Ο Παπαηλιάκης στο Βερολίνο

Αν δεν γνωρίζει κανείς ότι ο ζωγράφος είναι Έλληνας, θα νομίσει ότι πρόκειται πιθανώς για Ολλανδό ζωγράφο του 17ου αιώνα. Αυτή είναι η πρώτη εντύπωση μπαίνοντας στον εκθεσιακό χώρο. Στις 25 ελαιογραφίες, συνήθως μικρού μεγέθους, ο Ηλίας Παπαηλιάκης “δανείζεται” αναγνωρίσιμα μοτίβα μεγάλων ζωγράφων της ευρωπαϊκής τέχνης. Αυτά τα μοτίβα δεν αφορούν όμως ολόκληρο τον πίνακα, αλλά λεπτομέρειες και επιμέρους τμήματά του. Κατά αυτόν τον τρόπο ο Παπαηλιάκης επιδιώκει μια διαφορετική αλλά και νέα ερμηνεία των παλιών έργων. Αυτή η ενασχόληση και αντιπαράθεση του Έλληνα ζωγράφου με την κληρονομιά της ευρωπαϊκής ιστορίας της τέχνης ήταν η πρώτη αφορμή που κίνησε το ενδιαφέρον του ιδιοκτήτη της γκαλερί “Upstairs” Αινεία Μπάστιαν: “Το δεύτερο σημείο είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει αυτήν την παράδοση. Δηλαδή ο τρόπος, με τον οποίο ερμηνεύει τα πρότυπα, πως τα μεταποιεί και δημιουργεί νέες συνθέσεις, όπου διακρίνεται ακόμη ο απόηχος των παλιών έργων. Πρόκειται κατά κάποιον τρόπο για έναν μετασχηματισμό που στηρίζεται σε αναφορές, αλλά που στο τέλος είναι κάτι το αυτοτελές.”

Από αυτή την οπτική γωνία είναι όλως διόλου κατανοητό, γιατί ο Ηλίας Παπαηλιάκης έδωσε στην έκθεσή του τον γενικό τίτλο “Δρέσδη”. Η πόλη έχει μια μεγάλη παράδοση στην τέχνη, με σημαντικές συλλογές και μουσεία. Πολλοί από τους πίνακες των παλιών ζωγράφων που ενδιαφέρουν τον Παπαηλιάκη βρίσκονται εδώ. Αυτό σε ένα πρώτο επίπεδο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο η Δρέσδη είναι και η πόλη μιας καταστροφής βιβλικών διαστάσεων: οι βομβαρδισμοί των συμμαχικών αεροπλάνων το 1945 προκάλεσαν τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων.

Ιστορία της τέχνης και οπτικοποίηση του δράματος της ανθρώπινης ύπαρξης – αυτά είναι τα δύο κεντρικά σημεία αναφοράς του 41χρονου Παπαηλιάκη. Όπως εκτιμά ο Αινείας Μπάστιαν, αυτό το ενδιαφέρον έχει βιωματικά κίνητρα, καθώς ο Παπαηλιάκης κατάγεται από την Κάνδανο της Κρήτης, την οποία κατέστρεψαν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: “Νομίζω ότι πολύ νωρίς άρχισε να τον απασχολεί το ερώτημα, γιατί αυτός ο φρικτός πόλεμος, γιατί αυτή η τρομοκρατία, που σε αυτήν την περίπτωση προέρχονταν από Γερμανούς. Και αυτά τα βασικά ερωτήματα που τον απασχολούν, ο Παπαηλιάκης τα συμπεριέλαβε στη ζωγραφική του.”

Πρόκειται για την τρίτη έκθεση του Έλληνα ζωγράφου στην γκαλερί “Upstairs”, την οποία είχε ιδρύσει το 2005 σε ηλικία μόλις 30 ετών ο Αινείας Μπάστιαν μαζί με τη γυναίκα του στο παλιό κέντρο του Βερολίνου. Το 2007 η “Upstaιrs” μεταφέρεται σε νεόχτιστο κτήριο που σχεδίασε ο γνωστός Άγγλος αρχιτέκτονας David Chipperfield. Το κτήριο που βρίσκεται απέναντι από το Μουσείο της Περγάμου ανήκει στον πατέρα του νυν διευθυντή, τον Χάινερ Μπάστιαν, έμπορο τέχνης με παγκόσμια φήμη και άλλοτε προσωπικό γραμματέα του Γιόζεφ Μπόις και επιμελητή της μεγάλης συλλογής σύγχρονης τέχνης Έριχ Μάρξ. Τον Ηλία Παπαηλιάκη ο Αινείας Μπάστιαν τον ανακάλυψε σχεδόν τυχαία κατά τις επισκέψεις του με τη γυναίκα του στην Αθήνα. Σταθερό τμήμα του προγράμματος τους ήταν πάντα τα μουσεία και οι μεγάλες αίθουσες τέχνης της ελληνικής πρωτεύουσας. Αλλά αυτό δεν τους αρκούσε. Θέλοντας να γνωρίσουν και τη σύγχρονή ελληνική τέχνη άρχισαν να επισκέπτονται και μικρότερες γκαλερί. Εδώ, όπως ομολογεί ο Αινείας Μπάστιαν, έκαναν μια σημαντική ανακάλυψη: „Ήταν μια ανακάλυψη, η οποία εξισορρόπησε κάπως το κλισέ για την αναμφίβολα μεγάλη σημασία της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Ανακαλύψαμε δηλαδή ότι δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι ο πολιτισμός στην Ελλάδα μετά την αρχαιότητα βρίσκεται σε κατάσταση, ας το πούμε, χαλάρωσης και κόπωσης. Αν κοιτάξεις προσεκτικά, αυτό δεν ευσταθεί.”

Αυτή η θετική στάση του κ. Μπάστιαν απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιάσει στη γκαλερί του και εκθέσεις ζωγραφικής της Λουκίας Αλαβάνου, η οποία είναι εγκατεστημένη στο Λονδίνο όπως και του Διαμαντή Σωτηρόπουλου που ζει στο Βερολίνο. Ήδη η επόμενη έκθεση μαζί του προγραμματίζεται για τον άλλο χρόνο.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο