بیانیه ۱۴ کشور؛ آغاز مرحله‌ای جدید از رویارویی غرب با تهران؟
۱۴۰۴ مرداد ۱۲, یکشنبه
در هفته‌ای که گذشت، ۱۴ کشور غربی از جمله ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، آلمان و کانادا با صدور بیانیه‌ای کم‌سابقه، نسبت به آنچه "اقدامات تهدیدآمیز جمهوری اسلامی در خاک اروپا و آمریکای شمالی" خوانده‌اند، واکنش نشان دادند.
این بیانیه که به وضوح نهادهای اطلاعاتی ایران را عامل طراحی و اجرای ترور، آدم‌ربایی و ارعاب مخالفان معرفی می‌کند، بازتاب نگرانی فزاینده کشورهای غربی از ابعاد فراقانونی و فرامرزی سیاست‌های امنیتی تهران است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
صدور چنین بیانیه‌ای در این مقطع زمانی، صرفاً یک هشدار دیپلماتیک نیست، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از آغاز مرحله‌ای تازه در برخورد غرب با ایران تلقی شود؛ مرحله‌ای که ممکن است تبعات سیاسی، امنیتی و حتی نظامی به همراه داشته باشد.
دامون گلریز، تحلیلگر امور بین‌الملل و پژوهشگر انستیتوی ژئوپولیتیک در لاهه، به دویچه وله فارسی می‌گوید که این بیانیه فراتر از قطع امید غرب از حل مسئله هسته‌ای جمهوری اسلامی، بلکه "آماده کردن افکار عمومی در مواجهه جدی با دستگاه اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی است."
او می‌افزاید: «به جز کشور اتریش، مابقی کشورهای امضاکننده‌این بیانیه، اعضای بزرگ‌ترین پیمان نظامی در جهان یعنی ناتو هستند. جنگ ۱۲ روزه اخیر، در حقیقت مواجهه دستگاه لجستیکی ناتو با جمهوری اسلامی بود.»
این تحلیلگر سیاسی هدف قرار دادن پایگاه العدید آمریکا در قطر از سوی ایران را "بهترین گواه این مدعا" می‌داند، چرا که به گفته او "این پایگاه بنا بود مقر یکی از فرماندهی‌های شش‌گانه‌ارتش آمریکا در دنیا را به سایر مقرهای آن‌ها با ناتو مرتبط کند".
گلریز در ادامه می‌گوید: «امروز مواجهه جمهوری اسلامی با اسرائیل که همراهی غیرمستقیم ولی فعال ناتو را به همراه داشت، نه فقط بُعد نظامی پیدا کرده است که با این بیانیه بُعد اطلاعاتی-امنیتی هم به خود گرفته و به موضوع نقض حاکمیت ملی اعضای ناتو تبدیل شده است.»
سابقه سیاه جمهوری اسلامی در سرکوب فرامرزی
جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته بارها متهم به اجرای عملیات متعدد اطلاعاتی، ترور، ربایش، تعقیب و تحت نظر داشتن مخالفان خود در خاک اروپا و آمریکا شده است.
از طرح‌های ترور در کشورهای مختلف اروپایی گرفته تا تلاش برای ربودن مخالفان، رد پای سرویس‌های اطلاعاتی ایران در پرونده‌های امنیتی متعددی دیده می‌شود. این اقدامات اغلب با استفاده از عوامل پوششی، شبکه‌های نیابتی یا همکاری با گروه‌های وابسته انجام شده و هدف اصلی آن سرکوب منتقدان در خارج از مرزهای ایران بوده است.
بیشتر بخوانید: بیانیه آمریکا و ۱۳ کشور دیگر در محکومیت عملیات اطلاعاتی ایران
در بیانیه ۱۴ کشور نیز تهدیداتی چون تلاش برای قتل، آدم‌ربایی، آزار و اذیت روزنامه‌نگاران، مخالفان، شهروندان یهودی و مقام‌های سابق در اروپا و آمریکای شمالی توسط سرویس‌های اطلاعاتی ایران محکوم و این اقدامات به‌عنوان "نقض حاکمیت ملی" این کشورها قلمداد شده‌اند.
دامون گلریز در توضیح ارتباط این بیانیه با اقدامات سالیان دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی می‌گوید: «دیپلماسی گروگان‌گیری و سیاست ترور مخالفان به دست جمهوری اسلامی قبلا چه در کیفیت و چه در کمیت بسیار شدیدتر بود. تفاوت توجه امروز غرب اینجاست که با ضعیف شدن رژیم، این رویکرد در کنار حمایت تسلیحاتی حکومت اسلامی از جنگ پوتین علیه اروپا حالا تبدیل به حادترین فاکتور حیاتی برای اعضای ناتو، یعنی تهدید حاکمیت ملی بخش بزرگی از این کشورها شده است.»
