‌نشینی و خالی‌شدن مخازن‌شان شده‌اند.
مسعود پزشکیان، رئيس جمهوری ایران روز جمعه، ۳ مرداد ضمن هشدار نسبت به کاهش ۴۸ متری مقدار آب سد کرج، از تلاش برای انتقال آب از طالقان، به استان‌های البرز و تهران خبر داد.
در عین حال، استاندار تهران روز پنجشنبه، ۲ مرداد با تأکید بر ضرورت اقدام فوری و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه آب، بر لزوم صرفه‌جویی ۲۰ درصدی شهروندان تأکید کرده و گفته بود که با توجه به کاهش فشار آب ضروری است که مشترکان از مخزن ذخیره و پمپ استفاده کنند.
محمد صادق معتمدیان شرایط تهران از نظر منابع آبی را بسیار حساس و پیچیده اعلام کرد.
رئیس آبفای جنوب شرق استان تهران نیز روز جمعه با بیان اینکه تهران در میان ۵ استان قرمز از نظر وضعیت آبی قرار دارد گفت، خشکسالی و کاهش شدید بارندگی، منابع آبی استان را به پایین‌ترین سطح طی سال‌های اخیر رسانده است.
منصور بقایی با اشاره به افت محسوس ذخایر مخازن آب گفت: «از ۲۵۰ میلیون مترمکعب ظرفیت طراحی‌شده، تنها حدود ۲۳ میلیون مترمکعب آب در مخازن باقی مانده و بیش از ۹۰ درصد این ظرفیت خالی است.»
این در حالیست که بنا به هشدار فعالان محیط زیست، در شرایطی که دمای برخی مناطق ایران به بالای ۵۰ درجه نزدیک شده، زنگ خطر وضعیت بحران آب در برخی استان‌ها، زودتر از پایتخت به صدا در آمده است.
سوء مدیریت مصرف آب با پروژه های نامتوازن و نامتقارن
منصور سهرابی، اگرواکولوژيست و متخصص محیط زیست بحران آب در مناطق مختلف ایران را ناشی از طرح و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های " نامتقارن" و " نامتوازن" با شرایط اقلیمی کشور می‌داند.
او در گفتگو با بخش فارسی دویچه وله توضیح می‌دهد: «این پروژه‌ها بیشتر آب‌محور بوده و در مناطقی اجرا شده‌اند که آب کافی نداشته‌اند. در این مناطق کشاورزی بخصوص در حوزه کشت آبی گسترش یافته و محصولاتی تولید شده‌اند که آب زیادی می‌طلبند.»
این کارشناس با اشاره به این که برای این پروژه‌ها تصمیم غلط دیگری از جمله "مدیریت تامین آب" گرفته شده، افزود، متاسفانه برای این پروژه‌ها تنها به تأمین آب فکر شده و هرگز به مدیریت مصرف توجه نشده به طوری که "ما در حال حاضر شاهدیم که از دریای عمان و خلیج فارس آب را شیرین می‌کنند و هزاران کیلومتر آن را انتقال می‌دهند. این قضیه سبب شده که منابع آبی هم در مقصد هم در مبدا با مشکل مواجه شوند."
سهرابی با اشاره به جمعیت ۲۰ میلیون نفری ساکن در استان‌های البرز و تهران، میانگین مصرف روزانه آب برای این میزان جمعیت را حدود ۳۰۰ لیتر ارزیابی و تاکید کرد که در حال حاضر منابع آبی که بتواند این میزان آب را برای هر نفر تامین کند وجود ندارد.
بنا به هشدار این کارشناس، اگر سال آینده هم سال "ترسالی" نباشد و میزان برداشت بی‌رویه از منابع آبی و همچنین سدسازی ادامه یابد، بحران آبی که امسال از ماه‌های تیر و مرداد شاهد آن بودیم، از اردیبهشت و خرداد آغاز خواهد شد. این روند حفر چاه و افزایش عمق چاه‌های موجود برای برداشت آب را افزایش می‌دهد و خطر فرونشست زمین گسترش می‌یابد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
مسئولان حکومتی هشدار می‌دهند که در حال حاضر ۷۸ درصد مشترکان بیش از دو برابر الگو، آب مصرف می‌کنند و برخی از آنها تا ۳ برابر میزان مجاز مصرف دارند.
