امیدواری براى حل مدبرانه تنش میان ایران و بریتانیا / گفت‌وگویی با ماشاالله شمس‌الوعظین
۱۳۸۶ فروردین ۱۳, دوشنبه
در حالى كه تعدادى از دانشجویان با تجمع در مقابل سفارت انگلیس در تهران خواهان اخراج سفیر انگلیس از ایران شده‌اند، بخشى از حاكمیت همچنان اعتقاد به راه حل مسالمت‌جویانه ماجرا دارد. از سوى دیگر جناحى نیز وجود دارند كه معتقدند این ۱۵ تن به اتهام ورود غیرمجاز به آبهاى ایران باید محاكمه شوند.
مصاحبه‌گر: میترا شجاعی
دویچه وله: آقای شمس، حسین شریعتمداری مدیر مسئول روزنامه‌ی کیهان ورود نظامیان انگلیسی به آبهای ایران را یک توطئه از پیش طراحی‌شده خواند که با هدف اعمال فشار بر ایران صورت گرفته، و اظهار کرد که روند اقدامات انگلیس و غرب نشان می‌دهد که اینها نمی‌خواهند گامی برای آزادی این نظامیان بردارند. بنابراین ایران باید آنها را محاکمه بکند. معمولا اینطور هست که اظهارات آقای شریعتمداری نقطه‌نظرات رهبر جمهوری اسلامی‌ست. آیا فکر می‌کنید این اظهارات نشان می‌دهد که جناحی در ایران واقعا خواستار محاکمه‌ی این نظامیان هست؟
شمس‌الواعظین: من سه نکته را در اینجا بگویم. یکی اینکه اظهارات آقای حسین شریعتمداری منعکس‌کننده‌ی نظرات رهبری نیست. خیلی‌ها این گمان را می‌کنند، ولی من اصلا فکر نمی‌کنم در این زمینه منعکس‌کننده‌ی دیدگاه رهبری باشد و بیشتر منعکس‌کننده‌ی یک جناح یا گرایشی است که منتسب به طیف رهبری است. نکته‌ی دوم، من اصلا فکر نمی‌کنم که ملوانان انگلیسی با یک نقشه‌ی از پیش طراحی‌شده به آبهای ایران آمده باشند، بلکه خطاهایی‌ست که صورت می‌گیرد و در سال ۲۰۰۴ هم این مسئله تکرار شده و با یک عذرخواهی لندن از ایران مسئله خاتمه پیدا کرد. و اما نکته‌ی سوم اینکه آیا می‌خواهد این نکته به اصطلاح «از پیش طراحی شدن» آمدن ملوانان انگلیسی به آبهای ایران، منجر به این بشود که لندن بخواهد فشارهایی وارد بکند به ایران و از این قبیل، این را هم اصلا گمان نمی‌کنم. به دلیل اینکه لندن و انگلیسی‌ها ملوانانشان بالاخره در ایران بازداشت‌اند و نباید دست به اقدامی بزنند که راه‌حلها را ناممکن بکند و راه‌های موجود را به بن‌بست برساند. من این گمان را نمی‌کنم. من ارزیابی‌ام این است كه دستگاه دیپلماتیک دو کشور، در آغاز واکنش تندی نسبت به این ماجرا داشتند و بویژه اظهارنظر آقای تونی بلر در این زمینه مسایل را پیچیده‌تر کرد. من فکر می‌کنم آرام آرام و با شروع هفته‌ی دوم بازداشت ملوانان انگلیسی، دو کشور به سمت اتخاذ تدابیر آرامتر و مذاکرات بهتری برای حل و فصل این ماجرا می‌روند. من معتقدم با توجه به اعزام یکی از فرماندهان نیروی دریایی انگلیس به تهران ما از فردا شاهد نشانه‌های مثبتی در مورد یافتن راه‌حلهای ممکن این بحران خواهیم بود و من این موضوع را تأكید مىکنم که در آینده‌ی نزدیک حل و فصل خواهد شد.
دویچه وله: ارتباط دستگیری ۱۵ ملوان انگلیسی با ۵ ایرانی بازداشت‌شده در اربیل توسط نیروهای آمریکا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
شمس‌الواعظین: اولین اظهارنظری که در این چارچوب شده توسط پرزیدنت بوش صورت گرفته. بوش بصورت غیرمستقیم و از طریق مخالفت با آزادی آنها این دو نکته را به هم پیوند داد. من گمان می‌کنم وصل کردن این دو نکته به یكدیگر، مسئله‌ی ملوانان انگلیسی و بحران ملوانان انگلیسی را پیچیده‌تر خواهد کرد. به گمان من باید دو طرف، یعنی انگلستان و ایران، حسن‌نیت بیشتری از خودشان نشان بدهند و این موضوع را حل کنند، بی‌آنکه بخواهند مسایل را با همدیگر مرتبط بکنند. اما در صورتی که نیروهایی باشند دراین جمع که بخواهند ماجرای دستگیرشدگان ایرانی را هم در چارچوب مذاکرات مربوط به حل و فصل بحران ملوانان انگلیسی قرار بدهند، به گمان من این می‌تواند یکی از راه‌حلهایى باشد که دو طرف به آن دست پیدا می‌کنند البته در صورت موافقت طرف سوم، یعنی طرف آمریکایی در این زمینه.
