چرا جمهوری اسلامی میلیاردها تومان خرج مراسم اربعین می‌کند؟
۱۴۰۴ مرداد ۲۶, یکشنبه
هر سال با نزدیک شدن به اربعین حسینی، میلیون‌ها زائر از ایران راهی عراق می‌شوند و دولت جمهوری اسلامی با امکانات گسترده از این مراسم پشتیبانی می‌کند. این پشتیبانی شامل اختصاص یارانه‌های سنگین به بخش حمل‌ونقل، تامین خدمات درمانی و امنیتی و هزینه‌های ارزی برای زائران است.
پرسشی که بارها در رسانه‌ها و میان منتقدان تکرار شده این است که چرا در شرایطی که اقتصاد ایران با تورم بالای ۴۰ درصد، کاهش رشد اقتصادی و کسری بودجه سنگین مواجه است، چنین هزینه‌های کلانی برای این مراسم انجام می‌شود.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
گزارش‌های رسمی و غیررسمی نشان می‌دهد که برگزاری مراسم اربعین برای ایران هزینه‌ای چند هزار میلیارد تومانی دارد. به گفته دیوان محاسبات، تنها در سال ۱۴۰۱ بیش از شش هزار میلیارد تومان یارانه به بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی اختصاص یافت تا سفر زائران به شکل رایگان یا با تخفیف انجام شود. وزارت بهداشت همان سال اعلام کرد که بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان برای دارو، تجهیزات پزشکی و اعزام کادر درمانی به عراق هزینه کرده است.
منابع غیررسمی می‌گویند هزینه‌های انتظامی و امنیتی این مراسم در همان سال حدود سه هزار میلیارد تومان بوده است.
برخی برآوردها نشان می‌دهد که در مجموع نزدیک به ۱۰هزار میلیارد تومان از بودجه عمومی تنها در سال ۱۴۰۱ برای برگزاری اربعین هزینه شده است؛ رقمی که چند برابر کل بودجه سالانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. منتقدان می‌گویند چنین هزینه‌ای برای یک مراسم مذهبی در حالی انجام می‌شود که بخش‌های حیاتی اقتصاد و خدمات عمومی ایران با بحران جدی روبه‌رو هستند.
اهداف سیاسی و امنیتی این مراسم چیست؟
تحلیلگران بر این باورند که جمهوری اسلامی اربعین را صرفا یک مراسم مذهبی نمی‌بیند بلکه آن را ابزاری برای نمایش قدرت نرم و گسترش نفوذ منطقه‌ای خود می‌داند. حضور گسترده زائران ایرانی در عراق پیامی آشکار به دولت بغداد، گروه‌های شیعی و رقبای منطقه‌ای ایران تلقی می‌شود. حکومت تلاش می‌کند نشان دهد که توانایی بسیج و مدیریت یک جمعیت عظیم را دارد و از این توان به عنوان سرمایه ژئوپولیتیک استفاده می‌کند.
در داخل ایران، صداوسیما و رسانه‌های وابسته به حکومت این مراسم را "بزرگ‌ترین گردهمایی جهان" معرفی می‌کنند و با انتشار گسترده تصاویر، تلاش می‌کنند تا مشروعیت مذهبی حکومت را تقویت کنند. مقامات جمهوری اسلامی در سخنرانی‌های خود بارها تاکید کرده‌اند که اربعین"نماد وحدت شیعی" و "پیوند فراملی میان ایران و عراق" است.
با وجود تبلیغات گسترده، انتقادها درباره هزینه‌های اربعین هر سال شدت می‌گیرد؛ بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که در شرایطی که بیش از یک‌سوم جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند، هزینه‌های میلیاردی برای این مراسم هیچ توجیهی ندارد.
منتقدان می‌گویند با بخشی از این هزینه‌ها می‌شد شبکه‌های آب‌رسانی را بازسازی کرد یا بدهی بیمارستان‌های دولتی را پرداخت. از نظر آنان اولویت‌های اصلی ایران باید تامین زیرساخت‌های حیاتی، بهبود خدمات بهداشتی و آموزشی و مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی باشد، نه هزینه برای راهپیمایی مذهبی در یک کشور دیگر.
