چه امکاناتی برای تغییر رژیم در ایران وجود دارد؟
۱۴۰۴ تیر ۲, دوشنبه
دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده امریکا، بعد از حمله به سه سایت هسته‌ای ایران در مورد تغییر رژیم در ایران سخن گفته است، هرچند مقام‌های این کشور قبلاَ گفته بودند که منظور شان از حمله تغییر رژیم نیست.
او در پستی در شبکه اجتماعی خود «تروث سوشیال» نوشته است که هرچند «استفاده از اصطلاح «تغییر رژیم» از نظر سیاسی درست نیست؛ اما اگر رژیم کنونی ایران قادر نباشد عظمت ایران را برگرداند، چرا تغییر رژیم وجود نداشته باشد؟»
پیش از این بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در گفتگو با شبکه امریکایی «فاکس نیوز» گفته بود که تغییر رژیم در ایران «مطمئناَ می‌تواند نتیجه این عملیات باشد»، به خاطری که به گفته او حکومت ایران «بسیار ضعیف» شده است.
دونالد ترامپ قبل از این که اصطلاح «تغییر رژیم» را به کار ببرد، سیگنال‌های متناقضی به آدرس ایران فرستاده است. او از جمله گفته بود: «ما دقیقاَ می‌دانیم که به اصطلاح «رهبر معظم» در کجا پنهان شده است. او یک هدف ساده است، اما در آنجا مصون است - ما نمی‌خواهیم او را از بین ببریم (بکشیم!)، دست‌کم حالا.»
ایالات متحده امریکا شب یک شنبه سه سایت هسته‌ای ایران را ببماران کرد و سپس ترامپ هشدار داد که اگر ایران به میز مذاکره برنگردد، با حملات بیشتر امریکا مواجه خواهد شد.
رئیس جمهور ایالات متحده امریکا افزود: «یا صلح وجود خواهد داشت یا یک تراژدی برای ایران.» او ادامه داد که در غیر این صورت، ایالات متحده «اهداف دیگری» را مورد حمله قرار خواهد داد.
جنگ ایران و اسرائيل به هر اندازه که طولانی‌تر می‌شود، به نظر می‌رسد وسوسه اسرائیل و ایالات متحده بیشتر می‌شود که نه تنها برنامه هسته‌ای ایران بلکه نظام جمهوری اسلامی را از بین ببرند.
پیامدهای فاجعه‌بار تلاش به تغییر رژیم در گذشته
اکارت ووئرتس، رئيس انستیتوت مطالعات جهانی و منطقه‌ای در هامبورگ آلمان هشدار می‌دهد: «امکان تغییر چنین رژیمی از بیرون با فشار دادن یک دکمه شدیداً تردید برانگیز است. اگر چنین هم شود، این که آیا امور به سمت درست به پیش خواهد رفت، یک سوال دیگر است.»
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
«تغییر رژیم» تحمیل شده از بیرون یک ایده بسیار مشاجره‌برانگیز است. از نظر حقوق بین‌الملل چنین کاری به مفهوم نقض آشکار حق حاکمیت کشور مورد نظر است. چنین تلاش‌هایی غالباَ از نظر دموکراتیک مشروع نیست و اغلباَ منجر به خلاء قدرت یا خشونت و بی‌ثباتی می‌شود. حکومت‌های جدیداَ نصب شده معمولاَ خود را در وضعیتی می‌یابند که قادر به رسیدگی به چالش‌ها و مشکلات مردم نیستند و نتیجه آن بحران‌ها و منازعه‌های بیشتر است.
در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود.
افغانستان
دقیقاَ چنین چیزی در افغانستان اتفاق افتاد. بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتمبر ۲۰۲۱، ناتو برای نخستین بار ماده پنجم منشور ناتو را به کار برد و براساس اصل دفاع جمعی به افغانستان حمله نظامی کرد. ائتلاف نظامی غرب به رهبری ایالات متحده امریکا تصمیم گرفت رژیم اسلام‌گرای سابق طالبان را سرنگون و با القاعده مبارزه کند.
این ماموریت در ابتدا موفق بود و در اخیر ۲۰۰۱ طالبان از کابل رانده شدند. اما جوانب مختلف این ائتلاف نظامی در مورد بسیاری چیزها، مانند چگونگی هماهنگی مسایل نظامی، سیاسی، و کمک‌های توسعه‌ای اختلاف نظر داشتند.
جنگ در افغانستان ۲۰ سال طول کشید. بخش‌های زیادی از این کشور در نتیجه حملات ویران شد. از ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ حدود ۳۶۰۰ سرباز غربی و تقریباً ۵۰ هزار فرد غیرنظامی افغان کشته شدند. هزینه ماموریت افغانستان یک بیلیون دالر امریکایی برآورد شده است.
