Ποιήματα του Μίκη Θεοδωράκη στα γερμανικά

Στις 29 Ιουλίου, 100 χρόνια μετά τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη, είχε κανείς την εντύπωση ότι πολλά γερμανικά ραδιόφωνα είχαν σιγήσει, οι καθημερινές εκπομπές ακούγονταν σαν ασήμαντο μουρμούρισμα που έσβηνε. Γιατί μετά άρχισαν να παίζουν στη μνήμη του συνθέτη παλιές συναυλίες με έργα του, εκείνη τη στεντόρεια μουσική των μεγάλων παθών, των μεγάλων καημών, των μεγάλων ιδανικών. Και τον Οκτώβριο στην Αίθουσα Συναυλιών του Ντίσελντορφ θα οργανωθεί μουσική εκδήλωση με τη Μαρία Φαραντούρη. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ένα απρόσμενο αναγεννησιακό πνεύμα του 20ού αιώνα από τη μικρή και στενή Ελλάδα, δεν ήταν μόνο συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας, τραγουδοποιός, πολιτικός, αλλά και ποιητής.

Οι πρωτεργάτες της έκδοσης

Εκτενής ανθολογία των ποιημάτων του και των τραγουδιών που έγραψε ο ίδιος κυκλοφόρησαν πάλι στα γερμανικά με τίτλο «Παραδεισιακές κολάσεις» από τον εκδοτικό οίκο της Φρανκφούρτης Dielmann. Πρόκειται για μια βελτιωμένη και επηυξημένη έκδοση παλιότερης ανθολογίας που επιμελήθηκαν, ποιοι άλλοι,ο Αστέρης και η Ίνα Κούτουλα, που έχουν αφιερώσει τη ζωή και την καριέρα τους στην προώθηση του έργου του Μίκη Θεοδωράκη στον γερμανόφωνο χώρο.

Ο Άξελ Ντίλμαν πάλι, ένας εκδότης με μόνιμα το χαμόγελο στα χείλη, ενθουσιώδης και ανυποχώρητος, είχε ξεκινήσει την ελληνική σειρά του το 2001, χρονιά οπότε η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, με τη Νοσταλγία των δράκων του Δημοσθένη Κούρτοβικ. Έκτοτε έχει κυκλοφορήσει στα γερμανικά Κική Δημουλά, Νίκο Εγγονόπουλο, Κωνσταντίνο Καβάφη, Γιάννη Ρίτσο και, άκουσον άκουσον, το ρηξικέλευθο για την εποχή του Εγκώμιον εις οίνον του Μιχαήλ Ψελλού.

Ποίηση και ανισότητες

Η ποίηση του Θεοδωράκη είναι μια σχοινοβασία ανάμεσα σε δυνατά αισθήματα και μια στριγκή πραγματικότητα, στο φόντο καραδοκεί πάντα η δίωξη, η ειρκτή, ο βασανισμός, ο θάνατος. Και δεν θα ήταν ειλικρινές να πούμε ότι ενθουσιαστήκαμε με την άνιση αυτή απόδοση των ποιημάτων του στα γερμανικά. Άνιση όχι μόνο έναντι του πρωτοτύπου, αλλά και άνιση έναντι των προσδοκιών που η ίδια εμπνέει.

Γιατί ενώ ο ένας στίχος απογειώνεται και συλλαμβάνει τον ρυθμό του πρωτοτύπου, ο επόμενος συχνά προσαράσσει σε ξέρα, εξοκέλλει. Ανεξήγητα. Και βέβαια υπάρχουν και τα λάθη της μετάφρασης, και τα αμελητέα και τα μοιραία. Γιατί όταν ένας δρόμος ανηφορικός γίνεται «κατηφορικός», μια λακέρδα παριστάνει τη «σαρδέλα» ή μια καρφίτσα μετατρέπεται σε «πινέζα», η ποίηση δεν πάσχει. Όταν όμως οι Χαιρετισμοί με το συμβολικό τους βάρος και υπόστρωμα συρρικνώνονται σε απλά «χαιρετίσματα» ή μια βρώμικη, ένοχη αγκαλιά διαστρεβλώνεται σε «αηδιαστική, κτητική αγκαλιά», τότε ναι, η ποίηση έχει πρόβλημα.