Πώς η Στάζι παρακολουθούσε τους Ανατολικογερμανούς;

«Σύντροφοι, πρέπει να γνωρίζουμε τα πάντα!», έλεγε στους εργαζόμενους ο Έριχ Μίλκε, επικεφαλής του υπουργείου Κρατικής Ασφαλείας (κοινώς της μυστικής υπηρεσίας Στάζι) από το 1957 έως το 1989. Οι κατάσκοποι της Στάζι ήταν τα μάτια και τα αυτιά του καθεστώτος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (DDR). Μπορούσαν να δρουν οπουδήποτε: στο χώρο εργασίας, στο δρόμο ακόμα και μεταξύ φίλων και γνωστών.

Καθήκον τους ήταν να εντοπίζουν εκείνους που οι ίδιοι αποκαλούσαν «παράσιτα». Από την οπτική γωνία του καθεστώτος όσοι επέκριναν το σύστημα συμμαχούσαν με τον «ταξικό εχθρό», δηλαδή τους «ιμπεριαλιστές» ή τους «φασίστες» καπιταλιστές της Δύσης.

Όλα ήταν ύποπτα. Η Στάζι που ιδρύθηκε το 1950, είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό της. Αυτοαποκαλούνταν «ασπίδα και σπαθί» του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας (SED), με κύρια αποστολή να διασφαλίσει την παραμονή του κομμουνιστικού καθεστώτος του Ανατολικού Βερολίνου στην εξουσία.

Οι υπάλληλοι της Στάζι άνοιγαν την αλληλογραφία, παρακολουθούσαν τηλέφωνα και εισέβαλλαν σε σπίτια πολιτών με συνοπτικές διαδικασίες. Και σαν να μην έφθανε αυτό, εκφόβιζαν τον κόσμο, διέδιδαν ψευδείς φήμες ότι κάποιος ήταν αλκοολικός ή ομοφυλόφιλος ή ακόμα πως είχε επαφές με την... Στάζι. Αρκετοί Ανατολικογερμανοί κατέληξαν στη φυλακή επειδή επέκριναν το καθεστώς.

Στάζι: Πάνω από 100.000 πληροφοριοδότες

Στα τέλη του 1989, η Στάζι απασχολούσε περίπου 90.000 υπαλλήλους πλήρους απασχόλησης και περίπου 100.000 με 200.000 «ανεπίσημους» συνεργάτες, δηλαδή πληροφοριοδότες οι οποίοι είτε οικειοθελώς είτε μετά από κάθε λογής εκβιασμό, αποκάλυπταν με εκτενείς αναφορές την «ανάρμοστη συμπεριφορά» φίλων ακόμα και μελών της οικογένειάς τους.

Τι όμως παρακίνησε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να υποστηρίξουν ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς; Ο ιστορικός Φίλιπ Σπρίνγκερ, συγγραφέας του νέου βιβλίου με τίτλο «Οι συνεργάτες: Φωτογραφίες και βιογραφικά από τα αρχεία της Στάζι», λέει στην DW:

«Το υπουργείο υποσχόταν μια ενδιαφέρουσα εργασία, καθώς και μια προοπτική για αποστολές στο εξωτερικό. Ας μην ξεχνάμε ότι τότε δεν επιτρέπονταν στους πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας ταξίδια σε καπιταλιστικές χώρες παρά μόνο στα αδελφά σοσιαλιστικά κράτη. Την ίδια στιγμή ήταν μια σταθερή δουλειά δημοσίου υπαλλήλου που απευθυνόταν σε άτομα στα οποία δεν θα δίνονταν ποτέ άλλη ευκαιρία για μια τέτοια καριέρα».

Για το βιβλίο του «Οι συνεργάτες», ο Φίλιπ Στίνγκερ ανέσυρε από τα αρχεία της Στάζι σπάνιες φωτογραφίες που δείχνουν υπαλλήλους εν ώρα εργασίας. Δεν ήταν δυνατόν να αναγνωριστούν όλα τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Όταν αναγνωρίζονταν, όμως, ο Φίλιπ Σπρίνγκερ παραθέτει και τα βιογραφικά στοιχεία των εν λόγω συνεργατών.

Μεταξύ άλλων, το βιβλίο αναφέρεται στην υπολοχαγό Έλφι-Έλκε Μέρτενς, ο πατέρας της οποίας εργαζόταν για τη Στάζι, όπως άλλωστε και ο σύζυγός της. Γίνεται επίσης αναφορά στη δεκανέα Ζίλκε Κίντλερ, η οποία είχε προτείνει την τοποθέτηση κάμερας στον πάτο καλαθιού έτσι ώστε να είναι εφικτή η «διακριτική» φωτογράφιση του περιβάλλοντα χώρου.

Τα προσωπικά δεδομένα των θυμάτων

Η δημοσίευση φωτογραφιών και ονομάτων συνεργατών της Στάζι επιτρέπεται, ακόμα κι αν πρόκειται για ανθρώπους εν ζωή, οι οποίοι φοβούνται τον διασυρμό, λέει ο Φίλιπ Σπρίνγκερ. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που σκέπτονται, «μα η Στάζι ήταν ένας τεράστιος μηχανισμός και οι εργαζόμενοι απλά γρανάζια». 

«Τελικά όμως όλοι αυτοί οι άνθρωποι καλούνταν σε κάποια στιγμή της ζωής τους να πάρουν θέση υπέρ ή κατά μιας συνεργασίας με την Στάζι. Επίσης θα πρέπει να αποδεχθούν ότι ίσως να υπάρχουν αρχεία και για ίδιους».

Το οριστικό τέλος της μυστικής υπηρεσίας της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας ήρθε τον Ιανουάριο του 1990. Διαδηλωτές κατά της Στάζι που εισέβαλαν σε διάφορα κτήρια του υπουργείου κατάφεραν να διασώσουν περισσότερα από 111 χιλιόμετρα αρχείων, 41 εκατομμύρια κάρτες ευρετηρίου και πάνω από 1,7 εκατομμύρια φωτογραφίες, καθώς και σχεδόν 15.000 σακούλες με κατεστραμμένα αρχεία.

Πολλοί πολίτες της DDR ζητούν ακόμα και σήμερα πρόσβαση στα αρχεία. Θέλουν να μάθουν αν παρακολουθούνταν και ποιο ρόλο διαδραμάτισαν οι φίλοι ή η οικογένειά τους. Ήταν θύματα ή μήπως θύτες; 

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος