اداره دیانت ترکیه اجازه یافت ترجمه‌های قرآن را سانسور کند
۱۴۰۴ خرداد ۲۶, دوشنبه
ریاست امور دینی ترکیهیا «دیانت» یکی از پرنفوذترین ادارات دولتی ترکیه است. آمار خود این اداره نشان می‌دهد که ۱۴۰ هزار کارمند دارد و خدمات دینی را در بیش از ۱۰۰ کشور ارائه می‌دهد. دیانت که در سال ۱۹۲۴ تاسیس شد، از سال ۲۰۱۸ به این سو مستقیماَ به رئيس جمهور محافظه‌کار رجیب طیب اردوغان گزارش می‌دهد. بودجه سالانه این اداره به سه میلیارد یورو (۳.۴۷ میلیارد دالر) می‌رسد که بیشتر از چندین وزارتخانه به شمول وزارت داخله است.
دیانت بیش از ۹۰ هزار باب مدرسه را در سراسر این کشور مدیریت می‌کند، کورس‌های آموزش قرآن، برنامه‌های فرهنگی و مراسم سالانه حج را برنامه‌ریزی می‌کند. این اداره همچنین امامان را هم برای مساجد داخلی و هم برای خارج تربیت می‌کند. بنیاد متعلق به این اداره در ۱۵۰ کشور فعال است و از طریق برنامه‌های آموزشی و فراهم ساختن بورسیه‌ها به میلیون‌ها نفر در سراسر جهان دسترسی دارد.
اختیارات جدید در مورد ترجمه‌های قرآن
ساحه قدرت و صلاحیت‌های دیانت در سال‌های اخیر گسترش یافته است. قانونی که در چهارم جون نافذ شد، به این اداره صلاحیت تعبیر ترجمه‌های قرآن را می‌دهد. اگر این ترجمه‌ها «مطابق مشخصه‌های بنیادی اسلام نباشد» ممنوع خواهد شد. علاوه بر این، «نسخه‌های مشکل‌ساز» ترجمه‌های قرآن که قبلاَ توزیع شده است می‌تواند مصادره و از بین برده شوند. این شامل متن‌های اینترنتی و فایل‌های صوتی و ویدیویی نیز می‌شود.
قبلاَ رئیس جمهور اردوغان با صدور فرمانی به این اداره صلاحیت داده بود که برخی ترجمه‌های قرآن را «خلاف حقیقت» درجه بندی کند، اما این فرمان توسط محکمه قانون اساسی لغو گردید. قانون جدید که به دیانت قدرت بیشتری می‌دهد توسط دادگاه قانون اساسی به چالش کشیده نخواهد شد.
منتقدان از سانسور انتقاد می‌کنند
در کشورهای عمدتاَ مسلمان، رؤسای دولت‌ها معمولاَ برای توجیه اقدامات خود به آموزه‌های اسلامی استناد می‌کنند. به گونه مثال، در عراق صدام حسین که زمانی حاکم سکولار بود، از آموزه‌های دینی برای اقدامات استبدادی خود و جنگ علیه ایران استفاده کرده بود. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی متهم است که از تلاش‌ها برای ایجاد جامعه بازتر از نظر دینی به عنوان دست‌آویزی برای سرکوب مخالفان سیاسی خود استفاده می‌کند. و آن گونه که مرکز تحقیقاتی انستیتوت شرق میانه ذکر کرده است، حزب عدالت و توسعه اردوغان «وفاداری پایگاه نفوذ خود را از طریق روایت تاریخی دین و ناسیونالیسم حفظ کرده است.»
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
حالا کارشناسان امور دینی منتقد حکومت مدعی اند که قانون جدید زمینه سانسور را فراهم می‌سازد و منجر به نوعی اسلام دولتی می‌شود که آزادی دینی را به مخاطره خواهد انداخت.
سونمیز کولتو، متخصص برجسته الهیات، این قانون جدید را به مثابه ورشکستی دولت می‌بیند. به گفته او کشوری که بیش از ۱۰۰ هزار نفر در اداره دیانت آن کار می‌کنند و ۱۰۰ فاکولته الهیات دارد، باید قادر باشد به شیوه‌های روشنفکرانه و علمی جلو ترجمه‌های مشکل‌ساز قرآن را بگیرد، نه با وضع ممنوعیت.
او همچنین هشدار می‌دهد که نشر ترجمه آیاتی از قرآن که به اصطلاح «در تناقض با شاخصه‌های بنیادی اسلام» درجه بندی شود، ممکن است به تحقیقات و پیگرد منجر گردد.
