فیلترینگ حکومتی، تیر خلاص بر پیکر اقتصاد دیجیتال در ایران
۱۴۰۴ تیر ۳۱, سه‌شنبه
در پی جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، زیرساخت‌های ارتباطی و اقتصادی ایران بار دیگر در معرض یکی از بزرگترین آزمون‌های خود قرار گرفتند. در این میان، اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارهای اینترنتی بیشترین آسیب را دیدند.
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی، روز سه‌شنبه ۳۱ تیر (۲۲ ژوئیه) در صحن علنی مجلس شورای اسلامی از خسارت ۱۵ هزار میلیارد تومانی به اقتصاد دیجیتال در مدت این جنگ خبر داد؛ رقمی که او آن را معادل بودجه سالانه برخی وزارتخانه‌ها عنوان کرد.
به گفته هاشمی، نزدیک به ۱۰ میلیون ایرانی به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در بستر اقتصاد دیجیتال فعالیت می‌کنند. اما طی جنگ ۱۲ روزه، اشتغال در این حوزه با کاهش ۳۰ درصدی مواجه شده و بسیاری از کسب‌وکارها دچار آسیب‌های جدی شده‌اند.
محدودیت‌های اینترنتی که به گفته هاشمی "حسب صلاحدید مراجع امنیتی" اعمال شده‌اند، از اصلی‌ترین عوامل این آسیب‌ها بوده‌اند. هاشمی خسارت‌ها به اقتصاد دیجیتال در ایران را ماهانه ۱۵ هزار میلیارد تومان برآورد کرده است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
در کنار این، به گفته وزیر ارتباطات، بیش از ۲۰ هزار حمله سایبری از خارج کشور زیرساخت‌های ایران را در جریان جنگ ۱۲ روزه هدف گرفته‌اند. به گفته هاشمی، بخشی از این حملات مهار شده، اما در مواردی نیز زیرساخت‌های حیاتی کشور آسیب دیده‌اند.
روزنامه "وال استریت ژورنال" پیش‌تر از عملیاتی بی‌سابقه توسط گروه هکری "گنجشک درنده" خبر داده بود که به گفته این رسانه آمریکایی، به نابودی کیف‌پول‌های دیجیتال مرتبط با سپاه پاسداران که حاوی رمزارزهایی به ارزش ۹۰ میلیون دلار بوده منجر شده است.
در چنین شرایطی، وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی انگشت اتهام را متوجه استفاده مردم از فیلترشکن‌ها کرد و گفت، شبکه اینترنت کشور به دلیل استفاده از این ابزارها آلوده شده و ۳۰ درصد از درخواست‌های کاربران به مقصد نمی‌رسد. او همچنین تصریح کرد که دلیل اصلی پایین آمدن کیفیت شبکه، عدم سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر بوده است.
خساراتی فراتر از عدد
گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های مستقل داخلی ابعاد دیگری از این بحران را روشن کرده‌اند. پلتفرم خرید و فروش آنلاین "دیوار" در گزارشی تحلیلی نوشته است که قطعی و اختلال اینترنت، حمله‌ای به قلب اقتصاد دیجیتال ایران است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
برآورد نهاد بین‌الملل "نت‌بلاکس" نیز حاکی از آن است که هر ساعت قطعی کامل اینترنت، معادل ۱.۵ میلیون دلار خسارت به اقتصاد ایران وارد می‌کند.
به گزارش "دیوار"، این اختلالات، در لایه‌ای پنهان‌تر، ایران را از دریافت به‌روزرسانی‌های امنیتی محروم می‌کند؛ روندی که به گفته این پلتفرم، نوعی "خودتحریمی امنیتی" است که سیستم‌های بانکی، مالی و خدماتی ایران را در برابر حملات سایبری بی‌دفاع می‌سازد.
در کنار این، قطع ارتباط با زیرساخت‌های ابری جهانی باعث از کار افتادن سیستم‌های هوش مصنوعی در پلتفرم‌هایی چون "دیوار" شده و توان آنها برای مقابله با کلاهبرداری و اختلال را کاهش داده است.
