Ο… ομορφάσχημος Μπρουταλισμός

Η ταινία «The Brutalist» είναι υποψήφια για δέκα Όσκαρ. Αφηγείται την ιστορία ενός αρχιτέκτονα που επιβιώνει από το γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ και μεταναστεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αναλαμβάνει ένα αρχιτεκτονικό έργο. Η ταινία έχει λάβει διθυραμβικές κριτικές και έχει ήδη κερδίσει βραβεία σε φεστιβάλ. Έχει βραβευθεί με Χρυσές Σφαίρες και Βραβεία BAFTA. Και η αισθητική της ταινίας είναι ίσως η καλύτερη διαφήμιση για το αμφιλεγόμενο αρχιτεκτονικό στυλ: τον Μπρουταλισμό.

Φέρει ένα όνομα «βίαιο» και θα μπορούσε κανείς να πει ότι το στυλ τιμάει και το όνομά του: Ο Μπρουταλισμός είναι τραχύς, ογκώδης και ριζοσπαστικός. Το κύριο δομικό υλικό είναι το ασοβάτιστο, ακατέργαστο σκυρόδεμα, που στα γαλλικά ονομάζεται «béton brut». Απουσιάζουν πλήρως τα διακοσμητικά στοιχεία, το χρώμα και φυσικά οι συμβιβασμοί: Είναι αυτό που είναι. Και η όποια σύνδεση με καταφύγια και στρατιωτικά οχυρά γίνεται για προφανείς λόγους.

Η ιστορικότητα του Μπρουταλισμού

Το αρχιτεκτονικό αυτό στυλ αναπτύχθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν υπήρχε έλλειψη κατοικιών. Ένας από τους πρωτοπόρους του ήταν ο ελβετο-γαλλικής καταγωγής αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ. Είχε αναλάβει την κατασκευή ενός μεγάλου συγκροτήματος κατοικιών στη Μασσαλία. Έτσι, μεταξύ 1947 και 1952 δημιουργήθηκε η «Cité Radieuse», ένα συγκρότημα κτηρίων μήκους περίπου 140 μέτρων, πλάτους 25 μέτρων και ύψους 56 μέτρων, με 330 διαμερίσματα για έως και 1700 άτομα, που περιλάμβανε εμπορικούς δρόμους, νηπιαγωγεία και εγκαταστάσεις αναψυχής, όλα μέσα στο ίδιο συγκρότημα. Από το 2016 το κτήριο αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Η Cité Radieuse ήταν μόνο η αρχή. Η μπρουταλιστική αρχιτεκτονική εξαπλώθηκε παγκοσμίως μέχρι και τη δεκαετία του 1970. Το σκυρόδεμα ήταν άλλωστε ένα οικονομικό οικοδομικό υλικό και οι αυστηρές του μορφές επέτρεπαν σχετικά γρήγορη κατασκευή. Μέχρι σήμερα, ο Μπρουταλισμός εξακολουθεί να επηρεάζει την αρχιτεκτονική — σύγχρονοι αρχιτέκτονες ενσωματώνουν στοιχεία αυτού του στυλ στα σύγχρονα σχέδιά τους.

Ωστόσο, τα μπρουταλιστικά κτήρια δεν έχουν μόνο θαυμαστές. Χρειάζεται ίσως αρκετή φαντασία για να βρει κανείς την ομορφιά σε ένα γκρίζο κουτί από σκυρόδεμα. Σχεδόν κάθε πόλη, σε κάποια γωνιά της, φιλοξενεί ένα τέτοιο… τερατώδες οικοδόμημα, που με την παρόδο του χρόνου γίνεται όλο και πιο σκοτεινό και φθαρμένο από τον καιρό.

Όπως συνέβη ήδη και στη Μεγάλη Βρετανία, και στη Γερμανία τώρα, ορισμένα από αυτά τα κτήρια απειλούνται με κατεδάφιση. Στο Αμβούργο, η πυραμίδα των ταχυδρομείων κατεδαφίστηκε το 2017, παρά τις προσπάθειες να γίνει λίγο πιο «φιλική» στην όψη, με έντονα χρώματα. Είναι όμως η σωστή λύση – από ιστορικής και περιβαλλοντικής άποψης; 

Υπέρμαχοι της διατήρησης… τερατουργημάτων;

Δεν είναι μόνο οι υπέρμαχοι της διατήρησης των μνημείων και οι θαυμαστές του Μπρουταλισμού που βρίσκουν ισχυρά επιχειρήματα για τη διατήρηση αυτών των «ομορφάσχημων» κτηρίων. Οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν επίσης ότι είναι προτιμότερη η ανακαίνισή τους από την κατεδάφιση, καθώς αυτή φέρνει μαζί της σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η κατεδάφιση ενός τέτοιου κτηρίου μπορεί να είναι καταστροφική για το κλίμα, όχι μόνο λόγω της υψηλής κατανάλωσης ενέργειας, αλλά και λόγω των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν κατά την εποχή της κατασκευής του — από αμίαντο έως φελιζόλ.

Εν τω μεταξύ, στο διαδίκτυο ο Μπρουταλισμός ανθεί και γίνεται viral – αυτό τουλάχιστον δείχνουν μερικά προφίλ στο Instagram, όπως το @catsofbrutalism, όπου γάτες ποζάρουν πάνω ή δίπλα σε μπρουταλιστικά κτήρια, το @african_brutalism που εστιάζει στην μπρουταλιστική αρχιτεκτονική στην Αφρική και το @swiss_brutalism, με αντίστοιχα κτήρια στην Ελβετία. Υπάρχουν θαυμαστές του μπρουταλισμού από την Ιαπωνία, τη Βραζιλία και αλλού. Το Γερμανικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής στη Φρανκφούρτη και το Ίδρυμα Wüstenrot ίδρυσαν επίσης την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης #SOSBrutalism, όπου συγκεντρώνονται εικόνες από όλο τον κόσμο, βάζοντας το δικό τους λιθαράκι στην αυξανόμενη παγκόσμια κοινότητα θαυμαστών αυτών των μνημείων από σκυρόδεμα.

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου