ایران و اسرائیل: چگونه همکاری به دشمنی تبدیل شد؟
۱۴۰۴ خرداد ۲۳, جمعه
حملات هوایی اسرائیل به بیش از ۱۰۰ هدف در داخل خاک ایران، تنش میان دو کشور را وارد مرحله‌ای تازه کرد. ایران در پاسخ به این حملات، ۱۰۰ پهپاد به سمت اسرائیل پرتاب کرد و گزارش‌ها می‌رساند که این پهپادها از سوی اسرائیل رهگیری شدند.
ارتش اسرائیل امروز جمعه، سیزدهم می ۲۰۲۵ اعلام کرد که مراکز نظامی و هسته ای ایران را هدف حمله قرار داده است. در این حملات چند تن از فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران کشته شدند.
اسرائیل- ایران؛ از متحدان تا دشمنان
ایران و اسرائیل از چندین دهه به این سو دشمن یکدیگر اند. اما این همیشه اینگونه نبوده است.
تا قبل از زمان انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ هر دو کشور متحدان نزدیک بودند. ایران حتی یکی از اولین کشورهایی به شمار می‌رود که در ۱۹۴۸ کشور اسرائیل را به رسمیت شناخت. اسرائیل در مناقشه خاورمیانه ایران را به عنوان متحدی در برابر کشورهای عربی می‌پنداشت. تهران در آن زمان، اسرائیل مورد حمایت واشنگتن را یک وزنه متقابل برای ایجاد تعادل سیاسی با کشورهای همسایه عربی در منطقه می‌دانست.
اسرائیل زمانی زارعان ایران را آموزش تخصصی می‌داد، دانش تخنیکی ارائه می‌کرد و در ایجاد و آموزش نیروهای مسلح ایران کمک می‌کرد. محمد رضاشاه پهلوی، آخرین پادشاه ایران، در بدل این خدمات نفت به اسرائیل می‌داد، که اسرائیل در آن وقت برای توسعه اقتصادی خود واقعاً به آن نیاز داشت.
در آن زمان در ایران دومین جامعه بزرگ یهودی خارج از اسرائیل زندگی می‌کردند. گرچه بعد از انقلاب بخش زیادی از یهودیان این کشور را ترک کردند، اما هنوز هم بیش از ۲۰ هزار یهودی در ایران زندگی می‌کنند.
انقلاب اسلامی، نقطه عطف
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در ۱۹۷۹ و قدرتگیری یک جناح مذهبی در میان انقلابیون تحت رهبری آیت الله روح الله خمینی، تهران تمامی قراردادهای خود با اسرائیل را لغو کرد. آیت‌الله خمینی همواره اسرائیل را مورد انتقاد قرار می‌داد. تهران به تدریج به هدف جلب توجه کشورهای عربی یا حداقل همدردی با مردم این کشورها، لفاظی‌های تندی را علیه اسرائیل انجام داد. حکومت ایران می‌خواست به این طریق نفوذ خود را افزایش دهد.
وقتی اسرائیل در جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۸۲ مداخله و به جنوب این کشور حمله کرد، خمینی، سپاه پاسداران ایران را برای حمایت از شبه نظامیان شیعه در آنجا به بیروت فرستاد. در آن زمان شبه نظامیان حزب الله ایجاد شدند که تا امروز به عنوان بازوی تهران در لبنان محسوب می‌شوند.
تشدید منازعه
آیت الله علی خامنه ای، رهبر کنونی مذهبی ایران، که در همه مسائل تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند، به این سیاست ادامه داد. علاوه بر این خامنه‌ای و تمام رهبری جمهوری اسلامی همواره واقعیت تاریخی کشتار سیستماتیک یهودیان اروپا در دوران ناسیونال سوسیالیسم را زیر سوال برده و سعی کرده اند هولوکاست یا کشتار جمعی یهودیان را به طور نسبی یا در کل انکار کنند.
