Μetamorphosen: αφιέρωμα στην ελληνική λογοτεχνία

Να μη λύνονται ούτε να τελειώνουν ποτέ οι κρυφές διηγήσεις, να

γυρίζουν τα πρόσωπα καθαρμένα απ’ τη μνήμη, και το αίσθημα

πάντα να κρατεί τα ιστία, όπως πλόες που ήταν να γίνουν, και

ενάντια βουλή τους ματαίωσε, ή τα ιστία ανύπαρκτα, πιθανόν και

τα σκάφη.

(Να μη λύνονται ούτε, Τζένη Μαστοράκη, από την ποιητική συλλογή Μ’ ένα στεφάνι φως, εκδόσεις Κέδρος)

 

Ένα ηλιόλουστο απόγευμα στις αρχές Αυγούστου, στη φιλόξενη και κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ίνγκεμποργκ-Ντρέβιτς του Στέγκλιτς στο Βερολίνο έγινε η παρουσίαση του τεύχους 63 με τίτλο Ohne dich, Hellas (Χωρίς εσένα, Ελλάδα) του γερμανικού λογοτεχνικού περιοδικού metamorphosen, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2025 από τον εκδοτικό οίκο Elfenbein Verlag του Βερολίνου. Η Ελληνική Σύνταξη της DW ήταν εκεί.

Χωρίς εσένα, Ελλάδα, τι θα ήταν ο κόσμος; Ο τίτλος του τελευταίου τεύχους του λογοτεχνικού περιοδικού metamorphosen προέρχεται από τον στίχο του Γερμανού ποιητή και συγγραφέα Βίλχελμ Μύλλερ, ένθερμου υποστηρικτή της Ελλάδας, γνωστού και με το προσωνύμιο «Έλληνας Μύλλερ». Με αυτό το τεύχος, οι εκδότες Ίνγκο Ντρέτσνικ και Ρόμαν Πλίσκε επιχειρούν να κατευθύνουν το γερμανικό αναγνωστικό κοινό στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, ένα αναπόσπαστο και βαρυσήμαντο σκέλος των μεγάλων ευρωπαϊκών λογοτεχνιών. Σύμφωνα με τους συντελεστές, «Στο Ohne dich, Hellas κρύβεται πολλή ψυχή και η ευκαιρία αλλαγής του τρόπου που προσλαμβάνουν οι Γερμανοί την Ελλάδα». Την παρουσίαση του τεύχους προλόγισε ο Ίνγκο Ντρέτσνικ, ο οποίος συντόνισε και την εκδήλωση.

Ο Σεφέρης της Αντρέα Σέλλινγκερ

Παρούσα ήταν και η  βραβευμένη, άοκνη μεταφράστρια Αντρέα Σέλλινγκερ, η οποία διάβασε ένα απόσπασμα από τα προσωπικά ημερολόγια με τον τίτλο Μέρες του Γιώργου Σεφέρη, του πρώτου Έλληνα που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, σε μετάφραση της ιδίας. Το κείμενο που επέλεξε ήταν από τις Μέρες Δ’ και αποτυπώνει την περίοδο της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941.

Κατά τη διάρκεια της ερμηνευτικής και εκφραστικής ανάγνωσής της, το κοινό κρατούσε την ανάσα του. Η Σέλλινγκερ, με τόπο διαμονής την Αθήνα και την Καρλσρούη, μεταφράζει νεοελληνική λογοτεχνία και δημοσιεύει θέματα σχετικά με τις ελληνογερμανικές πολιτιστικές ανταλλαγές. Συνεργάστηκε με το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα και ήταν μέλος της συντακτικής ομάδας της ελληνογερμανικής πολιτιστικής πύλης diablog.eu. Η Αντρέα Σέλλινγκερ τόνισε την «επείγουσα ανάγκη αλλαγής του τρόπου που αντιλαμβάνονται οι Γερμανοί την Ελλάδα».

Παραθέτοντας δημοσιευμένες έρευνες, ανέφερε ότι «η εικόνα που έχει παγιωθεί στους Γερμανούς για την Ελλάδα περιορίζεται στο τετράπτυχο "ήλιος-θάλασσα-ούζο-φιλοξενία"». Τα 2/3 των ερωτηθέντων δεν μπορούν να εκφέρουν γνώμη για τη γερμανική Κατοχή στην Ελλάδα και τη θεωρούν άνευ σημασίας. Κάθε χρόνο, εκατομμύρια Γερμανοί τουρίστες επισκέπτονται την Ελλάδα, ωστόσο ελάχιστοι γνωρίζουν το πλούσιο λογοτεχνικό και πολιτιστικό έργο των Ελλήνων δημιουργών. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Ίνγκο Ντρέτσνικ, «χωρίς τη συμβολή της Αντρέα Σέλλινγκερ δεν θα υπήρχε αυτό το τεύχος».

