جنگ ایران و اسرائيل؛ تاثیر منازعه خاورمیانه بر قاره آفریقا

در پی تشدید درگیری‌های نظامی میان اسرائیل و ایران ، خطر بی‌ثباتی فزاینده در منطقه وجود دارد؛ روندی که می‌تواند پیامدهایی برای کشورهای آفریقایی به همراه داشته باشد.

هندریک مایهاک، رئیس بخش آفریقا در بنیاد فریدریش ابرت، وابسته به حزب سوسیال‌دموکرات آلمان بزرگ‌ترین خطر را متوجه منطقه شاخ آفریقا می‌داند. او در مصاحبه‌ای با دویچه‌وله گفت: «اگر جنگ [اسرائیل] با ایران شدت بیشتری پیدا کند، این خطر وجود دارد که جنگ‌های مرتبط در اطراف دریای سرخ نیز گسترش یابند.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

تشدید بحران در شرق آفریقا

مایهاک توضیح می‌دهد: «ایران با شورشیان حوثی در یمن همکاری می‌کند و آن‌ها نیز با گروه "الشباب" در سومالی در ارتباط هستند. این روابط می‌تواند تهدیدی جدید برای شاخ آفریقا ایجاد کند — منطقه‌ای که با در نظر گرفتن جنگ‌هایی در سومالی، سودان، سودان جنوبی و باتوجه به فقدان چشم‌اندازی برای حل آن‌ها، در عمیق‌ترین بحران خود در ۳۰ سال گذشته قرار دارد.»

رئیس بخش آفریقا تأکید کرد آلمان و اروپا باید نه‌تنها در خاورمیانه، بلکه در شاخ آفریقا نیز فعال‌تر ظاهر شوند. به گفته او، تمرکز نباید فقط بر جنگ‌های خاورمیانه و اوکراین باشد، بلکه باید به قاره همسایه جنوبی نیز توجه شود؛ جایی که از غرب تا شرق آفریقا، جنگ و درگیری‌ها در حال افزایش هستند و این درگیری‌ها بر اروپا نیز تأثیر خواهد گذاشت.

مایهاک هشدار داد: «در شرایطی که توجه سیاست خارجی و منابع برای کمک‌های بشردوستانه و همکاری‌های توسعه‌ای کاهش یافته‌اند، بسیاری از کشورهای آفریقایی نگران هستند که از تمرکزغرب خارج شوند. او  درباره آنچه پیامدهای وخیم برای آفریقا خوانده، هشدار داد.

گیدو لانفرانچی از مؤسسه "روابط بین‌الملل کلینگندائل" در هلند گفت همکاری میان گروه شبه‌نظامی حوثی‌ها که تحت حمایت ایران هستند و گروه تروریستی اسلام‌گرای "الشباب" در سومالی افزایش یافته است. او افزود: «حفظ این روابط به نفع هر دو گروه است، بنابراین احتمال دارد این همکاری‌ها مستقل از تحولات خاورمیانه ادامه یابند.»

با این حال، هنوز مشخص نیست که ایران تا چه حد قادر خواهد بود به حوثی‌ها کمک کند.

شورشیان حوثی‌ در حال حاضر کنترل صنعا، پایتخت و مناطق دیگری از این کشور را در دست دارند. این شبه‌نظامیان که از سوی حکومت جمهوری اسلامی حمایت می‌شوند، از زمان آغاز جنگ غزه میان اسرائیل و گروه تروریستی حماس در اکتبر ۲۰۲۳، بارها با ادعای حمایت از فلسطینی‌ها به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ و خلیج عدن حمله کرده‌اند. اسرائیل، آمریکا و بریتانیا در ماه‌های اخیر حملاتی را علیه مواضع حوثی‌ها در یمن انجام دادەاند و این درگیری‌ها به تشدید تنش‌ها در منطقه منجر شده است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

اهمیت راهبردی شاخ آفریقا برای ایران و اسرائیل

لانفرانچی تأکید کرد ایران و اسرائیل هر دو روابط خود را در منطقه شاخ آفریقا و دریای سرخ، که منطقه‌ای با اهمیت ژئو‌استراتژیک برای هر دو کشوراست را حفظ کرده‌اند. به گفته او، جمهوری اسلامی اخیراً به نیروهای مسلح سودان (SAF) سلاح تحویل داده است.

در مقابل، اسرائیل روابط نزدیکی با اتیوپی دارد و در ماه‌های اخیر چندین دیدار در سطح وزرا میان دو کشور انجام شده است. نقش اسرائیل در سودان هنوز کاملاً روشن نیست، اما پیش از آغاز درگیری‌ها در آوریل ۲۰۲۳، اسرائیل با هر دو طرف درگیر یعنی ارتش سودان به رهبری عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع (آراس‌اف) به فرماندهی محمد حمدان دقلو رابطه داشته است.