با خروج پر هرج و مرج امریکا و متحدینش از افغانستان در تابستان ۲۰۲۱، طالبان قدرت را تصرف کردند. این گروه از آن زمان به بعد تقریباَ همه پیشرفت‌ها در ۲۰ سال ماموریت بین‌المللی را از بین برده است. افغانستان تبدیل به کشوری منزی شده که با بحران‌های چند لایه درگیر است و ۲۳ میلیون، یعنی حدود نیم جمعیت این کشور، به کمک‌های بشردوستانه وابسته اند.
عراق
ایالات متحده امریکا زمانی صدام حسین را تجهیز کرده بود، دیکتاتوری که بیش از دو دهه بر عراق حکومت کرد. اما واشنگتن در سال ۲۰۰۳ تصمیم گرفت او را به کمک «ائتلاف کشورهای داوطلب» و بدون تصویب شورای امنیت ملل متحد سرنگون کند. واشنگتن این اقدام خود را با این ادعا توجیه کرد که صدام حسین از القاعده حمایت می‌کند و سلاح‌های کشتار جمعی در اختیار دارد؛ ادعاهایی که دروغ ثابت شد.
اکارت ووئرتس حالا می‌گوید: «صدام حسین سرنگون شد نه به این خاطر که سلاح‌های کشتار جمعی در اختیار داشت، بلکه به خاطری که این سلاح‌ها را در اختیار نداشت.» و ایران در آن زمان به این موضوع توجه کرد.
وقتی صدام حسین سرنگون شد، امریکا یک حکومت انتقالی را در عراق نصب کرد که بعداَ به خاطر سوء مدیریت و عدم آشنایی با کشور شدیداً مورد انتقاد قرار گرفت.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
خصومت‌های موجود میان گروه‌های مختلف مذهبی در عراق این کشور را به وضعیتی شبیه یک جنگ داخلی میان سنی‌ها و شیعیان کشاند. حملات مرگبار تقریباً روزمره صورت می‌گرفت. سربازان اردوی سرنگون شده صدام به جنگ علیه سربازان امریکایی روی آوردند.
۲۰ سال بعد از تهاجم نظامی امریکا و تلاش به تغییر رژیم در عراق، حالا وضعیت این کشور بهبود یافته است. خشونت‌ها پایان یافته و دور جدید انتخابات پارلمانی این کشور قرار است در ماه نوامبر برگزار شود. با وجود این، عراق به عنوان کشوری در حال تغییر باقی مانده است.
لیبا
لیبیا هنوز از تبعات تلاش به تغییر رژیم که از داخل شروع و با حملات از بیرون همراهی شد، رنج می‌برد. در جریان خیزش‌های موسوم به بهار عرب در سال ۲۰۱۱ ابتدا اعتراض‌ها علیه دیکتاتور معمر قذافی و سپس جنگ داخلی در این کشور شروع شد. وقتی قذافی تلاش کرد اعتراض‌ها را با اقدامات خونین سرکوب کند، ناتو از طریق ایجاد منطقه پرواز ممنوع مداخله نمود تا جمعیت غیرنظامی را حفاظت کند. رژیم این کشور تنها چند ماهی دوام آورد. در ۲۰ اکتوبر سال ۲۰۱۱ قذافی کشته شد.
اما بعد از آن یک حکومتی که مورد پذیرش کل جامعه بین‌المللی باشد هرگز شکل نگرفت. در عوض، سال‌هاست که منازعه میان گروه‌های شبه‌نظامی مخالف در این کشور جریان دارد. کشور دچار فروپاشی شده و از مارچ ۲۰۲۲ به این سو دو حکومت مختلف برای تصرف قدرت می‌جنگند. وضعیت حقوق بشری در این کشور به شدت وخیم است.
امکان محدود تغییر رژیم در ایران
بدون توجه به این نمونه‌های محتاطانه تلاش به تغییر رژیم در گذشته، اکارت ووئرت در مورد ایران به یک مشکل دیگر اشاره می‌کند: برای تغییر رژیم در نهایت نیاز به نیروی زمینی است.»
این تحلیلگر می‌افزاید: «من یک جنبش شورشی بسیار قوی در داخل ایران نمی‌بینم که بتواند رژیم کنونی را سرنگون کند.»
ووئرتس در مورد تلاش به تغییر رژیم از بیرون می‌گوید: «در حالی که یک بار در پایان جنگ جهانی دوم تغییر موفقانه رژیم [از بیرون] در آلمان وجود داشت، این نیازمند حمله زمینی بود.»
او ادامه می‌دهد: «و سپس نیاز به یک روند گذار مورد حمایت مردم محلی است. موجودیت یک دشمن مشترک خارجی کمک می‌کند – مانند بلاک شوروی سابق بعد از ۱۹۴۵- که می‌تواند بر اختلاف‌ها سایه اندازد. اما هیچ زمانی تنها با بمباران هوایی تغییر رژیم صورت نگرفته است، و من فکر نمی‌کنم حالا ایران در این زمینه یک استثنا باشد.»