Praemium Imperiale: To Νομπέλ των Τεχνών στην Αμπράμοβιτς

Αν και το βραβείο δεν είναι ευρύτερα γνωστό, όπως είναι το Νομπέλ, ωστόσο σε όποιον απονέμεται σημαίνει ότι έχει καταφέρει κάτι πραγματικά σημαντικό στον τομέα του.  Το Praemium Imperiale απονέμεται από την ιαπωνική Art Association και είναι ένα από τα σημαντικότερα βραβεία τέχνης στον κόσμο. Από το 1989 βραβεύει προσωπικότητες που έχουν επηρεάσει καλλιτεχνικά και κοινωνικά τον τομέα τους.

Απονέμεται σε πέντε κατηγορίες και κάθε κατηγορία συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο περίπου 90.000 ευρώ. Δεν βραβεύεται ένα μεμονωμένο έργο, αλλά συνήθως το σύνολο του έργου.

Το 2025 το βραβείο απονέμεται στη διάσημη καλλιτέχνιδα Μαρίνα Αμπράμοβιτς από τη Σερβία (γλυπτική), στον Σκωτσέζο Πίτερ Ντόινγκ ( ζωγραφική ), στον Πορτογάλο Εντουάρτο Σούτο ντε Μούρα (αρχιτεκτονική), στον Ούγγρο πιανίστα Αντράς Σιφ (μουσική) και στη χορογράφο Άννε Τερέζα ντε Κεερσμέκερ από το Βέλγιο (θέατρο/ κινηματογράφος).

Η τελετή απονομής των βραβείων θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο στο Τόκιο και θα παρευρεθούν εκπρόσωποι από τον χώρο της τέχνης, της πολιτικής και της διπλωματίας, καθώς και μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Το βραβείο τελεί υπό την αιγίδα του πρίγκιπα Χιτάτσι, αδελφού του επίτιμου αυτοκράτορα Ακιχίτο.

Focus στη Μαρίνα Αμπράμοβιτς

Η βράβευση της 79χρονης πλεον Μαρίνας Αμπράμοβιτς, γεννημένης το 1946 στη Σερβία από γονείς παρτιζάνους, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες εικαστικούς της σύγχρονης εποχής που άλλαξε τον τομέα της «performance art». Χαρακτηριστικά του έργου της η καλλιτεχνική πρωτοπορία, το σπάσιμο της φόρμας, η έμφαση στο σώμα, στα απώτατα όριά του, στην ανθρώπινη αντοχή.

Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς σπούδασε και δίδαξε Καλές Τέχνες στη Σερβία, μετακόμισε στην Ολλανδία και από εκεί το έργο της ξέφυγε από τα στενά όρια μιας χώρας. Ταυτίστηκε με τον Γερμανό καλλιτέχνη και σύντροφό της Ουλάι, με τον οποίο δημιούργησαν μια νέα καλλιτεχνική γλώσσα με έμφαση στη σωματικότητα και τη συναισθηματική εγγύτητα.

Οι εκθέσεις της έχουν ταξιδέψει στα σπουδαιότερα μουσεία ανά τον πλανήτη, ενώ το 1997 τιμήθηκε με τον Χρυσό Λέοντα της Mπιενάλε Βενετίας για το έργο της Balkan Barroque, μια οπτικοποιημένη performance με έμπνευση από τα Βαλκάνια. Η απονομή του Praemium Imperiale στη Μαρίνα Αμπράμοβιτς αποτελεί μια σημαντική αναγνώριση της συμβολής της στη σύγχρονη τέχνη.

Μεγάλα ονόματα, μεγάλη επίδραση

Οι νικητές προτείνονται από διεθνείς επιτροπές, στις οποίες συμμετέχουν προσωπικότητες από τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Από τη Γερμανία, μεταξύ άλλων, ο πρώην Ομοσπονδιακός Πρόεδρος Ρίχαρντ φον Βαϊτσέκερ είχε συμβουλευτικό ρόλο.

Αυτό που κυρίως λαμβάνεται υπόψιν δεν είναι η καλλιτεχνική κατεύθυνση ή η εθνικότητα, αλλά η πολιτιστική επίδραση στη διάρκεια του χρόνου.

Στο παρελθόν το βραβείο απονεμήθηκε, μεταξύ άλλων, στη Σίντυ Σέρμαν (ζωγραφική), τον Στιβ Ράιχ (μουσική), τον Νόρμαν Φόστερ (αρχιτεκτονική) και τη Γιόκο Όνο (θέατρο/κινηματογράφος). Πολλοί από τους βραβευθέντες έχουν προκαλέσει συζητήσεις με τα έργα τους ή έχουν αναδείξει κοινωνικά προβλήματα.

Και Γερμανοί καλλιτέχνες έχουν ήδη τιμηθεί με το Praemium Imperiale, όπως ο Γκέρχαρντ Ρίχτερ, ο Άνσελμ Κίφερ και η Ρεμπέκα Χορν για τη ζωγραφική τους, η Πίνα Μπάους για το χοροθέατρό της, ο αρχιτέκτονας Φράι Ότο, η βιολονίστρια Άνε Σοφί Μούτερ και ο σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς, ο οποίος το 2022 τιμήθηκε για το σύνολο του έργου του.

Και επικρίσεις…

Το βραβείο όμως δέχεται και επικρίσεις. Κυρίως, επικρίνεται για το γεγονός ότι οι αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες μέχρι στιγμής δεν έχουν εκπροσωπηθεί επαρκώς, παρόλο που το Praemium Imperiale θεσπίστηκε ως ένα διεθνώς ανοιχτό βραβείο.

Από την Αφρική, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής πολλοί βραβευθέντες. Το 2017 υπήρξαν πάντως δύο, ο Γιουσού Ντουρ από τη Σενεγάλη για τη μουσική και ο γλύπτης Ελ Ανατσούι από την Γκάνα, ενώ ο αρχιτέκτονας Φράνσις Κερέ από την Μπουρκίνα Φάσο βραβεύθηκε το 2023.

Σημαντικοί βραβευθέντες υπάρχουν όμως και από την Ασία, όπως ο Κορεάτης ζωγράφος Λι Ούφαν, ο οποίος βραβεύθηκε το 1993. Τέλος και ο Άνις Καπούρ, γεννημένος στη Βομβάη και διεθνώς γνωστός για τα μνημειώδη γλυπτά του, τιμήθηκε το 2011 με το Νομπέλ των Τεχνών.

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου