درگیری اسرائيل−ایران؛ حقوق بین‌الملل چه می‌گوید؟
۱۴۰۴ خرداد ۳۰, جمعه
بحث‌ها در مورد این که آیا شروع حملات اسرائيل به ایران موجه بود یا نه، در هر دو جانب بسیار تندروانه و احساساتی است.
یک جانب می‌گوید که اسرائیل با حمله به یک کشور دیگر حقوق بین‌الملل را نقض کرده است. آن‌هایی که به این نظر اند استدلال می‌کنند که اسرائیل یک دولت سرکش است که با مصونیت کشوری دیگر را بمباران می‌کند.
اما جانب دیگر استدلال می‌کند که اسرائیل سال‌ها از سوی ایران تهدید شده و ایران در آستانه دستیابی به سلاح هسته‌ای است. به باور این دسته ناظران، برنامه هسته‌ای ایران موجودیت اسرائیل را تهدید می‌کند.
کارشناسان حقوق بین‌الملل چه می‌گویند؟
سیاستمداران ارشد اسرائیل حمله ۱۳ جون به ایران را حمله «پیشگیرانه و دقیق» بر تاسیسات هسته‌ای ایران توصیف می‌کنند. آنها این حمله را دفاع از خود می‌دانند، زیرا از حمله اتمی ایران در آینده هراس دارند.
در حقوق بین‌الملل، مثلاَ در ماده‌های ۲ و ۵۱ منشور ملل متحد، قواعد بسیار مشخصی در مورد دفاع از خود وجود دارد، و بسیار محتمل است که این حمله به اصطلاح «جلوگیری‌کننده» بوده باشد که برخلاف حمله «پیشگیرانه» معمولاَ در حقوق بین‌الملل پذیرفته شده نیست.
ماتیاس گولدمن، پروفیسور حقوق و کارشناس حقوق بین‌الملل در دانشگاه «ای‌بی‌اس» در ویسبادن به دویچه وله می‌گوید: «برداشت من این است که اکثر تحلیلگران حقوقی این [حمله اسرائیل] را موردی از «دفاع از خود ممنوعه» می‌دانند.» او ادامه می‌دهد: «به خاطری که الزامات برای دفاع از خود سختگیرانه‌تر است. دفاع از خود مستلزم یک حمله قریب‌الوقوع است که به روش‌های دیگر قابل دفع نباشد. شما اگر این الزامات را در نظر بگیرید، به این نتیجه می‌رسید که حمله‌ای از جانب ایران قریب‌الوقوع نبود.»
بیشتر بخوانید: ایران چه اندازه به ساختن بمب اتمی نزدیک است؟
گولدمن و برخی تحلیلگران دیگر می‌گویند که زمان انجام حمله خود وضاحت می‌دهد. به تاریخ ۱۲ جون سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای در اعلامیه‌ای گفت که ایران به صورت کامل با این سازمان همکاری نمی‌کند. اسرائیل هنوز شواهدی ارائه نکرده که چرا فکر می‌کند تهدید اتمی از سوی ایران بسیار نزدیک بوده و معلومات استخباراتی ایالات متحده نشان می‌دهد که ایران احتمالاَ سه سال از دست یافتن به سلاح اتمی فاصله دارد.
لفاظی‌های تهدیدکننده از سال‌ها به این سو میان ایران و اسرائیل وجود داشته است، اما این بسیار غیرمحتمل به نظر می‌رسد که ایران می‌توانسته در اواخر این ماه بر اسرائیل سلاح اتمی شلیک کند.
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
گولدمن می‌گوید: «به جنگ سرد نگاه کنید. هر دو جانب اسلحه هسته‌ای داشتند، اما بر اصل اطمینانی تخریب دوجانبه اتکا داشتند، وضعیتی که شما از سلاح هسته‌ای خود استفاده نمی‌کنید به خاطری که می‌دانید ضدحمله‌اش مهلک خواهد بود. به این خاطر است که واقعیت محض داشتن اسلحه هسته‌ای در نفس خود نمی‌تواند به عنوان یک تهدید قریب‌الوقوع نگریسته شود.»
بیشتر بخوانید: ایران و اسرائیل: چگونه همکاری به دشمنی تبدیل شد؟
اسرائيل خودش شمار نامشخصی از سلاح‌های هسته‌ای دارد و معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ملل متحد را امضا نکرده و به بازرسان بین‌المللی نیز اجازه بررسی نمی‌دهد.
مدافعان اقدام اسرائیل چه می‌گویند؟
امیخای کوهن و یوول شانی، دو پروفیسور اسرائیلی در رشته حقوق، در متنی در وب‌سایت «فقط امنیت» (Just Security) با این نکته ابراز توافق کردند که این حمله تحت عنوان دفاع از خود ممکن است غیرقانونی بوده باشد، اما آنها به این نظر اند که حمله به ایران در واقع باید به عنوان بخشی از یک منازعه بزرگ‌تر در نظر گرفته شود. آنها نوشته اند: «این [نگاه] استدلال حقوقی را تغییر می‌دهد به خاطری که حمله ممکن است در زمینه‌ای با تعریف متفاوت انجام شده باشد.»
میشایل شمیت، پروفیسور حقوق عمومی در امریکا در مقاله‌ای که در وب‌سایت اکادمی نظامی امریکا (Articles of War) نشر شد، استدلال می‌کند که با توجه به شدت تهدید هسته‌ای ایران، با تعبیر بازتر می‌توان این حمله را دفاع از خود تعریف کرد.
اما شمیت اعتراف می‌کند که این یک «مورد سخت» است، به خاطری که گزینه‌های دیگری به جای استفاده از زور وجود داشت. یکی از پیش‌شرط‌های حمله به هدف دفاع از خود این است که یک کشور همه گزینه‌های دیگر را به کار برده باشد و اشمیت به این نکته اشاره می‌کند که در زمان وقوع حمله اسرائيل، مذاکرات هسته‌ای میان امریکا و ایران جریان داشت.
مارکو میلانوویچ، پروفیسور حقوق بین‌الملل در دانشگاه ریدینگ بریتانیا می‌گوید دلیل دیگری وجود دارد که بسیاری کارشناسان حقوقی حمله اسرائیل را غیرقانونی می‌دانند. او به دویچه‌وله می‌گوید که قوانین سرانجام به هدف محدود ساختن چنین حملات تدوین شده اند: «این [قوانین] در مورد به حداقل رساندن ضرورت توسل جستن به زور است، نه در مورد ایجاد روزنه‌هایی که هر کشوری که خواسته باشد کشوری دیگری را بمباران کند، از آن سوء استفاده نماید.»
قوانین جنگ
تام داننباوم، پروفیسور حقوق بین‌الملل در فاکولته حقوق و دیپلماسی در دانشگاه تافتس بوستون می‌گوید: «وقتی که جنگ شروع می‌شود، همه چیز منصفانه نیست. یک چهارچوب حقوقی محتاطانه تدوین شده وجود دارد که به صورت مساوی برای هر دو جانب صدق می‌کند.»
داننباوم به دویچه‌وله می‌گوید که جوانب نمی‌توانند به غیرنظامیان و املاک غیرنظامی حمله کنند: «یک هدف تنها زمانی تبدیل به هدف نظامی می‌شود که از نظر ماهیت، هدف، موقعیت یا استفاده، سهم موثری در اقدامات نظامی داشته باشد.»
این تحلیل به گونه مثال در مورد هدف قرار دادن دانشمندان هسته‌ای ایران در داخل کشور شان توسط اسرائیل مرتبط است. بسیاری حقوق‌دانان توضیح داده اند که تنها کار کردن روی برنامه‌های تسلیحاتی کسی را تبدیل به جنگجو یا مبارز نمی‌کند.
در عین زمان، در حملات ایران به اسرائیل نیز غیرنظامیان کشته شده اند. داننباوم توضیح می‌دهد: «جوانب حتی زمانی که به اهداف نظامی حمله می‌کنند باید همه اقدامات ممکن احتیاطی را روی دست بگیرند تا آسیب رساندن به غیرنظامیان را به حداقل برسانند.» به گفته او، وقتی که پیش‌‌بینی می‌شود آسیب یک حمله به غیرنظامیان بیشتر از امتیاز نظامی آن است، چنین حمله‌ای نباید صورت بگیرد.
با وجود این، سخت است چنین قضیه‌هایی به دادگاه کشانده شود. گولدمن، داننباوم و میلانوویچ می‌گویند این پوتانسیل وجود دارد که چنین دوسیه‌هایی به دادگاه عدلی بین‌المللی یا شاید دادگاه حقوق بشر اروپا کشانده شود.
میلانوویچ می‌گوید: «اما بسیاری این نوع مسایل در مورد استفاده از قوا به محاکم کشانده نمی‌شوند. این مسایل از راه‌های دیگری حل می‌شوند. این قضیه‌ها بسیار سیاسی یا بسیار بزرگ اند.» او خاطرنشان می‌سازد که در نهایت دیپلماسی بین‌المللی است که به این مسایل رسیدگی می‌کند.
تضعیف حقوق بین‌الملل
بسیاری کارشناسان حقوقی به این باورند که نگران‌کننده‌ترین بُعد این قضایا نکته‌ای است که ظاهراَ حمایت دولتی از تعریف اسرائیل از دفاع از خود نگریسته می‌شود، تعریفی که به احتمال بسیار زیاد می‌تواند غیرقانونی باشد.
به گونه مثال، در اعلامیه حکومت آلمان هرچند به صورت مشخص به حمله ۱۳ جون به ایران اشاره نشده، اما به شکلی از اشکال شامل عبارت «اسرائیل حق دفاع از خود را دارد» بوده است.
میلانوویچ استدلال می‌کند: «البته که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد، اما این حق توسط حقوق بین‌الملل محدود شده است.»
میلانوویچ و گولدمن توضیح می‌دهند این که قواعد دفاع از خود سختیگرانه است دلیل دارد. به گفته آنها، اگر این تعریف گسترش داده شود، به گونه مثال شما بگویید حق دارید به یک کشور حمله کنید به خاطری که این کشور در گذشته چندین بار به شما حمله کرده یا ممکن است در سال‌های آینده حمله کند، این قواعد در کنار همه نظام حقوق بین‌الملل فرسوده و تضعیف می‌شود.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
گولدمن می‌گوید که در گذشته جامعه بین‌المللی در چنین مواردی صدا بلند کرده است، به گونه مثال در سال ۲۰۲۳ زمانی که مشاجره‌ها در مورد تهاجم امریکا به عراق با این ادعا که این کشور «سلاح‌های کشتار جمعی در اختیار دارد» بروز کرد.
میلانوویچ اشاره می‌کند: «استدلال حقوقی که روسیه [در حمله به اوکرایین] داشت، در واقع بسیار شبیه به استدلال کنونی اسرائیل است. اگر سخنان پوتین در آستانه تهاجم سال ۲۰۲۲ را بشنوید، او اساساَ می‌گفت که اوکرایین و ناتو در یک مرحله زمانی در آینده می‌خواهند به ما حمله کنند و به این خاطر ما این کار را می‌کنیم. اما این دفاع از خود نیست.»
او چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «این در مورد این است که بگویید، شما کسی را دوست ندارید و فکر می‌کنید برای شما تهدید است و به این خاطر فکر می‌کنید حق دارید به جنگ او بروید. این دقیقاَ چیزی نیست که حقوق بین‌الملل حکم می‌کند.»