Bauhaus: «Φτάνοντας στην Ουσία»

Ακόμα και πριν από τη μεγάλη επέτειο, με τίτλο «Φτάνοντας στην Ουσία. 100 Χρόνια Bauhaus Dessau», το ίδρυμα Bauhaus στο Ντέσαου είχε ήδη γίνει πρωτοσέλιδο. Τον Οκτώβριο του 2024, η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) προειδοποίησε κατά της «μονόπλευρης εξύμνησης» της σχολής τέχνης και design σε σχέση με την επερχόμενη επέτειο και, σε μια πρότασή της, κάλεσε το κοινοβούλιο της Σαξονίας-Άνχαλτ να επανεκτιμήσει κριτικά το καλλιτεχνικό κίνημα.

«Η πρόταση απορρίφθηκε», δήλωσε στην DW η Μπάρμπαρα Στάινερ, διευθύντρια του Ιδρύματος Bauhaus Ντέσαου. Ωστόσο, το θέμα παραμένει θέμα συζήτησης. «Δεν περνάει μέρα χωρίς να δώσω συνέντευξη για την AfD κάπου». Κατά τη διάρκεια της επετειακής χρονιάς, τα μοντέρνα και σύγχρονα υλικά βρίσκονται στο επίκεντρο εκθέσεων και εκδηλώσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στο Μουσείο Bauhaus του Ντέσαου.

Τι το ιδιαίτερο έχει το Bauhaus του Ντέσαου;

Ο αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους ίδρυσε το Bauhaus το 1919 στη Βαϊμάρη της Θουριγγίας. Οραματίστηκε μια σχολή που συνδύαζε την τέχνη και την χειροτεχνία. Υπήρχαν διεπιστημονικά προπαρασκευαστικά μαθήματα, στα οποία οι μαθητές μπορούσαν να πειραματιστούν με υλικά που χρησιμοποιούνταν για έπιπλα, αρχιτεκτονική, τέχνη ή design. Μόνο τότε αποφάσιζαν για το κατάλληλο πτυχίο και πρόγραμμα εκπαίδευσης. Το 1925 το Bauhaus σχεδίαζε να μετακομίσει στη Σαξονία-Άνχαλτ - στην πόλη Ντέσαου. Οι αντιξοότητες από την εθνικιστική κυβέρνηση στη Θουριγγία ήταν πολύ μεγάλες. Η οικονομική υποστήριξη αποσύρθηκε και η σχολή καλών τεχνών αναγκάστηκε να μετακομίσει.

Στο Ντέσαου, το Bauhaus έγινε δεκτό με ανοιχτές αγκάλες. Το 1926, ο Βάλτερ Γκρόπιους κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρό του να έχει το δικό του κτήριο για τη σχολή του. Η μεγάλη γυάλινη πρόσοψη του κτηρίου, δομημένη με κάθετες ατσάλινες δοκούς, είναι εντυπωσιακή και διεθνώς αναγνωρισμένη. Το Bauhaus αντιπροσώπευε καθαρές γραμμές και φόρμες και απέφευγε τη διακόσμηση. Σήμερα, το Bauhaus στο Ντέσαου είναι ένα ίδρυμα αφιερωμένο στην έρευνα και το design. Το κτίριο χρησιμοποιείται ως διεθνής ακαδημία τέχνης, design και αρχιτεκτονικής.

Ιδέες για την Αναμόρφωση του Κόσμου

Πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες, μεταξύ των οποίων ο Βασίλι Καντίνσκι και ο Πάουλ Κλέε, δίδαξαν στο Bauhaus. Η ιδέα της απλής και λειτουργικής αρχιτεκτονικής, ειδικότερα, εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, από τη Βραζιλία μέχρι το Ισραήλ και τη Νιγηρία. Σήμερα, ιδέες από άλλες χώρες μεταφέρονται στο Bauhaus, για παράδειγμα από την αφρικανική ήπειρο, όπου οι άνθρωποι ξέρουν πώς να χτίζουν σπίτια, έτσι ώστε να παραμένουν δροσερά σε υψηλές θερμοκρασίες. «Στο ιστορικό Bauhaus, δεν υπήρχε παρά μόνο μία ιδέα: να διαμορφώσουν τον κόσμο», λέει η ιστορικός τέχνης Μπάρμπαρα Στάινερ. Οι άνθρωποι αγωνίζονταν για λύσεις σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις, όπως η εκβιομηχάνιση.

Η εξάρτηση του Bauhaus από την τεχνολογία οδήγησε σε στενή συνεργασία με τη βιομηχανία, η οποία, από τη σημερινή οπτική γωνία, είχε και αρνητικές συνέπειες. «Σήμερα, έχουμε υπέροχα αντικείμενα σχεδόν λατρείας, ακτινοβολώντας τελειότητα και καθαριότητα», λέει η Στάινερ. Το Bauhaus δεν έλαβε υπόψη τις συνθήκες εργασίας στα χαλυβουργεία. «Ούτε μιλούσαν για την εξόρυξη άνθρακα και την απαραίτητη σύγχρονη υποδομή». Υπήρξαν μεγάλα κύματα διαμαρτυρίας τη δεκαετία του 1980. «Υπήρχαν προειδοποιήσεις ότι αν ο μοντερνισμός συνεχιζόταν με αυτόν τον ρυθμό, θα άφηνε πίσω του κατεστραμμένα τοπία και περιβαλλοντική καταστροφή».

