Τι διάβαζαν οι στρατιώτες της Βέρμαχτ στην Ελλάδα;

Ογδόντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν ξέρουμε με ακρίβεια ποια ήταν τα αναγνώσματα των Γερμανών στρατιωτών στην κατεχόμενη Ελλάδα. Είναι όμως βέβαιο ότι διάβαζαν και το βιβλίο «Ελλάδα» του ελληνολάτρη συγγραφέα και βιβλιοθηκάριου Έρχαρτ Κέστνερ που είχε γραφεί ειδικά γι’ αυτούς. Με τα βιβλία του ο Κέστνερ επηρέασε στη συνέχεια και τον τρόπο που έβλεπαν οι Γερμανοί την Ελλάδα κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.

Ο ίδιος όμως πρωτοείδε και στη συνέχεια περιηγήθηκε την Ελλάδα το 1941, τον καιρό της Κατοχής, ως απλό στέλεχος της γερμανικής αεροπορίας. Μόλις έφθασε κατάφερε να αποσπάσει την άδεια της στρατιωτικής διοίκησης για να περιηγηθεί τη χώρα και να γράψει ένα βιβλίο που θα μοιραζόταν στους φαντάρους της Βέρμαχτ για να εξοικειωθούν με τον ελληνικό περίγυρο.

Έτσι προέκυψε το πρώτο του βιβλίο «Ελλάδα» τον Δεκέμβριο του 1942, υψηλής συγγραφικής ποιότητας, αλλά και διανθισμένο με τα επιβαλλόμενα από τη ναζιστική προπαγάνδα. Ένα βιβλίο για την κλασσική Ελλάδα, σαν η σημερινή να ήταν έρημη από κατοίκους κι ας υπέφεραν αυτοί τα πάνδεινα από τη γερμανική κατοχή.

Προσθαφαιρέσεις κατά το πνεύμα των καιρών

Το τέλος του πολέμου βρήκε τον Κέστνερ στη Ρόδο και η βρετανική αιχμαλωσία τον έφερε σε ένα στρατόπεδο στην Αίγυπτο. Όταν απελευθερώθηκε και επέστρεψε στη Γερμανία, καθάρισε το βιβλίο από τα μιαρά χωρία και έτσι το επανεξέδωσε πάλλευκο το 1953 με τίτλο «Ελαιώνες. Αμπέλια». Στη δεύτερη έκδοση έχει ρετουσαριστεί για παράδειγμα μια σκηνή στους πρόποδες του Ολύμπου, όπου στην πρώτη έκδοση οι Γερμανοί ηλιοκαμένοι φαντάροι σε ένα σταματημένο τρένο παρομοιάζονταν με «τους ξανθούς Αχαιούς του Ομήρου».

Συνολικά έχει απαλειφθεί στη δεύτερη εκδοχή ο προπαγανδιστικός τόνος του βιβλίου, που υπέβαλλε την ιδέα στους Γερμανούς φαντάρους ότι είχαν καταλάβει μια χώρα, η οποία κάποτε είχε δημιουργήσει έναν μεγάλο πολιτισμό, οι σημερινοί κάτοικοι της οποίας είχαν εκφυλιστεί και που η μοίρα της ήταν ανέκαθεν να κυριεύεται και να αναζωογονείται από εκλεκτά βόρεια φύλα.

Ο Κέστνερ περιηγήθηκε και τα ελληνικά νησιά, αλλά το υλικό που συνέλεξε κυκλοφόρησε χωρίς ναζιστικές φαντασιώσεις μετά τον πόλεμο: το βιβλίο για την Κρήτη το 1946, το βιβλίο με τις σημειώσεις από τη Δήλο το 1964 με τίτλο «Το σχολειό των κορυδαλλών» και το βιβλίο του «Ελληνικά Νησιά» μετά θάνατον, το 1975. Εξάλλου θαύμαζε τον Άθω, στον οποίο είχε επίσης αφιερώσει δυο βιβλία, το «Το σήμαντρο του Αγίου Ορους» (1956) και το «Η εξέγερση των πραγμάτων. Βυζαντινά σημειώματα» (1973).

Μια αποτίμηση

Τι ήταν τελικά ο Κέστνερ και κυρίως τι είναι ακόμη για μας σήμερα; Ένας λογοτεχνικός οπορτουνιστής και συνοδοιπόρος ή ένας ευαίσθητος συγγραφέας, εξωμότης της εποχής του, λάτρης της αρχαίας Ελλάδας, ακόμη αξιανάγνωστος; Ήταν μάλλον και τα δύο.

Η ιστορική αποτίμηση της προσωπικότητας και της δράσης του Κέστνερ επιβάλλει την ανάδειξη των σκοτεινών σημείων. Η αποτίμηση του συγγραφικού του έργου όμως, σαφώς ισχυρότερου και πιο ακέραιου από τον χαρακτήρα του συγγραφέα, δεν μπορεί να εξαρτηθεί σήμερα από τις μελανιές στο βιογραφικό του σημείωμα. Είναι ένα έργο στοχαστικό και καίριο, βαθύτερο από τα συνήθη προϊόντα ενός ενθουσιώδους και επιφανειακού φιλελληνισμού.