مکانیسم ماشه؛ هشداری از درون حاکمیت در مورد روزهای طوفانی
۱۴۰۴ مرداد ۲۲, چهارشنبه
طی هفته‌های اخیر، تنش میان جمهوری اسلامی و قدرت‌های غربی بر سر فعالیت‌های هستهای ایران بار دیگر به نقطه اوج خودش رسیده است. بریتانیا، فرانسه و آلمان، سه کشور بزرگ اروپایی، رسماً اعلام کرده‌اند که اگر ایران به تعهدات خود در چارچوب توافق هستهای عمل نکند، آماده‌اند مکانیسم ماشه را برای بازگشت خودکار تحریم‌ها فعال کنند.
در مقابل، مقامات جمهوری اسلامی تلاش کرده‌اند این تهدید را کم‌اهمیت جلوه دهند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه اواسط مرداد اعلام کرد که درباره تبعات مکانیسم ماشه "بزرگ‌نمایی" شده و این موضوع بیش از آنچه واقعیت است، در چشم مردم جلوه داده شده است. او گفت که این مکانیسم بیشتر "جنبه روانی" دارد.
اما یک نامه محرمانه وزارت اطلاعات که نسخه‌ای از آن طی روزهای اخیر به دست ایران‌اینترنشنال رسیده، تصویری کاملاً متفاوت از نگاه درونی حکومت ارائه می‌دهد؛ نگاهی که نه تنها پیامدهای این سازوکار را تهدیدی جدی می‌داند، بلکه از آن به عنوان "خطری بالقوه" برای ثبات داخلی یاد می‌کند.
متن محرمانه وزارت اطلاعات؛ اقتصاد، امنیت و اعتراض
بر اساس این نامه که تاریخ ۲۰ مرداد را دارد، وزارت اطلاعات به وزارتخانه‌ها و شرکت‌های بزرگ هشدار داده که فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند پیامدهای زیر را به همراه داشته باشد:
توقف کامل فروش نفت ایران و وقوع بحران‌های بزرگ اقتصادی و امنیتی
رشد بیکاری، تعدیل گسترده نیروها و تشدید نارضایتی اجتماعی
نوسانات شدید ارزی و کاهش محسوس قدرت خرید مردم
کمبود مواد اولیه و تجهیزات پزشکی، از جمله داروهای حیاتی مانند انسولین یا داروهای بیماران مبتلا به سرطان و بیماری‌های خاص
افزایش هزینه نهاده‌های کشاورزی و تهدید امنیت غذایی اقشار آسیب‌پذیر
بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و سازمان ملل با محدودیت‌های گسترده بر صادرات و واردات کالا و خدمات
مسدود شدن دارایی‌ها و حساب‌های ارزی فعالان اقتصادی در خارج کشور
تحریم دوباره صنایع نفت، پتروشیمی، بانک، بیمه، کشتی‌رانی و فناوری‌های حساس
توقف فروش تسلیحات به ایران و تخریب اعتبار بین‌المللی برندهای ایرانی
خروج شرکای خارجی از همکاری‌های فعلی و محدودیت در امضای قراردادهای جدید
افزایش حملات سایبری هدفمند به زیرساخت‌های اقتصادی کشور
وزارت اطلاعات همچنین به تهدیدات حوزه سرمایه‌گذاری، بیمه و امنیت سایبری اشاره کرده و خواستار آمادگی کامل "نهادهای اقتصادی حساس" شده است.
این نهاد امنیتی حکومت، در پایان، راهکارهایی برای "افزایش تاب‌آوری" در برابر تحریم‌ها از جمله بازبینی فوری قراردادهای بین‌المللی، شناسایی نقاط آسیب‌پذیر شرکت‌ها، پایش فعال تهدیدات سایبری، طبقه‌بندی اسناد حساس، استفاده از ابزارهای پوشش ریسک ارزی و متنوع‌سازی زنجیره تأمین با تکیه بر کشورهایی چون چین، روسیه و عراق که کمتر تحت تأثیر تحریم‌ها قرار می‌گیرند ارائه داده است.
مکانیسم ماشه؛ تهدیدی فراتر از یک فشار خارجی
به عقیده تحلیلگران سیاسی، نامه هشدارآمیز وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی نشان‌دهنده این موضوع است که حکومت ایران از تبعات داخلی فعال شدن مکانیسم ماشه وحشت بیشتری نسبت به تبعات خارجی آن دارد.
دومان رادمهر، تحلیلگر سیاسی و دبیر کانون دموکراسی و توسعه آذربایجان در گفتگو با بخش فارسی دویچه‌وله معقتد است که نظام در مهار نارضایتی داخلی، "پرواکتیو" است، حتی اگر در سیاست خارجی شکست خورده باشد.
این تحلیلگر سیاسی می‌افزاید: «اگرچه جمهوری اسلامی فشار خارجی را بی‌تأثیر و در حد کاغذپاره می‌داند، اما آنها به نتایج و عواقب تحریم‌ها واقف هستند. با این حال، اولویت اصلی نظام، حفظ ظاهری اقتدار در افکار عمومی داخلی است. جمهوری اسلامی با اینکه تا به حال عناد ایدئولوژیک را به منافع ملی ترجیح داده است، اما همزمان در تلاش بوده است تا خطرات و پیامدهای احتمالی سیاست‌های خود در داخل را کنترل کند.»
رادمهر اضافه می‌کند: «این نامه نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی اگرچه در تأمین امنیت در برابر تجاوز خارجی درمانده بوده و کشور و مردم را به فلاکت و بحران رسانیده است، در امر کنترل نارضایتی مردم و سرکوب معترضان این چنین در حال آمادگی به سر می‌برد.»
به باور تحلیلگران، فعال شدن مکانیسم ماشه مخصوصاً در شرایط فعلی که اقتدار نظام بعد از حمله اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران کاهش پیدا کرده و مردم با گرانی سرسام‌آور و قطعی آب و برق دست به گریبان هستند، می‌تواند از نظر عکس‌العمل مردم به مراتب شدیدتر باشد. به عبارتی دیگر، اعتراضات دی‌ماه ۹۶ و آبان ۹۸ این بار با گستردگی و شدت بیشتری می‌تواند به وقوع بپیوندد.
رادمهر با تائيد این عبارات تأکید می‌کند: «جمهوری اسلامی بهتر از هر کسی، عواقب فعال شدن مکانیسم ماشه و نیز شدت نارضایتی مردم و شکنندگی اوضاع را می‌داند. برای همین نهادهای امنیتی این چنین به تشویش افتاده و درصدد بسیج حداکثری امکانات برای جلوگیری از شروع اعتراضات، انحراف آنها و در نهایت سرکوب معترضان هستند.»
او به سناریوهای احتمالی حکومت برای انحراف افکار عمومی اشاره می‌کند: «معمولاً در چنین شرایطی، سناریوهای احتمالی برای انحراف اذهان عمومی به یک مسئله حاشیه‌ای نیز آماده می‌شود تا در صورت لزوم، شدت احساس نارضایتی را ملایم‌تر کند. مانند سوءاستفاده از مسائلی چون فوتبال، سلبریتی‌ها، ایجاد نگرانی‌های ساختگی در مورد تمامیت ارضی و … .»
این تحلیلگر سیاسی در پاسخ به این پرسش که آیا احتمال عمدی بودن درز نامه وزارت اطلاعات وجود دارد، می‌گوید: «به نظرم نمی‌شود گفت که این امر عمدی بوده یا سهوی. درز اطلاعات محرمانه در جمهوری اسلامی هم عمداً و هم سهواً مسبوق به سابقه است. اگر عمدی در این کار بوده، باید هدفی داشته باشد. شاید حاضر کردن افکار عمومی برای شوک ناشی از فعال کردن مکانیسم ماشه در کنار هشدار به مردم که (برای سرکوب) ما آماده‌ایم، بخشی از این هدف باشد.»
"اجرای مکانیسم ماشه می‌تواند به سرنگونی نظام منتهی شود"
از جمله وظایف سازمان‌های اطلاعات و امنیت یک کشور جمع‌آوری اطلاعات، طبقه‌بندی و سپس ارائه آنها به مقامات، مسئولان و نهادهای حکومت است. البته وزارت اطلاعات و امنیت نظام‌های دیکتاتوری یا تام‌گرا (توتالیتر) مانند جمهوری اسلامی جمع‌آوری اطلاعات درباره دگراندیشان و مخالفان و سرکوب آنها را نیز به عهده دارد.
به عقیده پرویز دستمالچی، سیاستمدار و نویسنده، در این میان اینکه وزارت اطلاعات و امنیت حکومت ایران به موضوع مکانیسم ماشه ورود کرده است، به دلیل پیامدهای بسیار شدید و احتمالاً خطرناک آن برای کل نظام است که می‌تواند حتی به سرنگونی آن منتهی شود.
او در گفتگو با دویچه وله فارسی می‌افزاید: «اگر مکانیسم ماشه اجرایی شود، به این معنا خواهد بود که تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد (۱۹۳ کشور) موظف به اجرای آن خواهند بود. در چنین حالتی تمام شریان‌های سیاسی-اقتصادی کشور قطع خواهند شد. این امر می‌تواند موجب ورشکستگی کامل اقتصادی و در پی آن اعتراض‌هایی شود که امنیت حکومتگران را با خطرهای بسیار بزرگ روبرو کند.»