دویچه وله: پس شما تایید می‌کنید که ادامه‌ی بازداشت این ۱۵ ملوان، ممکن است از طرف ایران، گرفتن یک پوئن مثبت باشد در ارتباط با آزادی آن ۵ ایرانی دستگیرشده؟
شمس‌الواعظین: من چنین چیزی را فکر نمی‌کنم. من می‌گویم آمریکایی‌ها وقتی با طرح این موضوع این دونکته را با هم پیوند می‌دهند، در واقع قصدشان این است که این احتمال را هم پیش روی ایران قرار بدهند که در صورتی که موضوع بحران ملوانان انگلیسی را حل و فصل بکنند، ایالات متحده در برابر این اقدام ایران، براى موضوع بازداشت یا ادامه‌ی بازداشت ۵ دیپلمات یا ۵ شخصیت یا ۵ شخصیت امنیتی یا هرچه اسمش را می‌خواهید بگذارید، اقدام مثبتی به‌عمل خواهد آورد. این چیزی‌ست که آمریکایی‌ها از خودشان نشان دادند و خب از سوی ایرانی‌ها هم مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
دویچه وله: البته آمریکا این ایده را رد کرده آقای شمس و حتما اطلاع دارید که گفته امكان ارتباط بین این دو موضوع وجود ندارد.
شمس‌الواعظین: ربط این دو به هم را آمریکایی‌ها رد کرده‌اند. این حرف درست است. ولی در زبان دیپلماتیک وقتی یک نکته را مطرح می‌کنید یعنی می‌خواهید به طرف مقابل یک علامت و نشانه‌ای بدهید، مبنی بر اینکه امکان طرح این موضوع در مذاکرات عادی وجود دارد و آمریکایی‌ها هم من فکر می‌کنم با تعمد این کار را کردند، از طریق نفی یا رد ارتباط این دوتا با یکدیگر.
دویچه وله: جریانی در ایران وجود دارد که علاقه‌ی وافری دارد که ناآرامی‌های داخلی را به دشمن فرضی خارجی نسبت بدهد، مثل نسبت‌دادن ناآرامی‌های خوزستان و بلوچستان به انگلیس که البته همیشه این دشمن فرضی شماره یک انگلیس هست. حالا قضیه دستگیری ملوانها پیش آمده و تعلیق روابط تجاری انگلیس با ایران. به نظر شما آیا جناحی در حاکمیت وجود دارد که خواهان بوجود‌آمدن یک آمریکای دیگر در عرصه‌ی سیاست خارجی ایران هست؟
شمس‌الواعظین: ببینید من تایید می‌کنم که چنین چیزی در ایران وجود دارد، ولی تایید هم می‌کنم که چنین چیزی در آنسوی صف‌بندی‌ها یا کشورها هم وجود دارد.مثلا ما بحثهای زیادی کرده‌ایم در این مورد که جناحهایی در ایالات متحده که نزدیکان اسراییل هستند وجود دارند كه علاقمندند فضا را در روابط میان ایران و آمریکا تیره‌تر کنند و ضمنا [فضا] را برای حمله به ایران فراهم کنند. این در انگلیس هم وجود دارد و ممکن است که بعضی از جناحها بخواهند. ببینید ایالات متحده آمریکا و انگلستان هنگام حمله به عراق و اشغال این کشور وقتی با بن‌بست‌های زیاد و شکننده مواجه شدند، بویژه در بخش امنیتی و طرحهای امنیتی خودشان، این را به دخالت ایران و سوریه در این زمینه منتسب کردند. طبیعی‌ست که بهانه‌گیری‌های کشورها و چنین زمینه‌هایى در واقع به شکل کاملا طبیعی صورت می‌گیرد. یعنی جناحهایی وجود دارند در هر دو کشور که بخواهند به اصطلاح روابط دو کشور را تیره‌تر کنند. در ایران نیز چنین جناحهایی وجود دارند و علاقمندند که مسئله را تیره بکنند تا حضور خودشان را مشروعیت ببخشند و توجیه بکنند از یکطرف و فضا را به سمتی ببرند که خودشان علاقمندند و ممکن است طرفهای سومی هم وارد ماجرا بشوند برای تیره‌ترکردن روابط ایران و انگلستان. من فکر می‌کنم عقلای سیاسی دو کشور باید توجه کنند به این نکته و از ورود جناحهای تندرو حاكمیت در تصمیم‌سازیها و تصمیم‌گیریهاى دو طرف به ماجرا جلوگیری کنند تا افق‌های بهتری پیش روی دو طرف برای حل و فصل این موضوعات گشوده بشود.