مرگ اکوسیستم استارت‌آپی؟
انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی نیز در نامه‌ای به وزیر ارتباطات ایران هشدار داده است که اختلالات هدفمند اینترنت، از جمله دستکاری DNSها و فیلترینگ پروتکل‌ها، زیان‌هایی به بار آورده که موجودیت "اکوسیستم استارت‌آپی" کشور را تهدید می‌کند. این انجمن نیز از زیان بیش از ۱.۵ میلیون دلاری در هر ساعت قطع اینترنت خبر داده و اعلام کرده است که بیش از ۴۰۰ هزار کسب‌وکار کوچک و متوسط در ایران در معرض نابودی کامل قرار گرفته‌اند.
فراتر از این زیان مالی، مهاجرت نخبگان فناوری، کاهش اعتماد عمومی و فرسایش سرمایه انسانی از مهم‌ترین تهدیدهایی هستند که این انجمن نسبت به آنها هشدار داده و گفته است، در واقع اینترنت در ایران دیگر نه یک "ابزار توسعه"، که به تعبیر رسانه‌ها، به یک "مظنون امنیتی" بدل شده است.
فیلترینگ یا مقابله کور با فناوری؟
از سوی دیگر، منتقدان فیلترینگ و محدودسازی ارتباطات بر این باورند که نه فقط جنگ، بلکه سیاست‌های انسدادی داخلی هم به شدت به اقتصاد دیجیتال ضربه زده‌اند.
محمد رهبری، جامعه‌شناس، در یادداشتی در کانال تلگرامی "امتداد" نوشته است: «اگر از ابزارهای ارتباطاتی برای نفوذ و جاسوسی سوءاستفاده می‌شود، باید جلوی این سوءاستفاده را گرفت، نه آن‌که هر ارتباطی را از اساس مسدود کرد.» در واقع، از نظر این پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی، ابزارهای ارتباطی باید مصون شوند، نه مسدود.
بیشتر بخوانید: اینترنت طبقاتی؛ بازتولید تبعیض در بستر دیجیتال
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه سیستم‌عامل‌های گوشی‌های هوشمند نیز ساخت آمریکا هستند، استدلال کرده است که حذف واتساپ یا فیلتر کردن پلتفرم‌ها، نه امنیت می‌آورد و نه کارایی. بر اساس سخنان این کارشناس، محروم کردن میلیون‌ها نفر از ابزارهای ارتباطی، به دلیل نگرانی از سوءاستفاده امنیتی، خود نوعی بی‌تدبیری است.
بن‌بست تاریخی یا فرصت بازاندیشی؟
در حالی که قطعی اینترنت در ایران از زمان اعتراضات آبان ۹۸ تا جنگ اخیر میان ایران و اسرائیل، به یک الگوی تکرارشونده با روندی صعودی بدل شده، اعتماد عمومی به نهادهای سیاست‌گذار در این حوزه مدام سیر نزولی داشته است.
اگرچه وزارت ارتباطات از تخصیص دو هزار میلیارد تومان برای جبران خسارت‌ها خبر داده، اما به نظر می‌رسد بخش خصوصی دیگر باوری به وعده‌ها ندارد و آنها را کارساز نمی‌داند.
کشوری که زمانی می‌خواست الگویی نوظهور در توسعه استارت‌آپ‌ها و تجارت دیجیتال در خاورمیانه شود، اکنون درگیر چالش‌هایی است که نه زاده تکنولوژی، بلکه ناشی از رویکردهای امنیتی به مقوله فناوری است.
با وام‌گیری از گزارش "دیوار" می‌توان گفت، ایران در نقطه‌ای ایستاده است که باید میان "اتصال" و "انزوا" یکی را برگزیند و این تصمیم که فقط اقتصادی نیست، سرنوشت نسلی را رقم خواهد زد که آینده‌اش را در جهان دیجیتال جست‌وجو می‌کند.