این در حالیست که به گفته سهرابی، متاسفانه استفاده از کولرهای آبی در تابستان، الگوی مصرف آب را دچار بحران جدی کرده است به طوری که برخی از این کولرها که از رده خارج هستند، روزانه نزدیک به ۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند.
این اگرواکولوژيست با تاکید بر وضعیت آبیاری نادرست فضای سبز در تهران و عدم تصفیه فاضلاب به دلیل عدم وجود تصفیه‌خانه گفت که مسئولان نیز "اختلال در شبکه داخلی آبرسانی تهران" و این که در این زمینه ۳۰ درصد "هدررفت" آب وجود دارد را اعتراف کرده‌اند.
فرافکنی، راهکار مدیران حکومتی برای فرار از مسئولیت
بحرانی شدن وضعیت خشکسالی در شهرهای مختلف ایران و بخصوص تهران همواره انگشت اتهام مدیران را به سوی مردم و یا به سوی یکدیگر نشانه رفته است. آن هم با طرح این ادعا که بخش قابل توجهی از مصرف آب در مصارف خانگی به ویژه در حوزه شست‌وشو انجام می‌شود، و اگر مدیریت مصرف در خانه‌ها صورت نگیرد، عبور از بحران آب غیر ممکن خواهد بود.
منصور سهرابی اما معتقد است که هرچند شهروندان قطعا باید میزان مصرف خود را کاهش دهند اما حقیقت اینجاست که میزان مصرف آنها کمتر از ده میلیارد متر مکعب از کل میزان مصرف آب در کشور بوده و هشتاد میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
بیشتر بخوانید: تعطیل به جای تدبیر؛ صدای پای فروپاشی زیر پوست تهران بی‌آب
این متخصص محیط زیست با اشاره به میزان مصرف آب شهروندان کشوری مثل آلمان توضیح می‌دهد: «آلمانی‌ها در روز ۱۳۰ لیتر آب مصرف می‌کنند در حالی که میزان بارش در این کشور سه برابر ایران است. این امر به آموزش، سیاست‌گذاری و اعتماد بین حاکمیت و مردم باز می‌گردد.»
او ادامه می‌دهد: «در ایران متاسفانه این اعتماد وجود ندارد و از طرفی حاکمیت به شدت نگران واکنش مردم نسبت به بحران کم‌آبی است. به طوری که این ترس همواره وجود دارد که مساله آب به یک جنبش اجتماعی تبدیل شود و مشکلات زیست‌محیطی بهانه‌ای برای بروز یک انقلاب باشد. این در حالیست که هیچ اراده‌ای از سوی نظام جمهوری اسلامی و هیچ میلی از سوی مردم برای مدیریت بحران آب دیده نمی‌شود.»
بحران آب و فراگیر شدن مهاجرت‌های اقلیمی
بحران آب در ایران طی چند سال گذشته با موجی از مهاجرت‌های اقلیمی، از جمله مهاجرت از مناطق خشک به شهرهای برخوردار یا حاشیه‌های کلان‌شهرها همراه شده است؛ مهاجرتی که نه‌تنها مشکلات مناطق مبدا را رها نمی‌کند، بلکه مقصد را هم با بحران جدیدی مواجه می‌سازد. به طوری که به گفته کارشناسان، فلات مرکزی ایران در آستانه فروپاشی تعادل آبی و جمعیتی قرار گرفته است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به عقیده منصور سهرابی، هم اکنون بعضی از روستاها در نقاط مختلف ایران از جمله در استان آذربایجان غربی به دلیل مشکل آب تخلیه شده‌اند. همچنین در اصفهان به دلیل بی‌آبی و فرونشست زمین اساسا روستاهایی که خانه بهداشت، مدرسه، آسفالت و دیگر امکانات را داشتند تخلیه شده‌اند.
به گفته این کارشناس، وضعیت به جایی رسیده که مناطق مهاجرپذیر کشور از جمله تهران هم دیگر نمی‌توانند پذیرای مهاجران باشند و با ادامه این روند از ۱۵ تا ۴۰ سال دیگر نزدیک به ۷۵ درصد از ایران دیگر قابل سکونت نخواهد بود.