Στο Ντέσαου όλα έχουν να κάνουν με την «ουσία»

Το σύνθημα «Φτάνοντας στην ουσία» είναι διφορούμενο: Από τη μία πλευρά, το έτος επετείου επικεντρώνεται στα ίδια τα δομικά υλικά, όπως το γυαλί, η πέτρα ή το ξύλο, με τα οποία οι φοιτητές σπούδαζαν στα προκαταρκτικά μαθήματα - και τα αντικείμενα που προέκυπταν από αυτά. Από την άλλη πλευρά, αφορά επίσης την ουσία της κοινωνίας, το αίσθημα κοινότητας στο Bauhaus. «Το ισχυρό συλλογικό πνεύμα, η επιθυμία για κοινωνικό αντίκτυπο: αυτή ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από το Bauhaus», λέει η Στάινερ.

Σήμερα εξετάζουμε πιο προσεκτικά τις εμπορικές οδούς πρώτων υλών και προϊόντων. Οι φοιτητές ερευνούν πού παράγονταν και επεξεργάζονταν τα υλικά για τους φοιτητές του Bauhaus και ποιες παρενέργειες, όπως η περιβαλλοντική ρύπανση και η εκμετάλλευση, συνδέονταν με αυτό. «Τη δεκαετία του 1920, η εταιρεία Polysius είχε ένα εργοστάσιο τσιμέντου στην Ανατολική Αφρική για αυτά τα υπέροχα κτήρια. Σήμερα εξετάζουμε τις συνθήκες που κατέστησαν δυνατές αυτές τις αρχιτεκτονικές και τα αντικείμενα», λέει η Στάινερ. Οι φοιτητές και οι καλλιτέχνες του Bauhaus αναζητούν ιδέες και λύσεις σε προβλήματα που ήταν τόσο επίκαιρα τότε, όσο και σήμερα. Διερευνούν την ανακυκλωσιμότητα των υλικών και εναλλακτικά δομικά υλικά όπως ο πηλός.

Πώς γιορτάζει το Bauhaus την επέτειό του

Οι εορτασμοί της επετείου θα συνεχιστούν και του χρόνου. Τα κτήρια του Bauhaus, όπως τα «Σπίτια των Δασκάλων» της εποχής, θα φιλοξενήσουν διάφορες εκθέσεις καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. «Τα κτήρια είναι τα μεγαλύτερα εκθέματά μας», λέει η Στάινερ. Τα «Σπίτια των Δασκάλων» προορίζονταν να είναι κυβικά και πρακτικά για τους καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες, που διδάσκουν στο Bauhaus.

Στο πάρκο Tierpark, το Θέατρο Άνχαλτ γιορτάζει το παραδοσιακό «Φεστιβάλ Bauhaus», με παραστάσεις όπως οι λεγόμενοι «Χοροί των Υλικών» του σκηνογράφου Όσκαρ Σλέμερ. Τα κοστούμια έχουν γεωμετρικό σχήμα, κατασκευασμένα από μέταλλο, ύφασμα ή άλλα υλικά. Ακόμα και στις πρώτες μέρες του Bauhaus, οι μαθητές ντύνονταν και παρέλαυναν θορυβωδώς στην πόλη, κάτι που δεν τους έκανε ακριβώς δημοφιλείς στους ντόπιους. Τώρα το θέαμα παραμένει σε ένα σημείο. «Δεν μπορούμε να παρελάσουμε στους δρόμους με το Φεστιβάλ Bauhaus αυτή τη φορά, λόγω των περιορισμών ασφαλείας που δεν το επιτρέπουν πλέον», ομολογεί με λύπη η  Στάινερ. Μετά τις λεκτικές επιθέσεις της AfD, δεν μπορούν να αποκλειστούν πιθανές διαμαρτυρίες από τους αντιπάλους του θεσμού.

Υποστήριξη για το Bauhaus

«Νομίζω ότι αυτή η καμπάνια της AfD - και δεν ήταν μόνο μία, αλλά μια σειρά από καμπάνιες που στοχεύουν σταθερά τον μοντερνισμό προς αυτή την κατεύθυνση - μας έχει φέρει μεγάλη προσοχή και υποστήριξη», λέει. Ταυτόχρονα, φοβάται την πιθανότητα η AfD να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο του κρατιδίου της Σαξονίας-Άνχαλτ στις επόμενες εκλογές. «Στη συνέχεια, ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματος θα είναι ο υπουργός Πολιτισμού της AfD, επειδή ο πολιτισμός είναι ένας από τους βασικούς τομείς του κόμματος». Το Bauhaus έχει ήδη σχηματίσει συμμαχίες με άλλα πολιτιστικά ιδρύματα. Μαζί, έχουν επίσης αποκρούσει άλλες πρωτοβουλίες της AfD κατά του μοντερνισμού.

Κι όμως, κατά καιρούς, η Στάινερ έχει την ανησυχία ότι η AfD θα μπορούσε μια μέρα να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία στο Bundestag. «Και μετά, 100 χρόνια αργότερα, το Bauhaus κλείνει ξανά», λέει. Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά από το 1933, όταν οι Ναζί έκλεισαν το Bauhaus: «Το Bauhaus δεν είχε λαϊκή υποστήριξη τότε, αλλά τώρα έχει πολλούς θαυμαστές».

Επιμέλεια: Κώστας Αργυρός