موحد خرمی، کارشناس و تحلیلگر رسانه، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی می‌گوید: «در کشوری که مردم هر روز با قطع برق، بی‌آبی و کمبود دارو دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حکومت میلیاردها تومان را صرف برق‌کشی و آب‌رسانی برای مراسم اربعین در عراق می‌کند. این نشان می‌دهد اولویت جمهوری اسلامی نه مردم ایران بلکه تبلیغات سیاسی و خرید نفوذ در عراق است.»
او اضافه می‌کند: «خرج کردن نزدیک به دو تریلیون تومان برای نمایش قدرت منطقه‌ای هیچ سودی برای مردم ایران ندارد و به فروپاشی زیرساخت‌ها و تشدید فقر منجر می‌شود. وقتی حکومتی مردمش را در بحران معیشتی رها می‌کند اما برای اربعین عراق سخاوتمندانه خرج می‌کند، معنایش این است که مردم ایران در معادلات جمهوری اسلامی هیچ جایگاهی ندارند.»
اربعین تنها برای ایران هزینه‌زا نیست؛ عراق نیز سالانه با پیامدهای این تجمع عظیم روبه‌رو می‌شود. شهرهای کربلا، نجف و بغداد با فشار سنگین بر زیرساخت‌های شهری مواجه هستند و دولت عراق مجبور است منابع گسترده‌ای برای مدیریت جمعیت اختصاص دهد.
بیشتر بخوانید:کاریکاتور هفته
در عین حال، حضور میلیونی ایرانیان در خاک عراق، ابزاری برای گسترش نفوذ جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. این موضوع در بخشی از جامعه عراق با حساسیت و انتقاد همراه است، به‌ویژه آن دسته از گروه‌ها و جریانات سیاسی که نسبت به نقش ایران در عراق دیدگاه انتقادی دارند.
تغییر شرایط پس از تحولات منطقه‌ای
برخی کارشناسان می‌گویند کارکرد سیاسی اربعین برای جمهوری اسلامی نسبت به گذشته کاهش یافته است.
در همین زمینه مهدی نخل احمدی، روزنامه‌نگار به دویچه‌وله فارسی می‌گوید: «بعد از طوفان‌الاقصی [عملیات تروریستی حماسدر ۷ اکتبر] و فروپاشی محور مقاومت، آنچه جمهوری اسلامی سال‌ها به‌عنوان استراتژی بقا و گسترش نفوذ منطقه‌ای جا زده بود، به وضوح بی‌ثمر شد. ایده ام‌القرای جهان اسلام و صدور انقلاب دیگر نه در سیاست منطقه‌ای محلی از اعراب دارد و نه در افکار عمومی داخل ایران. راهپیمایی اربعین روزگاری در چارچوب قدرت‌نمایی نرم جمهوری اسلامی تعریف می‌شد اما امروز به پوسته‌ای بی‌محتوا بدل شده است.»
او می‌افزاید: «امروز اربعین نه بازوی نفوذ منطقه‌ای است، نه جبران‌کننده بحران مشروعیت حکومت در داخل. نهایتا برای بخشی از هواداران سرسخت نظام کارکرد نمایشی دارد اما برای بدنه جامعه ایرانی یادآور هزینه‌های سنگینی است که در اوج فقر و بحران اقتصادی از جیبشان پرداخت می‌شود. جمهوری اسلامی حتی در استفاده از مناسک مذهبی هم از مرحله قدرت‌نمایی عبور کرده و وارد فاز خریدن زمان با نمایش‌های خالی شده است.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مراسم اربعین برای جمهوری اسلامی ترکیبی از اهداف مذهبی، سیاسی، امنیتی و تبلیغاتی را دنبال می‌کند. تهران تلاش می‌کند از این تجمع میلیونی برای نمایش قدرت و تقویت نفوذ منطقه‌ای بهره ببرد، اما هزینه‌های کلان آن، در شرایطی که اقتصاد ایران با بحران‌های جدی مواجه است، انتقادهای فراوانی برانگیخته است.
از نگاه منتقدان، جمهوری اسلامی با سرمایه‌گذاری عظیم در اربعین بیش از آنکه به فکر رفاه مردم خود باشد، به دنبال نمایش قدرت در خارج از مرزها و حفظ مشروعیت داخلی است. این سیاست، به باور بسیاری از ناظران، شکاف میان اولویت‌های حکومت و نیازهای واقعی جامعه ایران را عمیق‌تر کرده است.