احسان الیاچیک، متخصص الهیات، صلاحیت‌های جدید به اداره دیانت را نقض بنیادی حق عقیده می‌داند: «در اسلام هیچ اداره‌ای اجازه ندارد که میان مردم و الله قرار بگیرد. اما بررسی «حقیقی بودن» [ترجمه‌های] قرآن توسط اداره دیانت دقیقاً همین کار را می‌کند.»
ترجمه الیاچیک از قرآن قبلاَ توسط اداره دیانت ممنوع شده است. او در دادگاه قانون اساسی خواستار تجدیدنظر شد و موفق گردید. اما براساس قانون جدید، چنین اقدامی در دادگاه قانون اساسی ممکن نیست.
حلقه‌های دینی جایگاه قوی‌تر می‌یابند
الیاچیک، کولتو و دیگر الهیات‌شناسان منتقد حکومت در سال‌های اخیر پیوسته هدف کمپاین‌های تخریب‌گر اخوان‌المسلمین طرفدار حکومت و حلقات اسلام‌گرا قرار گرفته اند.
عمر اوسوی، پروفیسور الهیات در دانشگاه گوته در فرانکفورت می‌گوید ممکن است افزایش نفوذ حلقات اسلام‌گرا بر حکومت در عقب این قانون جدید نهفته باشد.
اوسوی می‌گوید: «این حلقات در حدود یک دهه اخیر واضحاَ با الهیات‌شناسی اکادمیک، انتقادی و کثرت‌گرایانه در دانشگاه‌های الهیات اسلامی مخالفت کرده اند.» او می‌گوید شاهد بوده که چگونه این حلقات «برای مدتی کمپاین‌های سیستماتیک را بر ضد برخی الهیات‌شناسان مطرح پیش برده اند.»
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
اوسوی نگران است که اجرای این قانون با تعبیرهای استبدادی و با انگیزه سیاسی از آیات قرآن همراه باشد. او ادامه می‌دهد: «کالج‌های ترجمه گزارش دادند که دیانت قبلاَ آمادگی گرفته تا در مجموع ۱۲ ترجمه، به شمول ترجمه‌های مصطفی اوزترک و ادیپ یوکسل را توقیف کند.»
نقش مهم و حساس ترجمه
از آنجایی که کتاب مقدس مسلمان‌ها به زبان عربی است، ترجمه برای رساندن پیام آن به میلیون‌ها نفر نقش بسیار اساسی دارد. اما ترجمه‌ها حاوی تعبیر نیز است، خصوصاَ در مواردی که الفاظ یا عبارات مبهم اند، و این موضوع ترجمه را حساس می‌سازد.
مسئله ترجمه قرآن به زبان‌های غیرعربی در کشورهای مانند ترکیه در سال‌های اخیر اهمیت بیشتری یافته است. اوسوی توضیح می‌دهد که در گذشته «امور مربوط به قرآن در دست علمای دینی بود.» او توضیح می‌دهد که امروز به دلیل تفکر انتقادی و بروز جنبش‌های مختلف در جامعه قضیه فرق می‌کند: «امروزه معتقدان خارج از حوزه روحانیت خود شان مستقیم قرآن را می‌خوانند و مستقلانه تعبیر می‌کنند.»
به گفته این کارشناس، ترجمه‌های قرآن به زبان ترکی در دهه‌های اخیر افزایش یافته است. در میان مترجمان، تعداد افراد غیرمسلکی نیز زیاد است. این مشکل به صورت گسترده در میان کارشناسان این حوزه مورد بحث قرار گرفته و یک رشته اکادمیک نیز در مورد این موضوع وجود دارد.
کاهش میزان افراد مذهبی
در بحث‌ها و گفتمان‌های اجتماعی در ترکیه دین به یک نکته مرکزی تبدل شده است. به خصوص قشر جوان بیشتر به خوانش کتاب مقدس مسلمان‌ها روی آورده و بسیاری تئوری‌ها را زیر سوال می‌برند؛ موضوعی که برای حکومت مایه نگرانی شده است. رئيس جمهور اردوغان به تکرار گفته است که می‌خواهد «نسلی متقی و پارسا» سر بلند کند.
بیشتر بخوانید: افزایش آتئیست‌ها در ترکیه با وجود تلاش اردوغان برای مذهبی‌سازی جامعه
اما تحقیقات اخیر موسسه نظرخواهی کوندا (KONDA) برعکس آن را نشان می‌دهد: میزان مردمی که خود را مذهبی می‌خوانند از ۵۵ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۴۶ درصد در زمان حال سقوط کرده است. این نظرسنجی نشان می‌دهد که در همین دوره زمانی میزان اتئست‌ها یا خداناوران از دو درصد به هشت درصد افزایش یافته است.