Κατόπιν, ο εκδότης διάβασε το έργο Εις την Οδόν των Φιλελλήνων του ποιητή και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκου, που εισήγαγε τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα, ωστόσο παραμένει άγνωστος στο αναγνωστικό κοινό της Γερμανίας.

Στην εκδήλωση συμμετείχε και o ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος Γιώργος Λίλλης, που ζει και εργάζεται στο Μπίλεφελντ, δηλώνοντας ενθουσιασμένος με την άψογη συνεργασία του με τον οίκο Elfenbein Verlag. Στο ενεργητικό του έχει ήδη επτά ποιητικές συλλογές που έλαβαν πολύ θετικές κριτικές, ενώ έργα του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Συνηθισμένη μέρα, Οδηγίες χρήσης, Generation X και Στίγματα από τις ποιητικές συλλογές Το χάπι Μούρτι-Μπινγκ και Ο άνθρωπος τανκ είναι μερικά από τα ποιήματα του Λίλλη που παρουσιάστηκαν.

Τζένη Μαστοράκη και Φοίβη Γιαννίση 

Ποιήματα σημαντικών Ελληνίδων ποιητριών ανέλαβε να παρουσιάσει ο εκδότης Πέτερ Χόλλαντ από το Βερολίνο. Παρουσίασε κείμενα της Τζένης Μαστοράκη, της σπουδαίας ποιητικής φωνής του μοντερνισμού που τιμήθηκε το 2020 με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού και απεβίωσε το 2024.

Ταυτόχρονα εστίασε και στη Φοίβη Γιαννίση, το έργο της οποίας είναι διαμεσικό, βρίσκεται στα όρια μεταξύ ποίησης, περφόρμανς, θεωρίας και εγκατάστασης και διερευνά τις συνδέσεις γλώσσας, φωνής, γραφής με το σώμα, τον τόπο και τη μνήμη. Ο Πέτερ Χόλλαντ επιμελήθηκε την απόδοση των κειμένων στα γερμανικά σε συνεργασία με τη μεταφράστρια Έλενα Παλλαντζά.

«Το έργο της Τζένης Μαστοράκη ήταν πολυσύνθετο και είχε κάτι το μαγικό, έγραφε με χιούμορ και ειρωνεία και είχε να αντιμετωπίσει τη λογοκρισία της δικτατορίας», ανέφερε ο Χόλλαντ, προσθέτοντας ότι μετέφρασε ποιήματά της γιατί ήθελε να την κατανοήσει βαθύτερα. Η διαδικασία της μετάφρασης «ήταν μία πρόκληση, σύνταξη ανοιχτή και σημεία στίξης ανύπαρκτα».

Ο ρυθμός ανάγνωσης του Πέτερ Χόλλαντ ήταν γρήγορος, ένας χείμαρρος λέξεων χωρίς παύσεις, χωρίς αναπνοές. Όταν κάποιος από το κοινό τον παρακάλεσε να διαβάζει πιο αργά, απάντησε ότι το έκανε σκόπιμα, καθώς αυτό ήταν το ύφος και των δύο ποιητριών. Με μια δόση χιούμορ, παρακίνησε τους παρευρισκόμενους να αγοράσουν το τεύχος και να το διαβάσουν με ησυχία.

«Όλοι οι πολίτες του κόσμου είμαστε Έλληνες...»

Το αφιέρωμα κυκλοφορεί σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και γερμανικά) στα πιο σύντομα ποιητικά κείμενα. Στις 128 σελίδες του τεύχους μπορεί να βρει κανείς λιγότερα γνωστά στο ευρύ κοινό κείμενα των νεότερων κλασικών Ελλήνων λογοτεχνών του μοντερνισμού, όπως οι Κωνσταντίνος Καβάφης, Γιώργος Σεφέρης, Ανδρέας Εμπειρίκος και Γιάννης Ρίτσος, αλλά και σύγχρονων: Χρήστος Αστερίου, Ρέα Γαλανάκη, Φοίβη Γιαννίση, Μιχάλης Γκανάς, Κατερίνα Γκιουλέκα, Μίκης Θεοδωράκης, Θανάσης Λάμπρου, Γιώργος Λίλλης, Τζένη Μαστοράκη, Μαρία Στεφανοπούλου, Ούρσουλα Φωσκόλου, Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης. Το τεύχος Ohne dich, Hellas επικεντρώνεται στους σύγχρονους εκφραστές της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Εκτός από τα ελληνικά έργα, στο τεύχος θα συναντήσει κανείς και κείμενα σύγχρονων Γερμανών λογοτεχνών, όπως του Χέρμπερτ Γκέντσμερ, του Τομπίας Χέρολντ, του Αντρέας Χόλσου και του Κωνσταντίνου Καμμένου, που έχουν ως μοτίβο ελληνικά τοπία και τη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα. Η συμπερίληψή τους στο Ohne dich, Hellas επιβεβαιώνει τη ρήση του Γερμανού εξπρεσιονιστή Κλάμπουντ «Όλοι οι πολίτες του κόσμου είμαστε Έλληνες – ακόμα κι αν δεν το γνωρίζουμε», που συναντά κανείς στο προλογικό σημείωμα του τεύχους.