تأثیرات اقتصادی و امنیتی بر آفریقا

کارشناسان هشدار می‌دهند پیامدهای جنگ خاورمیانه ممکن است به سراسر قاره آفریقا سرایت کند؛ از جمله اختلال در تجارت، بی‌ثباتی بازارها و فشار اقتصادی فزاینده. 

رومانه دیدبرگ، پژوهشگر برنامه آفریقا در اندیشکده "چتم هاوس" لندن، بر این نظر است که "آشفتگی‌هایی که اکنون در خاورمیانه شاهد آن هستیم، عمدتاً تأثیرات ژئوپلیتیکی غیرمستقیمی بر آفریقا خواهد گذاشت."

او می‌گوید ایران و اسرائیل هر دو نفوذ اقتصادی، دیپلماتیک و راهبردی محدودی در آفریقا دارند و سرمایه‌گذاری اندکی در این قاره انجام داده‌اند. با این حال، دیدبرگ هشدار داد قیمت انرژی ممکن است افزایش یابد و تمرکز سیاسی و نظامی بر جبهه‌ای دیگر می‌تواند شکاف‌های امنیتی در قاره یادشده ایجاد کند.

تضعیف نقش میانجی‌گرانه قطر در کنگو

دیدبرگ همچنین به نقش فعال قطر در میانجی‌گری در کشورهای آفریقایی، از جمله تلاش‌های اخیر برای میانجی‌گری میان رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو اشاره کرد. اما پس از حمله ایران به پایگاه هوایی آمریکا در قطر، این شیخ‌نشین ممکن است با تهدیدات بیشتری مواجه شود که نقش دیپلماتیک آن را بیش از این ضعیف کند.

این کارشناس افزود، قطر در اوایل سال جاری موفق شد دو رهبر سیاسی ،پل کاگامه رئیس‌جمهور رواندا و  فیلیکس تشیسکدی، رئیس‌جمهور کنگو، را پس از ماه‌ها تنش به میز مذاکره بکشاند. کاهش حمایت قطر از کنگو در این زمان حساس می‌تواند یکی از پیامدهای تشدید تنش میان ایران و اسرائیل باشد. با این حال، دیدبرگ معتقد است آمریکا همچنان به ایفای نقش اصلی در میانجی‌گری ادامه می‌دهد.

 عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از غرب آفریقا

 دیدبرگ ارتباط مستقیمی بین اسلام‌گرایی و موضوع جهاد در غرب آفریقا با نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی نمی‌بیند، زیرا به نظر او، آنها از نظر ایدئولوژیک هم‌راستا نیستند. اما این تحلیل‌گر هشدار داد گروه‌های جهادی ممکن است از تحولات در سرزمین‌های فلسطینی و غزه برای تقویت روایت‌های ضدغربی خود بهره ببرند.

ایران در سال‌های اخیر در حوزه "ساحل" سرمایه‌گذاری زیادی کرده و تلاش کرده خود را جایگزینی برای شرکای اروپایی از جمله فرانسه  معرفی کند. به گفته اولف لاسینگ، رئیس برنامه ساحل در بنیاد "کنراد آدناوئر"در مالی، ایران با  نیجر  توافقی در زمینه همکاری انرژی  امضا کرده و احتمالاً پهپادهایی به این کشور فروخته و به دنبال دسترسی به منابع اورانیوم در این کشور آفریقای غربی است.

اما لاسینگ می‌گوید: «ایران اکنون ظرفیت و منابع مالی کمتری خواهد داشت و احتمالاً از غرب آفریقا عقب‌نشینی خواهد کرد.» کشورهای حوزه ساحل که حکومت نظامی در آنها برقرار است، ممکن است حمایت کمتری نسبت به گذشته در زمینه خرید پهپاد دریافت کنند.

نگرانی از افزایش قیمت نفت نیز در کشورهای غرب آفریقا بالا گرفته است، زیرا بسیاری از این کشورها به واردات وابستگی دارند. لاسینگ پیش‌بینی کرد این وضعیت منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و گسترش فقر خواهد شد.

منطقه "ساحل" در جنوب صحرای بزرگ آفریقا قرار دارد و از کرانه غربی آفریقا به سمت شرق ادامه دارد. این منطقه شامل بخش‌هایی از ۱۰ کشور بورکینافاسو، مالی، نیجر، کامرون، گینه، گامبیا، سنگال، نیجریه، چاد و موریتانی می‌شود.

این منطقه دارای یکی از بالاترین نرخ‌های زاد و ولد در جهان است و تقریبا دو سوم جمعیت آن زیر ۲۵ سال هستند.