پیامدهای احتمالی برای تهران
صدور این بیانیه می‌تواند پیامدهای متعددی برای مناسبات ایران و غرب به دنبال داشته باشد. نخست اینکه احتمال تشدید فشارهای دیپلماتیک و افزایش تحریم‌ها علیه نهادهای مرتبط با اقدامات تهدیدآمیز جمهوری اسلامی قوت می‌گیرد.
همچنین این بیانیه می‌تواند به عنوان چراغ سبزی برای اتخاذ اقدامات امنیتی و اطلاعاتی متقابل از سوی کشورهای غربی تلقی شود.
در سطح سیاسی، صدور این بیانیه ممکن است به تضعیف دیپلماسی و مذاکره منجر شود و روابط تهران با اروپا و آمریکا را به نقطه‌ای حساس‌تر بکشاند. در نهایت، اگر تنش‌ها ادامه یابد، نمی‌توان احتمال برخوردهای جدی‌تر، از جمله هموار شدن راه برای اقدام نظامی را منتفی دانست.
بیشتر بخوانید: مذاکرات ایران و اروپا؛ احیای امید یا تکرار بن‌بست؟
گلریز هم بیانیه اخیر را بی‌ارتباط با سایر اقدامات آمریکا و کشورهای اروپایی و تهدید به فعال کردن مکانیسم ماشه نمی‌داند: «حمایت غیرمستقیم لجستیکی از اسرائیل و آمریکا در حمله‌اخیر نظامی به ایران در کنار حمایت علنی مقامات این کشورها از این حملات در رسانه‌ها مانند صدراعظم آلمان و دبیرکل ناتو، بعلاوه صدور این بیانیه بی‌سابقه برای آماده کردن افکار عمومی خود، نشان می‌دهد که ناتو با اراده جدی‌تر برای رویارویی با رژیم، حتی برخورد نظامی مستقیم هم آماده می‌شود. استفاده از ساز و کار ماشه که ایران را با بازگشت هفت قطعنامه تحریمی ذیل فصل ۷ منشور شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار می‌دهد گام مهمی در راستای همین اراده است.»
فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای بازگشت تمامی تحریم‌های پیشین سازمان ملل بدون امکان وتوی آن توسط اعضای شورای امنیت است؛ اقدامی که بیش از پیش جمهوری اسلامی را با انزوای بین‌المللی روبه‌رو خواهد کرد.
اقدامات متقابل جمهوری اسلامی
جمهوری اسلامی همواره در مواجهه با فشارهای بین‌المللی، به اقداماتی متقابل روی آورده است و بعید به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی نیز رویکرد متفاوتی در پیش بگیرد.
دامون گلریز به پرسش دویچه وله فارسی مبنی بر گزینه‌های احتمالی ایران در خصوص هرگونه اقدام تلافی‌جویانه اینگونه پاسخ می‌دهد: «به گمان من جمهوری اسلامی سیاست ترور، تهدید و دیپلماسی گروگان‌گیری را به خصوص در مورد اروپا تشدید خواهد کرد، اما در مورد آمریکا کمی کوتاه خواهد آمد. چرا که تصورشان این است که اروپایی‌ها کاری انجام نخواهند داد بلکه آمریکاست که حرف آخر را می‌زند.»
به باور این تحلیلگر امور بین‌الملل، جمهوری اسلامی در مواجهه با غرب همکاری اطلاعاتی- امنیتی، رسانه‌ای و اقتصادی خود را با روسیه و چین تقویت خواهد کرد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در مجموع، بیانیه هماهنگ ۱۴ کشور غربی علیه اقدامات اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی را می‌توان نقطه عطفی در روند مواجهه غرب با تهران دانست. محتوای این بیانیه و هم‌زمانی آن با تحولات نظامی اخیر، نشانه‌ای روشن از تغییر اولویت‌ها و ارزیابی‌های امنیتی کشورهای عضو ناتو در قبال ایران است.
آیا تهران با تشدید فشارها عقب‌نشینی خواهد کرد، یا این رویارویی وارد مرحله‌ای شدیدتر خواهد شد؟ این پرسشی است که پاسخ آن، نه فقط می‌تواند آینده روابط ایران و غرب، بلکه همچنین جایگاه منطقه‌ای و جهانی ایران را نیز رقم بزند.
دامون گلریز عقب‌نشینی حکومت ایران در بعد کلان را اینگونه توصیف می‌کند: «تبدیل شدن رژیم به یک دولت (state) عادی به جای نهضت انقلاب. مصداقی‌تر یعنی، قطع حمایت از جنگ پوتین علیه ناتو، تسلیم شدن در برابر اراده آمریکا و اروپا در پرونده هسته‌ای و موشک‌های بالستیک و در نهایت کنار گذاشتن دیپلماسی گروگان‌گیری و ترور مهاجران ایرانی در غرب.»
اما تحقق چنین عقب‌نشینی‌ای مستلزم تغییراتی بنیادین در ماهیت جمهوری اسلامی است. تغییراتی که نه تنها با ساختار ایدئولوژیک و سیاست خارجی کنونی آن ناسازگار است، بلکه بدون شک با مقاومت برخی عناصر داخلی نیز مواجه خواهد شد.