Αξίζει να σημειωθεί ο κομβικός ρόλος των μεταφραστριών και μεταφραστών, που δεν αποδίδουν απλώς τα λογοτεχνικά κείμενα στα γερμανικά, αλλά γεφυρώνουν το γλωσσικό και πολιτισμικό χάσμα, επιτρέποντας την επικοινωνία, την κατανόηση και τη διάδοση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο γερμανόφωνο κοινό. Χαρακτηριστικά, ο Πέτερ Χόλλαντ δήλωσε ότι «ο καλύτερος τρόπος ανάγνωσης και κατανόησης ενός λογοτεχνικού έργου είναι η μετάφραση». Ευχή του εκδότη Ίνγκο Ντρέτσνικ θα ήταν να υπήρχε μεγαλύτερη χρηματοδότηση και για τις μεταφράσεις, προκειμένου να είναι δυνατή η απόδοση των λογοτεχνικών έργων σε άλλες γλώσσες.

Τη φιλόκαλη έκδοση συνοδεύουν έντεκα ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Κλάους Πίχλερ που απεικονίζουν νησιωτικά τοπία, αρχαιολογικά μνημεία και πορτρέτα.

Στην παρουσίαση του νέου τεύχους του λογοτεχνικού περιοδικού metamorphosen παρευρέθηκαν συγγραφείς, μεταφραστές, βιβλιοπώλες, λάτρεις της Ελλάδας και της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως ένας ηλικιωμένος κύριος που πληροφορήθηκε για την εκδήλωση από τον καθηγητή που του διδάσκει νεοελληνικά, ο Νίκολας που διατηρεί βιβλιοπωλείο στο γειτονικό κρατίδιο του Βρανδεμβούργου και ζήτησε να δανειστεί ένα στιλό για να σημειώσει κάτι από τη συνομιλία του με την Αντρέα Σέλλινγκερ, και ένθερμοι υποστηρικτές του οίκου Elfenbein Verlag. 

Μέσα σε ένα ζεστό και φιλικό κλίμα δημιουργήθηκαν «πηγαδάκια», έγιναν ζυμώσεις και στις δύο γλώσσες, παλιοί γνώριμοι συναντήθηκαν και αντάλλαξαν τα νέα τους, έγιναν νέες ενδιαφέρουσες γνωριμίες. Όλα με την Ελλάδα και τη λογοτεχνία της στο επίκεντρο, μέχρι που η... χαμογελαστή υπάλληλος της βιβλιοθήκης μας υπενθύμισε ευγενικά ότι έπρεπε να αποχωρήσουμε, γιατί το ωράριο λειτουργίας είχε λήξει προ πολλού.

«Μικρή Ελληνική Βιβλιοθήκη»

Ο ανεξάρτητος και πολλάκις βραβευμένος εκδοτικός οίκος Elfenbein Verlag του Βερολίνου χαρακτηρίζεται από τις καλαίσθητες εκδόσεις του και τις πολύ προσεγμένες λογοτεχνικές επιλογές του.

Η δημιουργία του προέκυψε από το περιοδικό metamorphosen, το οποίο εκδίδεται από το 1991, και άρχισε να ασχολείται με την έκδοση βιβλίων ελληνικής λογοτεχνίας το 2001. Έτσι, δημιουργήθηκε η «Μικρή Ελληνική Βιβλιοθήκη», μία σειρά που φιλοξενεί 17 τίτλους έως τώρα και στην οποία συμπεριλαμβάνονται και πραγματικά μεγάλοι δημιουργοί, όπως για παράδειγμα ο Οδυσσέας Ελύτης – το Άξιον Εστί ήταν το πρώτο έργο που κυκλοφόρησε στη σειρά –  ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Γιώργος Σεφέρης. Να σημειώσουμε ότι ο οίκος Elfenbein Verlag είναι ο μοναδικός στη Γερμανία που δημιούργησε μια τέτοια σειρά με έργα σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

Την εποχή του διαδικτύου, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ηλεκτρονικών βιβλίων, το βιβλίο σε έντυπη μορφή εξακολουθεί να έχει κάτι μαγικό και αναντικατάστατο. Η εκδήλωση της 6ης Αυγούστου το απέδειξε περίτρανα.

 

Την εκδήλωση οργάνωσε το Παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ) στο Βερολίνο σε συνεργασία με τις εκδόσεις Elfenbein Verlag.