ایران برای اینکه مواضع خود در برابر اسرائیل و همچنان عربستان سعودی را تقویت کند، نه تنها از حزب الله در لبنان و حماس در غزه حمایت می‌کند، بلکه در جنگ سوریه نیز در کنار بشار الاسد، رئیس جمهور سابق سوریه ایستاد و تا امروز از شبه نظامیان حوثی یمن و جنبش به اصطلاح مقاومت اسلامی در عراق حمایت می‌کند. قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران یکی از طراحان این به اصطلاح جنگ سایه بود، جنگ غیررسمی که در آن نیروهای اجیر، هکرها و یا هواپیماهای بدون سرنشین جای ارتش معمولی را می‌گیرند. سلیمانی در آغاز سال ۲۰۲۰ در حمله هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده امریکا در عراق کشته شد.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
اسرائیل نیز برای کاهش تنش با ایران کاری انجام نداده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل همواره در سخنرانی‌هایش جمهوری اسلامی ایران را با نازی‌های آلمان، که موجودیت کشورش را مستقیما تهدید می‌کردند، مقایسه کرده است. او توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و غرب را «اشتباهی با ابعاد تاریخی» خواند.
اسرائیل بارها اقدامات خرابکارانه را در برابر برنامه هسته ای ایران انجام داده است. محسن فخری زاده، کارشناس هسته ای ایران در سال ۲۰۲۰ کشته شد. روزنامه انگلیسی گاردین و نیویارک تایمز گزارش دادند که همه شواهد از قتل هدفمند از سوی استخبارات اسرائیل حکایت دارد. اسرائیل مسئولیت آن را نه تکذیب و نه هم تایید کرد.
شرح خصومت بحث‌برانگیز است
بر عکس اختلاف بین حکومت های ایران و اسرائیل، در بین مردم یا جامعه مدنی این کشورها همواره لحن متفاوتی وجود دارد. فائزه هاشمی رفسنجانی در اخیر سال ۲۰۲۱ در مصاحبه ای گفت: «ایران باید روابط با اسرائیل را بازنگری کند، زیرا که دیگر مطابق به زمان نیست.» فائزه دختر علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور اسبق ایران و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی است.
همچنان صادق زیبا کلام، کارشناس برجسته سیاسی منتقد حکومت تهران، همواره از سیاست ایران در قبال اسرائیل انتقاد کرده است. این پروفیسور دانشگاه تهران در مصاحبه با دویچه وله تاکید کرد که «این مشی، کشور را در عرصه بین المللی در انزوا قرار داده است.»
در اسرائیل نیز همواره دیدگاه های مطرح شده که با مردم ایران ابراز همبستگی کرده اند. به عنوان مثال ابتکار شبکه های اجتماعی «اسرائیل ایران را دوست دارد» در سال ۲۰۱۲ برای اولین بار سرخط خبرها قرار گرفت. در ۲۰۲۳ کمپاین مشابهی از ایرانی های که بعد از مرگ مهسا ژینا امینی در برابر رژیم تهران به سرک‌ها برآمده بودند، حمایت کرد. یک بار با هشتگ (#IsraelisLoveIranians) تلاش شد که این کمپاین احیا شود.
اما در سطح سیاسی، از زمان حمله گروه اسلامگرای حماس به اسرائیل در اکتوبر ۲۰۲۳ و جنگ اسرائیل علیه حماس که پس از آن شروع شد، جبهه‌ها بیش از هر زمان دیگری سخت‌تر شده اند. حماس از سوی آلمان، ایالات متحده و چندین کشور دیگر به عنوان یک سازمان تروریستی رده بندی شده است.
از زمان آغاز جنگ تا کنون بیش از ۵۳ هزار تن فلسطینی در جنگ غزه کشته شده اند که بخش زیادی از آنها زنان و کودکان بوده اند.
پرتاب راکت از سوی حزب‌الله و بمباران جنوب لبنان از سوی اسرائیل تا کنون ده ها هزار تن را از مناطق مرزی میان اسرائیل و لبنان مجبور به ترک خانه هایشان کرده است.
بنا براین نگرانی های زیادی پیرامون گسترش جنگ وجود دارد. در پی حملات گسترده روز جمعه (۱۳ می ۲۰۲۵) اسرائیل به ایران و نشانه‌های تشدید تنش در خاورمیانه این نگرانی وجود دارد که پیامدهای این درگیری فراتر از منطقه گسترش یابد و اقتصاد جهانی را نیز متاثر سازد.
این مقاله در سال ۲۰۲۴ نشر شده بود و با توجه به تحولات اخیر در ۱۳ جون ۲۰۲۵ به روزرسانی شد.