آتش‌بس ایران و اسرائیل؛ بودجه خالی، بحران اقتصادی پابرجا
۱۴۰۴ تیر ۱۰, سه‌شنبه
با اعلام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، تهران برای نخستین بار در هفته‌های اخیر نفسی از آرامش کشید. اما در حالی که تنش‌های نظامی فروکش کرده، پیامدهای اقتصادی جنگ همچنان بر دوش شهروندان باقی مانده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند اثرات این بحران نه‌تنها در کوتاه‌مدت، بلکه در ماه‌ها و حتی سال‌های آینده نیز سایه سنگینی بر اقتصاد منطقه خواهد انداخت.
در جریان حملات اسرائیل، مناطقی در غرب ایران، از جمله چندین پایگاه نظامی و بخش‌هایی از زیرساخت‌های عمومی شبکه‌های برق آسیب دیدند. به‌گفته برخی تحلیلگران، هزینه بازسازی زیرساخت‌های هدف قرار گرفته، می‌تواند به چندین میلیارد دلار برسد؛ عددی که با توجه به محدودیت‌های ارزی و فشار بودجه، دولت را در تنگنای جدی قرار خواهد داد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
رضا طالبی، روزنامه‌نگار ایرانی مقیم آلمان، در تحلیل خود از وضعیت اخیر ایران به دویچه‌وله فارسی گفت: «فارغ از خسارت‌های جانی و مالی که تجاوز اسرائیل به خاک کشور به‌دنبال داشت، در بخش‌های مختلف، این بحران خسارت‌هایی به بار آورد که تنها با ترمیم مدیریتی قابل حل نیست و نیازمند بازسازی اقتصادی نیز هست.»
او در ادامه افزود: «اگر از منظر اقتصادی نگاه کنیم، سال‌ها هزینه کردن روی مسئله هسته‌ای و در نتیجه، محدود شدن این فعالیت‌ها، ممکن است ایران را به سمت یک ابهام یا انزوای استراتژیک سوق دهد. این وضعیت می‌تواند باعث شود که ایران، با محدود کردن رسمی فعالیت‌های هسته‌ای و در عین حال پنهان‌سازی آن، مستقیما به‌سوی ساخت بمب اتم حرکت کند. البته این تنها یک سناریوی دور است که مشکلات خاص خود را دارد؛ از جمله کنار گذاشتن سایر شاخه‌های برنامه هسته‌ای.»
به نظر می‌رسد به دنبال این حمله، دولت مستقر در تهران باید با بودجه‌ای که پیش‌تر نیز با چالش‌های داخلی و اعتراضات مردمی علیه تمامیت جمهوری اسلامی مواجه بود، اکنون بخشی از آن را به بازسازی زیرساخت‌ها اختصاص دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش فشار سیاسی شود، چرا که افکار عمومی خواهان شفاف‌سازی در هزینه‌کرد منابع است.
بازار متلاطم مصالح و مسکن
در پی افزایش نیاز به مصالح ساختمانی، قیمت اقلامی مانند سیمان، فولاد و خدمات مهندسی در ایران افزایش یافته و احتمال جهش دوباره قیمت مسکن و اجاره‌بها نیز وجود دارد. به همین دلیل، کارشناسان نسبت به افزایش فعالیت‌های دلالی هشدار می‌دهند.
تجربه بحران‌های گذشته نشان داده است که در نبود نظارت کافی، زمینه برای سودجویی گسترده فراهم می‌شود. این وضعیت در بازار مسکن و ساخت‌وساز می‌تواند منجر به بی‌ثباتی بیشتر شود.
کسب‌وکارهای خرد، به‌ویژه در مناطق مرزی ایران، تحت تاثیر جنگ دچار رکود شده‌اند. اکنون بسیاری از مشاغل خدماتی از جمله حمل‌ونقل، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها با کاهش شدید تقاضا مواجه‌اند.
این وضعیت به گفته کارشناسان می‌تواند به موج جدیدی از بیکاری در ماه‌های آینده منجر شود. علاوه بر این، توان پایین مالی این مشاغل برای عبور از بحران، امکان بازگشت سریع به بازار را دشوار می‌کند.
بیشتر بخوانید:آتش‌بس یا قطع موقت جنگ ایران و اسرائيل؟ پرسش این است
خطر بیکاری گسترده، افزایش تورم و کاهش قدرت خرید
تورم یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های مردم ایران در سال‌های اخیر بوده است که اکنون با هزینه‌های ناشی از بازسازی، افزایش واردات کالاهای اساسی و کاهش صادرات، این بحران اقتصادی تشدید شده است.
در فضای پرتنش سیاسی و اقتصادی، تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای ورود به بازار ایران نیز به‌شدت کاهش یافته است. تحریم‌ها و بی‌ثباتی مالی، سرمایه‌گذاری را به امری پرخطر تبدیل کرده‌اند. این کاهش سرمایه‌گذاری می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری، رکود اقتصادی و بیکاری شود. از سوی دیگر، اگر فضای نااطمینانی ادامه یابد، خروج سرمایه‌ها از کشور نیز افزایش خواهد یافت.
در همین زمینه دکتر احمد علوی، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی با تاکید بر اینکه تنها راه‌حل واقعی، بازنگری در ساختار بودجه، کاهش هزینه‌های غیرضروری و مقابله با فساد ساختاری است، می‌گوید: «چاپ پول برای جبران هزینه‌ها، بدون تردید تورم را افزایش خواهد داد. قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و اقشار کم‌درآمد بیشترین آسیب را خواهند دید.»
علوی معتقد است که دولت باید با فازبندی پروژه‌های بازسازی، از برنامه‌هایی آغاز کند که بیشترین بازده اقتصادی را دارند و نیاز فوری مردم را پاسخ می‌دهند. همچنین شفاف‌سازی مالی و کاهش نقش نهادهای غیرمولد می‌تواند مسیر ترمیم اقتصادی را هموارتر کند.
بودجه زیر فشار مضاعف
دولت ایران پیش از جنگ نیز با کسری بودجه روبه‌رو بود. اکنون با ضرورت بازسازی، حمایت از آسیب‌دیدگان و جبران زیان کسب‌وکارها، فشار بیشتری بر منابع مالی وارد شده است.
دکتر هادی زمانی، مشاور اقتصادی پیشین وزارت حمل‌ونقل بریتانیا به دویچه‌وله فارسی گفت:«با ادامه تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی، بازسازی واقعی عملا غیر ممکن است.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
از نظر او هزینه‌های ناشی از جنگ می‌تواند به یک جهش تورمی بی‌سابقه منجر شود.
بسیاری از ناظران بر این باورند که آتش‌بس شاید از شدت تنش‌های نظامی بکاهد، اما ترمیم اقتصادی نیازمند راهی دشوار و بلندمدت است. کاهش هزینه‌های غیرضروری، اصلاح ساختارهای ناکارآمد، شفاف‌سازی مالی و گشایش در روابط بین‌المللی از جمله اقداماتی هستند که به باور کارشناسان می‌توانند به کاهش بحران کمک کنند.
از نظر آنان، برای ترمیم اقتصاد، آتش‌بس و حتی صلح کافی نیست؛ اراده برای اصلاح نیز باید وجود داشته باشد.