بیشتر بخوانید: بیانیه ۱۴ کشور؛ آغاز مرحله‌ای جدید از رویارویی غرب با تهران؟
این تحلیلگر سیاسی ضمن تائید هشدار وزارت اطلاعات درباره احتمال اوج گرفتن اعتراضات داخلی در صورت بازگشت تحریم‌ها توضیح می‌دهد: «اجرایی شدن مکانیسم ماشه یعنی قطع رابطه در تمام زمینه‌ها با کل دنیا. در چنین حالتی جمهوری اسلامی دیگر نمی‌تواند به کسی نفت بفروشد تا برای مخارج خود پول داشته باشد.»
دستمالچی می گوید: «نداشتن ارز و پول یعنی ورشکستگی حکومت، یعنی عدم پرداخت دستمزد کارگران و حقوق‌بگیران، یعنی چاپ بی‌پشتوانه پول، یعنی تورم افسارگسیخته، یعنی ورشکستگی و تعطیلی کارخانه‌های دولتی و حتی بخش خصوصی، یعنی بیکاری گسترده، یعنی نوسانات شدید ارزی و سقوط بی‌انتهای پول ملی.»
او با اشاره به این که اعتراضات مردمی را اینبار "بسیار خشن و شدید" خواهد بود، اضافه می‌کند: «شما اگر آب و برق نداشته باشید، گرانی مواد خوراکی هم به آنها اضافه شود، بیکاری و ورشکستگی و بی‌پولی و… و ده‌ها مشکل دیگر به آن اضافه شود و شما تمام آنها را نتیجه سیاست‌های نادرست، بی‌لیاقتی و فساد حکومتگران ببینید، در آن صورت چه خواهید کرد؟ خب، می‌روید خیابان و دست به اعتراض می‌زنید و چنین نیز خواهد شد.»
حکومت ایران می‌خواهد بماند، حتی به قیمت نابودی ایرانیان
در حالی که در عرصه عمومی، مقامات حکومت ایران فعال سازی مکانیسم ماشه را کوچک می‌شمارند، در محافل محرمانه اما برای روزی آماده می‌شوند که فشار خارجی و انفجار داخلی همزمان از راه برسد. چنین روزی، به گفته کارشناسان، می‌تواند آغازگر تغییراتی باشد که حتی دستگاه سرکوب جمهوری اسلامی هم نتواند مهارش کند. به گفته کارشناسان، مکانیسم ماشه به شرطی عملی نمی‌شود که رژیم به تعهدات خود در برجام عمل کند، کاری که نکرده است و نخواهد کرد.
پرویز دستمالچی در این باره معتقد است: «حکومت ایران باید دست از غنی‌سازی اورانیوم برای تولید سلاح اتمی بردارد، به دنبال ساختن بمب اتمی نباشد، برد موشک‌های دوربرد و بالستیک خود را محدود به حداکثر پانصد کیلومتر کند، دست از سیاست تروریسم بین‌المللی و منطقه‌ای خود از راه ایجاد و تقویت گروه‌های نیابتی بردارد، که بر نخواهد داشت. زیرا پذیرش این سه شرط یعنی شکست کامل استراتژی چهل‌ساله جمهوری اسلامی.»
بیشتر بخوانید: تروئیکای اروپایی: آماده فعال‌سازی مکانیسم ماشه هستیم
این تحلیلگر سیاسی تاکید می کند: «برای حکومتگران کشور ایران مهم نیست، آنها حکومت اسلامی می‌خواهند، به هر قیمتی. ما با یک نظم ایدئولوژیک ارتجاعی ویرانگر روبرو هستیم. آنها ترجیح می‌دهند بمانند، حتی به قیمت ویرانی و نابودی ایران و ایرانیان. در این مدت حدود نیم‌سده، همواره چنین سیاستی کرده‌اند.»
دستمالچی در پاسخ به این پرسش که آیا هشدار وزارت اطلاعات را باید به عنوان اعتراض ضمنی به شکنندگی وضعیت داخلی تفسیر کرد، توضیح می‌دهد: «کاملاً درست است، اگر چنین نبود نه وزارت اطلاعات به این موضوع ورود می‌کرد و به مقامات و نهادها هشدار می‌داد و نه این گزارش محرمانه به بیرون درز می‌کرد. رژیم نگران از دست دادن همه چیز خود است، یعنی فروپاشی حکومت و پایان حکومت دینی که برای نیم‌سده منطقه و جهان را با بحران روبرو کرده و ملت ایران را به خاک سیاه نشانده است.»